Με την υπερτριαντάχρονη εµπειρία σε γερµανικό και ελληνικό ∆ηµόσιοα ΑΕΙ, χωρίς τις εξειδικευµένες γνώσεις ενός νοµικού ή φοροτεχνικού µου δηµιουργήθηκε µια απορία σχετική µε τη φορολόγηση της «έρευνας», την οποία θα προσεγγίσω µε µόνο όπλο την απλή λογική παράθεσης και σύγκρισης δεδοµένων: Η µειωµένη κλίµακα ΦΠΑ εφαρµόζεται σε βασικά και αναγκαία αγαθά αλλά και υπηρεσίες (όπως συγκεκριµένες κατηγορίες τροφίµων, φάρµακα, βιβλία κτλ), ώστε να µην επιβαρύνονται υπέρµετρα οι ευάλωτες κοινωνικές οµάδες. Αντίθετα ο υψηλός συντελεστής ΦΠΑ σε «πολυτελή» αγαθά ή µη βασικές υπηρεσίες συµβάλλει στην ενίσχυση των δηµόσιων εσόδων. Υπάρχουν βέβαια εξαιρέσεις στη χώρα µας π.χ. κλάδοι όπως ο τουρισµός, η/και η γεωργία τυγχάνουν ευνοϊκότερου συντελεστή ΦΠΑ για να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητά τους.
∆ιαβάζουµε τελευταία ότι η κυβέρνηση ενδιαφέρεται για τα Πανεπιστήµια και την έρευνα και σκοπεύει να εκδώσει νέους Κρεόντιους νόµους για να αποτρέψει την ανοµία τα ελληνικά ΑΕΙ. Χωρίς να αντιλέγει κανείς ότι δεν µπορούν τα ελληνικά ΑΕΙ, που προστατεύονται από συγκεκριµένες διαφανείς διατάξεις του Συντάγµατος, που δεν απαιτούν ούτε εννοιολογική, ούτε καµία άλλου είδους ερµηνεία, να γίνουν έρµαιο κανενός, είτε κουκουλοφόρου, είτε κόµµατος (ακόµα και κυβερνόντος), ας δούµε ένα από τα σηµαντικά προβλήµατα µε τα οποία δεν ασχολήθηκαν διαχρονικά οι ελληνικές κυβερνήσεις: αυτό της επιβολής Φόρου Προστιθέµενης Αξίας (ΦΠΑ) στην «έρευνα». Η υποχρέωση επιβολής ΦΠΑ απορρέει από τη γενική εφαρµογή του κανονικού συντελεστή ΦΠΑ, χωρίς να προβλέπονται ειδικές απαλλαγές ή µειώσεις για την έρευνα, παρά τη δυνατότητα που παρέχει το ενωσιακό δίκαιο στα κράτη µέλη.
Το θεσµικό πλαίσιο στην Ελλάδα
Ο ΦΠΑ ρυθµίζεται από τον «Κώδικα Φόρου Προστιθέµενης Αξίας» (ν. 2859/2000), ο οποίος αντικαθίσταται σταδιακά (έχει αντικατασταθεί από τον «ν. 5144/2024» από 11 Οκτωβρίου 2024, Νόµος 2859/2000, άρθρο 1, Νόµος 5144/2024, άρθρο 71). Σύµφωνα µε το άρθρο 1 του ν. 2859/2000, επιβάλλεται ΦΠΑ σε κάθε πράξη κύκλου εργασιών, ενώ στο άρθρο 2 προσδιορίζονται ως αντικείµενα του φόρου η παροχή υπηρεσιών, η παράδοση αγαθών, οι ενδοκοινοτικές αποκτήσεις και οι εισαγωγές (Νόµος 2859/2000, άρθρα 2–4). Στην ελληνική νοµοθεσία δεν υπάρχει καµία ρητή εξαίρεση για την ερευνητική δραστηριότητα ή τους ερευνητικούς φορείς, µε αποτέλεσµα κάθε αγορά που σχετίζεται µε την έρευνα (εργαστηριακός εξοπλισµός, ερευνητικές υπηρεσίες, βιβλιογραφία κ.λπ.) να υπάγεται στον µέγιστο συντελεστή φορολόγησης του 24%!!!
