Είναι αναγκαίες και οφειλόµενες επετειακές εκδηλώσεις απόδοσης τιµής και µνήµης σε επικές στιγµές της ιστορίας.
Είναι εξίσου αναγκαίο, να πλαισιώνονται και από βαθύτερη διερεύνηση των πραγµατικών ιστορικών γεγονότων, χάριν της εθνικής αυτογνωσίας.
Η Μάχη της Κρήτης περιγράφηκε σε εκατοντάδες συγγράµµατα ξένα και ελληνικά, µε επικούς χαρακτηρισµούς.
Οι διθυραµβικές αναφορές, πολλές από τις οποίες αξίζει να σηµειωθεί ότι εστίασαν στην απρόσµενη µαζική αντεπίθεση του ανοργάνωτου πολίτη µαχητή απέναντι στους εισβολείς, ήταν νοµοτελειακό να συνοδευτούν και από κριτικές για παραλήψεις και λανθασµένους χειρισµούς, τόσο της συµµαχικής όσο και της ελληνικής ηγεσίας.
Οι κριτικές από πλευράς Ελλήνων αναλυτών-ιστορικών αναφέρονται κατά πλειονότητα σε ευθύνες για την απώλεια της Κρήτης, κυρίως στη συµµαχική πλευρά.
Με την παρούσα προσέγγιση, χωρίς να παραβλέπω τις συµµαχικές ευθύνες, εστιάζω κριτικά, στις ευθύνες για πράξεις ή παραλείψεις της ελληνικής πλευράς.
Ισχνή η ελληνική
στρατιωτική δύναµη στην Κρήτη πριν την επίθεση
Εφτά µήνες πριν τη µάχη, η δικτατορική κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά, είχε παραδώσει την ευθύνη της αµυντικής οργάνωσης της Κρήτης, αποκλειστικά σε βρετανική διοίκηση, ως υποκατάστατο της επιστρατευµένης V Μεραρχίας Κρητών, η οποία πολεµούσε, στο αλβανικό µέτωπο.
Από την ηπειρωτική Ελλάδα είχαν σταλεί 10.500 νεοσύλλεκτοι στρατιώτες, εντελώς ανεκπαίδευτοι και µε λιγοστά όπλα. Στο νησί υπήρχε µικρή στρατιωτική δύναµη στα έµπεδα, η αστυνοµική δύναµη του νησιού και επί πλέον 300 πρωτοετείς Ευέλπιδες µε ανεπαρκή εκπαίδευση και λίγα πυροµαχικά, οι οποίοι έφτασαν µε δική τους πρωτοβουλία στην Κρήτη.
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι δεν υπήρχε αξιόµαχος Ελληνικός Στρατός για την άµυνα του νησιού. Η αδυναµία αυτή και η διαφορά που θα µπορούσε να κάνει στην ιστορία έχει καταγραφεί και στην επίσηµη Ιστορία του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άµυνας: «Ή ύπαρξις συγκεκροτηµένης Ελληνικής δυνάµεως, θα συνέβαλλε άποφασιστικώς είς τήν άµυναν τής Κρήτης». 1
Η κατάσταση των συµµάχων και ο ρόλος τους στη µάχη το 1941
Η δύναµη του συµµαχικού στρατού, Βρετανοί πλαισιωµένοι από διάφορα αποικιακά στρατεύµατα (ΑΝΖΑC κλπ), που εκκενώθηκαν από την ηπειρωτική Ελλάδα, έφθασαν τελικά περί τους 32 χιλ. Όµως οι πραγµατικά αξιόµαχοι ήταν λιγότεροι από 10 χιλ. Αρκετοί από τους υπόλοιπους δεν είχαν καν όπλα.
Οι Βρετανοί, ενώ είχαν την ευθύνη για την οργάνωση της άµυνας του νησιού από 6µήνου, έκαναν ελάχιστα. Πιθανόν στηριζόταν για την άµυνα του νησιού, κυρίως στη βρετανική ναυτική τους ισχύ.
