Νέα ανάλυση υπό την καθοδήγηση ερευνητών από τη Βιέννη σχετικά µε τις πιθανές αιτίες της πρώτης µεγάλης πανδηµίας πριν από περίπου 1.500 χρόνια. Ερευνητές περιορίζουν την προέλευση της πανώλης του Ιουστινιανού.
Η «πανώλη του Ιουστινιανού» θεωρείται η πρώτη µεγάλη πανδηµία στην ιστορία. Από το 541, έπληξε τη Βόρεια Αφρική, την Εγγύς Ανατολή και την Ευρώπη για πάνω από 200 χρόνια και πιθανώς συνέβαλε στο τέλος της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας και της Αρχαιότητας.
Η Πανώλη του Ιουστινιανού (541-542) ήταν µια πανδηµία που έπληξε συγκεκριµένα την Ανατολική Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία, και ιδιαίτερα την πρωτεύουσα της την Κωνσταντινούπολη, επίσης την αυτοκρατορία των Σασσανιδών, και τις παραθαλάσσιες πόλεις σε όλη τη λεκάνη της Μεσόγειου.
Ήταν µια από τις µεγαλύτερες πληγές στην ιστορία: αυτή η καταστροφική πανδηµία προκάλεσε τον θάνατο περίπου 25 εκατοµµυρίων ανθρώπων (πρώτο κρούσµα) µε 50.000.000 µετά από δύο αιώνες από το πρώτο κρούσµα.
Ο αριθµός των θανάτων είναι αβέβαιος, ενώ οι σύγχρονοι µελετητές πιστεύουν ότι η πανούκλα σκότωνε πάνω από 5.000 άτοµα την ηµέρα στην Κωνσταντινούπολη κατά την κορύφωση της πανδηµίας.
∆ιεθνείς ερευνητές υπό την ηγεσία της Βιέννης έψαξαν για την προέλευσή της και τον πιθανό τρόπο εξάπλωσής της προς τη Μεσόγειο και πέρα από αυτήν.
Τώρα µπορεί να προσδιοριστεί µε µεγαλύτερη ακρίβεια από πού προήλθαν τα καταστροφικά βακτηριακά στελέχη.
Πριν από λίγα χρόνια, επιστήµονες εντόπισαν τα βακτήρια της πανώλης (Yersinia pestis) ως αιτία της ιστορικής επιδηµίας.
Η ανάλυση του γενετικού υλικού από ανθρώπινα λείψανα της εποχής εκείνης αποκάλυψε ότι τότε κυκλοφορούσαν διαφορετικά, αλλά στενά συγγενικά στελέχη του παθογόνου.
Ξεκινώντας από την Αίγυπτο, η ασθένεια σκότωσε πάρα πολλούς ανθρώπους. Οι εκτιµήσεις κυµαίνονται από 20 έως 50% του πληθυσµού της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας που έχασαν τη ζωή τους τότε – µε αντίστοιχες κοινωνικοοικονοµικές συνέπειες.
Για τη νέα της ανάλυση, η ερευνητική οµάδα του Johannes Preiser-Kapeller από το Ινστιτούτο Μεσαιωνικών Σπουδών της Αυστριακής Ακαδηµίας Επιστηµών (ÖAW) έψαξε όλα τα γνωστά ιστορικά αρχεία µέχρι την περιοχή της Ανατολικής Ασίας, αναζητώντας ενδείξεις για την προέλευση της πανδηµίας.
Αυτές οι πληροφορίες συνδυάστηκαν από ειδικούς από τις ΗΠΑ, την Κίνα και την Ευρώπη µε αρχαιολογικά, κλιµατολογικά και γενετικά δεδοµένα για την εποχή εκείνη. Όλα αυτά έχουν τώρα συγκεντρωθεί σε µια δηµοσίευση στο επιστηµονικό περιοδικό «Human Ecology».