Τι ισχύει στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Η οδηγία 2006/112/ΕΚ παρέχει τη δυνατότητα στα κράτη µέλη να εφαρµόζουν «µειωµένους ή υπερµειωµένους συντελεστές ΦΠΑ» για κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών που εξυπηρετούν σκοπούς δηµοσίου συµφέροντος, όπως η εκπαίδευση και η έρευνα (European Commission, 2021).
Η Οδηγία 2006/112/ΕΚ επιτρέπει στα κράτη µέλη να εφαρµόζουν έναν κανονικό συντελεστή και έναν ή δύο µειωµένους, σε περιορισµένες κατηγορίες προϊόντων, µε στόχο την ευελιξία στα εθνικά δηµοσιονοµικά αλλά και τη σχετική οµοιοµορφία στην εσωτερική αγορά της ΕΕ. Ας δούµε µε µερικά παραδείγµατα, τι συµβαίνει σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε ορισµένες χώρες του βορρά:
Στη Γαλλία, εφαρµόζεται υπερµειωµένος συντελεστής 2,1% σε επιστηµονικά έντυπα και περιοδικά (European Commission, VAT rates in EU, 2024).
Στη Γερµανία, ισχύει µειωµένος συντελεστής 7% για επιστηµονικά βιβλία και υπηρεσίες που παρέχονται από ερευνητικά ιδρύµατα αναγνωρισµένου σκοπού (Tax Foundation, 2024).
Στο Λουξεµβούργο, εφαρµόζεται υπερµειωµένος ΦΠΑ 3% σε επιστηµονικές εκδόσεις και άλλα «προϊόντα πνευµατικού περιεχοµένου» (European Commission, 2024).
Στην Ιρλανδία, ειδικά, µη κερδοσκοπικά ερευνητικά ιδρύµατα δύνανται να απαλλαγούν από τον ΦΠΑ για ορισµένες προµήθειες, ή υπηρεσίες (Gov.ie, 2023).
Αντιθέτως, στην Ελλάδα δεν υπάρχει νοµικό καθεστώς αντίστοιχης απαλλαγής, ούτε διαφοροποίηση για ιδρύµατα τριτοβάθµιας εκπαίδευσης ή ερευνητικούς φορείς (ΑΑ∆Ε, 2023).
Ποιες είναι όµως οι επιπτώσεις στην ελληνική ερευνητική πραγµατικότητα?
Η επιβολή ΦΠΑ 24% στις ερευνητικές δραστηριότητες έχει σηµαντικές αρνητικές επιπτώσεις:
Αυξάνει το λειτουργικό κόστος των ερευνητικών έργων, ειδικά όταν η χρηµατοδότηση προέρχεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και σε περιπτώσεις που δεν αναγνωρίζεται ο ΦΠΑ ως επιλέξιµη δαπάνη (European Commission, Horizon Europe Programme Guide, 2023).
Μειώνει την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών ερευνητικών φορέων, καθώς καθίστανται λιγότερο αποτελεσµατικοί, σε σύγκριση µε αντίστοιχους οργανισµούς σε άλλα κράτη µέλη της ΕΕ που επωφελούνται από µειωµένα φορολογικά βάρη (Tax Foundation, 2024).
∆ηµιουργεί αντικίνητρα για την ανάπτυξη καινοτοµίας στον ακόµα και στην σύµπραξη ιδιωτικού µε δηµόσιο τοµέα που διακαώς προσπαθεί να ενισχύσει αυτή η κυβέρνηση µέσω και της πανεπιστηµιακής έρευνας.
Τα ερωτήµατα που τίθενται είναι πολλά:
Είναι η θέσπιση µειωµένου συντελεστή ΦΠΑ για εγκεκριµένες δαπάνες ερευνητικών έργων, στον πολιτικό σχεδιασµό της κυβέρνησης?