Ανώτατος διοικητής ελληνικών και συµµαχικών στρατευµάτων, ήταν ο ‘‘παλαιάς κοπής’’ αξιωµατικός του Α’ ΠΠ, Νεοζηλανδός στρατηγός Freyberg, ο οποίος ανέλαβε τη διοίκηση µόλις την 30 Απριλίου 1941, µε ένα αδύναµο επιτελείο συµµάχων αξιωµατικών στο στρατηγείο του.
Η ελληνική πλευρά δυστυχώς δεν επιδίωξε να το πλαισιώσει µε Έλληνες επιχειρησιακούς επιτελείς συµβούλους, γνώστες των ιδιαιτεροτήτων της Κρήτης.
Η στρατιωτική κατάσταση του βρετανικού στρατού που αποτελούσε την κύρια δύναµη των συµµάχων δεν ήταν καλή. Είχε τεράστιες ελλείψεις, έχοντας πέσει θύµα της κατευναστικής πολιτικής απέναντι στον Χίτλερ (ελπίζοντας σε κατευνασµό του ‘‘θηρίου’’) πριν ξεκινήσει ο πόλεµος και επιπρόσθετα είχαν καταστραφεί πολλά πολεµικά εργοστάσια και αποθέµατα από τους γερµανικούς βοµβαρδισµούς στη ‘‘Μάχη της Αγγλίας’’ το καλοκαίρι του 1940.
Η πολιτική εµπλοκής και στρατιωτικής υποστήριξης της Βρετανίας στα διάφορα µέτωπα του πολέµου, είχε ως κύριο στρατηγικό στόχο να προκαλέσει τη µέγιστη δυνατή φθορά στο ναζισµό ως πολιτική ιδεολογία και σύστηµα εξουσίας, µέχρι την τελική ήττα του. Παράλληλη όµως σταθερή επιδίωξη ήταν να εξασφαλίσει ανοιχτές πόρτες για πολιτική επιρροή σ’ αυτές τις περιοχές την επόµενη µέρα του πολέµου. (Παραδοσιακά – ‘‘Βρετανικώ τω τρόπω’’).
Πριν από κάθε σύγκρουση χάραζε πάντα µια ‘‘κόκκινη γραµµή’’. Όταν το κόστος σε απώλειες ξεπερνούσε ένα όριο ή όταν ολοκληρωνόταν προκαθορισµένοι στόχοι, οι δυνάµεις εγκατέλειπαν, (συνήθως χωρίς προειδοποίηση).
Το είχε εφαρµόσει το 1940 στη συµµετοχή της στην άµυνα της Νορβηγίας και της Γαλλίας και αργότερα το 1941 στην Κρήτη. ∆υστυχώς η δικτατορική κυβέρνηση Μεταξά δεν διερεύνησε την εν λόγω τακτική των Βρετανών όταν τους ανέθετε την ευθύνη της άµυνας της Κρήτης, ώστε να προετοιµαστεί ανάλογα για τις δικές της υποχρεώσεις απέναντι στην άµυνα του νησιού.
Η ‘‘σκόπιµη’’ αδράνεια της Μεταξικής Κυβέρνησης στην οργάνωση Πολιτοφυλακής και εφεδρικών µονάδων.
Τον ∆εκέµβριο του 1940 το Ελληνικό Γεν. Επιτ. Στρατού, µε την υποστήριξη και παρότρυνση του Βρετανού στρατιωτικού διοικητή της Κρήτης, άρχισε να σχεδιάζει τη συγκρότηση ένοπλης Πολιτοφυλακής 3 χιλ. ανδρών. Το θέµα ‘‘σερνόταν’’ µέχρι τον Φεβρουάριο 1941, που µε νέα απόφαση ο αριθµός τους, µειώθηκε σε 1500.
∆υο µήνες αργότερα τον Απρίλιο του 1941, πριν την εισβολή, ο Υπουργός Στρατιωτικών καταργεί εντελώς την οργάνωση Πολιτοφυλακής. Προφανής λόγος, πολιτικές καχυποψίες από το παρελθόν.