Η παλαιότερη απόδειξη της πανώλης του Ιουστινιανού προέρχεται από την περιοχή Tian Shan της Κεντρικής Ασίας, στη σηµερινή ∆υτική Κίνα. Το γενετικό υλικό του παθογόνου είναι σχετικά µακρινό συγγενικό µε τα στελέχη που προκάλεσαν την πρώτη πανδηµία – επιπλέον, ο φορέας πέθανε περίπου 300 χρόνια πριν η επιδηµία ξεκινήσει από την Αίγυπτο.
Συνεπώς, ο παθογόνος οργανισµός πρέπει να κυκλοφορούσε ήδη για κάποιο διάστηµα στην Κεντρική Ασία – ίσως σε µια λιγότερο µολυσµατική ή επικίνδυνη παραλλαγή, όπως υποδηλώνουν καταγραφές από την Κίνα σχετικά µε µια ασθένεια που χαρακτηριζόταν από «κακά σπέρµατα κάτω από το δέρµα».
Είναι σαφές ότι οι άνθρωποι εκείνων των αιώνων ήταν ήδη αρκετά κινητικοί. Υπήρχαν µετακινήσεις στρατευµάτων, ταξίδια προσκυνηµάτων, διαπεριφερειακό εµπόριο και µετανάστευση, γράφουν οι συγγραφείς στην εργασία τους.
Επιπλέον, τα κλιµατικά δεδοµένα δείχνουν ότι τότε επικρατούσαν πολύ ασταθείς συνθήκες: «Σήµερα γνωρίζουµε ότι µια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη – µαζί µε µια άλλη έκρηξη το 540 και µια µείωση της ηλιακής δραστηριότητας – σηµατοδότησε την αρχή µιας σηµαντικά ψυχρότερης και πιο ασταθούς κλιµατικής περιόδου: της «µικρής εποχής των παγετώνων της ύστερης αρχαιότητας», αναφέρεται ο Preiser-Kapeller.
Αυτή η σύνθετη κατάσταση µε αβέβαιες, µεταβαλλόµενες κλιµατικές, κοινωνικές, οικονοµικές και πολιτικές συνθήκες αύξησε την πιθανότητα ένας παθογόνος οργανισµός να µεταδοθεί πρώτα από τα ζώα στους ανθρώπους και στη συνέχεια να εξαπλωθεί σε υπερεθνικό επίπεδο, αναφέρεται στη δηµοσίευση.
Με βάση τις ποικίλες αναλύσεις, οι ερευνητές θεωρούν πιθανές κυρίως δύο εκδοχές για το πώς ο παράγοντας που προκάλεσε την πανώλη έφτασε στην Αφρική και στην περιοχή της Μεσογείου: έτσι, παραλλαγές του παθογόνου θα µπορούσαν να έχουν φτάσει από την Κεντρική Ασία στην Ινδία µέσω εµπορικών οδών, από όπου, λίγο πριν την εκδήλωση της πανώλης στην Αίγυπτο, πιθανώς «ταξίδεψαν» µε πλοίο στη Βόρεια Αφρική.
Μια δεύτερη θεωρία, που φαίνεται εύλογη, είναι ότι η πανώλη του Ιουστινιανού είχε ήδη εισαχθεί στην Ανατολική Αφρική µερικούς αιώνες νωρίτερα, όπου κυκλοφορούσε για µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα, µε αποτέλεσµα να εξελιχθεί σε εκείνους τους πιο επικίνδυνους στελέχους του παθογόνου, που στοίχισαν τη ζωή σε τόσους πολλούς ανθρώπους.
«Η έρευνά µας δείχνει ότι και οι δύο διαδροµές είναι εύλογες λόγω των ιστορικών και οικολογικών συνθηκών», λέει ο Preiser-Kapeller.
Πηγή:
Ινστιτούτο Μεσαιωνικών Σπουδών της Αυστριακής Ακαδηµίας Επιστηµών