Είναι, αν όχι η πλήρης απαλλαγή, η µείωση του ΦΠΑ για εξοπλισµό που αγοράζεται και ΚΥΡΙΩΣ στις υπηρεσίες από ερευνητικούς οργανισµούς δηµόσιου χαρακτήρα?
Ποιες είναι οι θέσεις των κοµµάτων και της αντιπολίτευσης για τα κρίσιµα αυτά θέµατα??
Είναι στον πολιτικό σχεδιασµό όχι µόνο της κυβέρνησης αλλά και όλων των κοµµάτων η καθιέρωση µηχανισµού επιστροφής ΦΠΑ για έργα συγχρηµατοδοτούµενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση?
Η ισχύουσα κατάσταση στην Ελλάδα αναδεικνύει ένα σηµαντικό θεσµικό και λειτουργικό έλλειµµα στη χώρα µας, στον πολυσυζητηµένο τοµέα της έρευνας, στον οποίο τα ελληνικά ∆ΗΜΟΣΙΑ ΑΕΙ παρά τις διαχρονικές και εξόφθαλµες υποχρηµατοδοτήσεις έχουν να παρουσιάσουν παγκόσµια ζηλευτές υπεραποδόσεις. Ενώ άλλες χώρες έχουν αξιοποιήσει τη δυνατότητα παροχής φορολογικών διευκολύνσεων υπέρ της έρευνας, η Ελλάδα επιλέγει την µέγιστη φορολόγηση µε συντελεστή 24% στην έρευνα, γεγονός που βάζει έναν επιπρόσθετο φραγµό στην επιστηµονική και τεχνολογική ανάπτυξη της χώρας µας, παρά τις αντίθετες διαχρονικά πολιτικές διακηρύξεις. Η αναθεώρηση του καθεστώτος ΦΠΑ στην έρευνα είναι επιτακτική για να καταστεί η Ελλάδα ισότιµος εταίρος όχι µόνο στο ευρωπαϊκό, αλλά στο παγκόσµιο ερευνητικό σύστηµα. Πέρα της επίτευξης του γενικού αυτού σκοπού, η µείωση του ΦΠΑ από 24 στο 13% (και ακόµα χαµηλότερου) θα µπορούσε, είτε να αυξήσει τον πενιχρό µισθό των ερευνητών, είτε να δηµιουργήσει καινούργιες θέσεις εργασίας!!
*Ο Μανόλης Μανούτσογλου είναι Καθηγητής και τ. Κοσµήτορας της Σχολής Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης
Βιβλιογραφικές παραποµπές
Νόµος 2859/2000 – Κώδικας Φόρου Προστιθέµενης Αξίας, ΦΕΚ Α’ 248/07-11-2000.
Νόµος 5144/2024 – Νέος Κώδικας ΦΠΑ, ΦΕΚ Α’ 49/11-03-2024.
European Commission (2021). VAT Rates Applied in the Member States of the European Union. [https://taxation-customs.ec.europa.eu](https://taxation-customs.ec.europa.eu/system/files/2021-06/vat_rates_en.pdf )
Tax Foundation (2024). VAT Rates in Europe. [https://taxfoundation.org/data/all/eu/value-added-tax-vat-rates-europe](https://taxfoundation.org/data/all/eu/value-added-tax-vat-rates-europe)
ΑΑ∆Ε (2023). *Οδηγός για το ΦΠΑ – Επαγγελµατίες και φορείς*. [https://www.aade.gr](https://www.aade.gr )
European Commission (2023). *Horizon Europe Programme Guide*. [https://ec.europa.eu/programmes/horizon2020](https://ec.europa.eu/programmes/horizon2020 )
Gov.ie (2023). *VAT Relief for Charities and Research Bodies*. [https://www.gov.ie/en/service/vat-relief](https://www.gov.ie/en/service/vat-relief )