Ο δικτάτορας Μεταξάς είχε ήδη πεθάνει από τον Ιανουάριο 1941, αλλά ολόκληρη η κυβέρνησή συνέχισε µε τους ίδιους υπουργούς. Η ελληνική ηγεσία (βασιλιάς Γεώργιος Β’ και Μεταξική Κυβέρνηση), επικείµενης της γερµανικής επίθεσης από τα βόρεια σύνορα της χώρας, σηµείωσε εκείνες τις ηµέρες στο χάρτη, τα Χανιά, ως ενδιάµεσο σταθµό στο δροµολόγιο κίνησής της από την Αθήνα προς Μέση Ανατολή.
Σαφώς γνώριζε ότι η πλειονότητα των Κρητικών δεν ήταν ευνοϊκά διακείµενοι απέναντί της. Με τη φοβία κάποιων ενδεχόµενων αντιδράσεων -για τις οποίες δεν υπήρχε απολύτως καµία πληροφορία- αγνόησε τη γερµανική απειλή για την Κρήτη και ακύρωσαν την οργάνωση των εµπειροπόλεµων Κρητικών Β’ σειράς εφεδρείας σε µονάδες Πολιτοφυλακής ή Εφεδρείας που θα εντασσόταν στο πλαίσιο των συµµαχικών δυνάµεων. ∆εν ήθελε µε την άφιξή της στην Κρήτη να υπάρχουν όπλα στα χέρια των Κρητικών, τους οποίους πρόσφατα είχε αφοπλίσει. Οι επιπτώσεις στην αµυντική ικανότητα του νησιού αποδείχτηκαν τραγικές.
Η 28η Απριλίου 1941 ήταν σηµείο καµπής στις αποφάσεις των συµµάχων για τη συνέχιση του αγώνα, µετά την αποκρυπτογράφηση του γερµανικού σχεδίου επίθεσης στην Κρήτη.
Το υπόψη σχέδιο έφερνε αιφνιδιαστικά τους συµµάχους, αντιµέτωπους -ξανά- µε την αιχµή του δόρατος των γερµανικών αεροπορικών δυνάµεων, την 7η Μεραρχία Αλεξιπτωτιστών. ∆ύναµη – φόβητρο, από την εµπειρία τους στις πρόσφατες συγκρούσεις στη Νορβηγία και στην Ολλανδία.
Άµεσα ο Τσώρτσιλ, διέταξε να σταµατήσει η εκκένωση της Μεραρχίας Νεοζηλανδών υπό τον Στρατηγό Freyberg, που ήταν ήδη στην Κρήτη σε κίνηση για Μέση Ανατολή και γνωρίζοντας ότι οι Κρητικοί, θα πολεµούσαν -µε όποιο τρόπο- για τον τόπο τους, έθεσε ως στόχο για τις συµµαχικές δυνάµεις την ‘’πάση θυσία’’ καταστροφή των Αλεξιπτωτιστών.
Οι Κρητικοί δεν σταµατούν να ζητούν όπλα. Η κυβέρνηση ενώ είχε αποθηκευµένα όπλα από εκείνα που πριν είχε µαζέψει, τους παραπέµπει στους Βρεττανούς. Οι Βρετανοί απαντούν υποκριτικά ότι δεν έχουν διαθέσιµα όπλα και τους στέλνουν πίσω στην Ελληνική κυβέρνηση.
Το γεγονός ότι οι Βρετανοί είχαν κάποια όπλα να διανείµουν αλλά κωλυσιεργούσαν προφανώς µε απαίτηση της κυβέρνησης, φάνηκε αµέσως µετά την αναχώρηση της ηγεσίας από τα Χανιά για τη Μέση Ανατολή, τη νύχτα 19 προς 20 Μαΐου 1941.
Το χάραµα της 20 Μαΐου 1941, βρίσκει τα Χανιά: Χωρίς τον βασιλιά και την Μεταξική Κυβέρνηση, τους Γερµανούς να εισβάλουν και τους Βρετανούς να µοιράζουν όπλα στους πολίτες, από αποθήκες τους στη Σούδα και αλλού.
