Κάτι πραγµατικά στοιχειωτικό συµβαίνει τον τελευταίο καιρό στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα.
Μια έκθεση µε τίτλο «Γιατί να κοιτάµε τα ζώα» (Why Look at Animals? ∆ικαιοσύνη για τη µη ανθρώπινη ζωή) συγκεντρώνει τα έργα σύγχρονων καλλιτεχνών που επιχειρούν να απαντήσουν σε ένα ερώτηµα που αγνοούσαµε εδώ και καιρό – όχι επειδή δεν ήταν επείγον, αλλά επειδή µας έλειπε το θάρρος. Πρόκειται βέβαια για µια έκθεση για τα δικαιώµατα των ζώων, για την ανάγκη αναγνώρισης και υπεράσπισης της ζωής τους, για την απεικόνιση της αδικίας που υφίστανται στα χέρια των ανθρώπων.
Αλλά και για τον αγώνα των ακτιβιστών να αναδείξουν την καταπίεση και να αλλάξουν την αδικία και τις «ηρωικές» πράξεις µέσα από τις οποίες µερικές φορές τα ίδια τα ζώα διεκδικούν τη χαµένη τους αξιοπρέπεια. Φεύγοντας από αυτή την έκθεση δεν γίνεται να παραµείνει κανείς ο ίδιος. Γιατί στα έργα των καλλιτεχνών, ο θεατής βλέπει πρωτίστως τον εαυτό του. Μέσα στο βλέµµα των ζώων βλέπει τον αντικατοπτρισµό του ίδιου του του εαυτού – αυτός είναι που εκτίθεται σε δηµόσια θέα, οι επιλογές του, η ηθική του, οι βίαιοι µηχανισµοί εκµετάλλευσης και συστηµατικής κακοποίησης που χρησιµοποιεί καθηµερινά µε σκοπό την καθυπόταξη.
Κάθε έργο ξεχωριστά χτυπάει στην καρδιά. Αγελάδες ακινητοποιηµένες πίσω από τα ατσάλινα κλουβιά της γαλακτοβιοµηχανικής φάρµας µε τα µάτια τους γεµάτα ένας είδος κουρασµένης αξιοπρέπειας. Ένα κοτοπουλάκι που µάταια προσπαθεί να κουνήσει τα κοµµένα του φτεράκια. Ένα γουρούνι που δραπετεύει από το φορτηγό που το οδηγεί στον θάνατο του σφαγείου. Οι εικόνες είναι βάναυσα ήσυχες κι εκεί ακριβώς βρίσκεται και η δύναµή τους. Στην ήσυχη, πονεµένη αλήθεια των ζώων. Μέσα από τη σιωπηρή τους περηφάνεια καθίσταται ορατό αυτό που παραµένει ντροπιαστικά αόρατο για τον πολιτισµό µας: η βαρβαρότητα της κακοµεταχείρισής που εµείς οι άνθρωποι τους επιφυλάσσουµε.
Όµως τα ζώα δεν είναι εδώ για να µας υπηρετούν, δεν είναι βιοµηχανικά προϊόντα, δεν είναι διασκεδαστές µας, είδη διακόσµησης ή µε µικρότερη ηθική αξία. Είναι όντα µε δική τους φωνή.
Όντα µε νοηµοσύνη και ενσυναίσθηση, ικανά για λήψη αποφάσεων και αυτοδιάθεση, εφευρετικότητα, παιχνίδι και κοινωνικότητα. Όλες αυτές τις ιδιότητες που εξακολουθούµε να τους στερούµε. Όχι γιατί δεν γνωρίζουµε, αφού η επιστηµονική µας γνώση σήµερα δεν αφήνει περιθώρια άγνοιας, αλλά γιατί αρνούµαστε να αλλάξουµε. Αυτό µας λέει η συγκεκριµένη έκθεση.
Που δεν θρηνεί απλώς τα ζώα. Μας κατηγορεί. Τα συστήµατά µας. Τους νόµους µας. Τις συνήθειές µας. Την ηθική µας τεµπελιά. Αυτό µας λένε τα ζώα που απεικονίζονται στα έργα. Τα ζώα που δεν ζητούν οίκτο αλλά απαιτούν δικαίωση. Μια ριζική αναδιαµόρφωση της θέσης µας στον κόσµο, µια αλλαγή της πολιτικής των τρόπων που τους φερόµαστε. Γιατί ο τρόπος αυτός είναι µια ηθική καταστροφή.
Ο τίτλος της έκθεσης του ΕΜΣΤ δεν είναι ρητορικός. Είναι µια πρόκληση. Γιατί να κοιτάµε τα ζώα; Επειδή µαζί τους κοιτάµε και τον εαυτό µας. Τη βία µας. Τη δειλία µας. Την αδιαφορία µας. Αλλά και την ικανότητά µας για συµπόνια. Ας κοιτάξουµε λοιπόν καλύτερα τα ζώα, επειδή έχουµε κοιτάξει άλλου για πολύ καιρό.
Φιλοζωικός Σύλλογος Χανίων «Η Προστασία των Ζώων»