Οι Κρητικοί παρότι παρέµειναν εκτός στρατιωτικής οργάνωσης, µε την εισβολή άρπαξαν ότι ήταν κατάλληλο για όπλο και πολέµησαν, βάζοντας στην εξίσωση των πολεµικών επιχειρήσεων της Ευρώπης, ένα εντελώς νέο παράγοντα αυτόν της λαϊκής ηρωικής αντίστασης.:
Χιλιάδες µαχητές πολίτες, µε ενθουσιασµό και ορµητικότητα, άνδρες, γυναίκες ακόµη και παιδιά, µε όπλα ή χωρίς, µε επικεφαλής παλαιούς καπετάνιους, έφεδρους και µόνιµους αξιωµατικούς, ακόµα και ιερωµένους, όρµησαν στη µάχη της απόκρουσης και πολέµησαν να µην σκλαβωθούν.
Αεροδρόµιο του Μάλεµε:
Η ‘’κερκόπορτα’’ της κατάληψης
Στην περιοχή του Μάλεµε -απ’ όλη την υπόλοιπη Κρήτη- και στο θρυλικό ύψωµα 107 που δεσπόζει του αεροδροµίου, παίχτηκε το µεγαλύτερο δράµα των απόλυτων θυσιών και του αίµατος εκείνων που αγωνιζόταν στο έδαφος, συµµάχων και Ελλήνων.
Παράλληλα συµβάδιζε και το απόλυτο δράµα των παραλείψεων και λαθών της ανώτατης συµµαχικής στρατιωτικής ηγεσίας, στο κρίσιµο θέµα της επιχειρησιακής χρησιµοποίησης των δυνάµεων στο πεδίο, όπως έχει προβληθεί σε πολλές ξένες και εγχώριες κριτικές αναλύσεις.
Οι Γερµανοί από το πρώτο βράδυ κατάφεραν να αγγιστρωθούν και να δηµιουργήσουν θύλακα στον Ταυρωνίτη κοντά στο αεροδρόµιο, έχοντας από την επόµενη το πρωί µερικό έλεγχο του αεροδιαδρόµου. Παρά τις πολυάριθµες καταρρίψεις µεταφορικών αεροσκαφών πέτυχαν τις επόµενες ηµέρες να αποβιβάζουν ενισχύσεις και βαρύ πολεµικό υλικό. Να σηµειωθεί ότι µαζί µε τα πρώτα κύµατα αλεξιπτωτιστών, ρίχθηκε και ισχυρή δύναµη Μηχανικού, για να αποκαταστήσει τον αεροδιάδροµο που αυτονόητα εκτιµούσαν ότι θα είχε υπονοµευτεί και για να διευκολύνουν τις προσγειώσεις ανεµοπλάνων.
Ο συγκεκριµένος θύλακας στην άκρη του αεροδρόµιου του Μάλεµε, επεκτάθηκε το κρίσιµο πρώτο τριήµερο µε τεράστιες µεν γερµανικές απώλειες, τελικά όµως κατέληξε η ‘’κερκόπορτα’’ απ’ όπου ξεκίνησε η κατάκτηση της Κρήτης.
Ποιος και πως µπορούσε
να κλείσει την ‘‘κερκόπορτα’’;
Άραγε η εξάλειψη του θύλακα του Ταυρωνίτη-αεροδιαδροµίου θα απέτρεπε την καταστροφική συνέχεια; Την απάντηση τη δίνει ο ίδιος ο διοικητής των αεραποβατικών δυνάµεων Γερµανός πτέραρχος Στουντέντ, ο οποίος πολύ αργότερα αναφερόµενος στο Μάλεµε, δήλωσε:
«Εάν ο εχθρός είχεν επιχειρήσει µίαν καθολικήν προσπάθειαν τη νύκτα της 20ης προς την 21ην, ή την 22α, τότε τα κουρασµένα υπόλοιπα του Συντάγµατος Εφόδου, δυνατόν να είχαν σαρωθεί».
Γιατί όµως δεν έγινε αυτό που λογικά ανέµενε ο Στουντέντ;
Ο θύλακας, δεν εξαλείφθηκε γιατί οι συµµαχικές δυνάµεις από µόνες τους δεν είχαν αντικειµενικά τη δυνατότητα να επιχειρήσουν νύχτα και να τον καταστρέψουν. Οι σύµµαχοι σ’ όλη τη διάρκεια της µάχης δεν πραγµατοποίησαν µόνοι τους καµία νυχτερινή αντεπίθεση.
Οι µαχητές πολίτες της περιοχής Καστελίου, Κάµπου Αλικιανού-Αγυιάς και Πλατανιά, ως ελεύθεροι σκοπευτές κράτησαν επί ηµέρες τον κάµπο σχεδόν καθαρό από αλεξιπτωτιστές. Γνώριζαν πολύ καλά το πεδίο της µάχης, πλεονέκτηµα το οποίο δεν είχαν τα συµµαχικά στρατεύµατα, γιατί µόλις είχαν έρθει και δεν ήταν εξοικειωµένοι µε το έδαφος. Πολύ χειρότερα, ήταν οι Γερµανοί που µόλις είχαν προσγειωθεί και βρισκόταν σχεδόν στα ‘’τυφλά’’.
Αν εκείνοι, οι εµπειροπόλεµοι και ψυχωµένοι µαχητές, είχαν συγκροτηθεί από την ηγεσία από πριν σε µονάδες, είτε πολιτοφυλακής είτε στρατιωτικές, είναι βέβαιο ότι ήταν οι µόνες ικανές να αντεπιτεθούν τη νύχτα σε συντονισµό µε τη συµµαχική διοίκηση, να συσφίξουν ως λαβίδα και να εξαλείψουν το ισχνό -ακόµη- Γερµανικό θύλακα του Ταυρωνίτη – αεροδροµίου κλείνοντας έγκαιρα τη ‘’κερκόπορτα’’ εισβολής στην Κρήτη. Και το τραγικότερο: Ο ίδιος ο Τσώρτσιλ αρκετούς µήνες πριν είχε προτρέψει την επιστράτευση και εκπαίδευση εφεδρικής µεραρχίας στην Κρήτη2 που η Μεταξική Κυβέρνηση το νέκρωσε, όπως και το θέµα της πολιτοφυλακής.
∆υστυχώς ο πλέον ισχυρός πολλαπλασιαστής ισχύος για νυχτερινό αγώνα, που είναι η γνώση του εδάφους, έµεινε ανεκµετάλλευτος µε τον αποκλεισµό των ψυχωµένων Κρητικών από την δοµή των στρατιωτικών δυνάµεων του νησιού.
Αξίζει να σηµειωθεί ότι στο Ηράκλειο, σε αντίθεση µε τα Χανιά και το Ρέθυµνο, ο βρετανός ταξίαρχος διοικητής είχε -µε πρωτοβουλία του-, κάποια διακριτική ευελιξία στο θέµα των όπλων και της οργάνωση συνεργασίας µε τις οµάδες µαχητών πολιτών, πριν ακόµη από την αναχώρηση της ελληνικής ηγεσίας από τα Χανιά. Τα αποτελέσµατα φάνηκαν στην πλήρη προστασία του αεροδροµίου Ηρακλείου και στις σκληρές µάχες και οδοµαχίες ακόµη και νύχτα που πραγµατοποίησαν επίσης από κοινού στην πόλη και στο λιµάνι.
Η υπόλοιπη Κρήτη, η οποία κράτησε νικηφόρα µέχρι τις 26 Μαΐου, καταλήφθηκε σταδιακά από τα Χανιά µέχρι το Ηράκλειο, από τις χερσαίες δυνάµεις και τα βαριά όπλα που αποβίβασαν µεταγωγικά αεροπλάνα στο αεροδρόµιο του Μάλεµε.
∆ιαπιστώσεις – Συµπεράσµατα
Σύµφωνα µε αρκετές στρατιωτικές αναλύσεις, η Κρήτη δεν µπορούσε να καταληφθεί αποκλειστικά µε αλεξιπτωτιστές, χωρίς µεταφορά όγκου χερσαίων δυνάµεων και βαρέων όπλων σε αεροδρόµιο µε µεταφορικά αεροσκάφη. (Τα λιµάνια αποκλείονταν γιατί οι Βρετανοί είχαν ακόµη ναυτικό έλεγχο).
Στην αρχική φάση της εισβολής, οι επιτιθέµενοι ήταν εξαιρετικά ευάλωτοι και όντας χωρίς βαρύ οπλισµό, οι αµυνόµενοι µπορούσαν να τους αντιµετωπίσουν, όπως και το έκαναν µε επιτυχία. ∆εν ήταν όµως αρκετή η αυτοθυσία του ελεύθερου σκοπευτή µεµονωµένου ή σε σκόρπιες ασυντόνιστες οµάδες.
Το γεγονός ότι η µάχη σε όλη την υπόλοιπη Κρήτη, κράτησε νικηφόρα 5-6 ηµέρες, οδηγεί στη διαπίστωση ότι το αδύνατο σηµείο της άµυνας του νησιού δεν ήταν τελικά, κυρίως, τα πράγµατι περιορισµένα όπλα και πυροµαχικά που βρέθηκαν στα χέρια ψυχωµένων ελεύθερων σκοπευτών, τα οποία βέβαια αυξήθηκαν µε λάφυρα και από τους Γερµανούς. Ήταν η κρίσιµη απουσία οργανωµένων µονάδων αντεπίθεσης από τους ίδιους ψυχωµένους Κρητικούς, µέσα στη δοµή των συµµαχικών δυνάµεων. Έλλειψη που διαπιστώθηκε µε τραγικό τρόπο τις πρώτες νύχτες της µάχης στο Μάλεµε.
Τελικά ο ρόλος των συµµάχων να οργανώσουν την άµυνα της Κρήτης, εστιάστηκε και περιορίστηκε τελικά στον ‘’πάση θυσία’’ αγώνα να καταστραφεί η 7η γερµανική µεραρχία αλεξιπτωτιστών. Ο στόχος επιτεύχθηκε µε µεγάλες θυσίες τόσο των συµµάχων όσο και των Κρητικών µαχητών, δεν αποτράπηκε όµως η γερµανική κατάκτηση της Κρήτης για τους λόγους που προαναφέρθηκαν.
Επίλογος
Οι Κρητικοί αποστερήθηκαν το ηθικό και πατριωτικό δικαίωµα τους, να πολεµήσουν και να αµυνθούν του Πατρίου Εδάφους, ως οργανωµένη ένοπλη δύναµη του Ελληνικού Κράτους. Οι λόγοι αυτής της αποστέρησης ανάγονται στο παρελθόν. Η τότε ελληνική ηγεσία κατατρυχόταν από πολιτικές καχυποψίες και φοβίες, κατάλοιπα των παθών από το Μεγάλο ∆ιχασµό του 1915 ανάµεσα στον Ελευθέριο Βενιζέλο και στο βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄(πατέρα του Γεωργίου Β΄) και λόγω της αντίθεσης της πλειονότητας των Κρητικών προς το δικτατορικό καθεστώς του Μεταξά από το 1936.
Πέρα απ’ όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, αισθάνοµαι ότι όλοι οι µαχητές της Κρήτης άνδρες και γυναίκες αλλά και οι σύµµαχοι που θυσιάστηκαν στον αγώνα είναι παρόντες σε κάθε προσκλητήριο και σε κάθε εκδήλωση τιµής και µνήµης την οποία εκείνοι δικαιούνται και εµείς την οφείλουµε.
Να φυλάξουµε τη µνήµη τους και να κρατάµε από την Ιστορία ότι αληθινό, χρήσιµο για την εθνική µας αυτογνωσία.
*Ο Στέφανος Ανδριάνης είναι
αντισ/γος ε.α., πολιτ. µηχανικός
Προσωπική ιστοσελίδα: www.aksiokratia.gr
Σηµειώσεις:
https://geetha.mil.gr › 2019/11 › maxi-kritis-1941, Παρ.13ζ
McD. G. Stewart Η Μάχη της Κρήτης, σελ. 78, Whiston Churchill προς C.I.G.S. 7 Νοε 1940
Άλλες Κύριες Πηγές
Antony Beevor, ΚΡΗΤΗ, Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Γενικό Επιτ. Εθνικής Άµυνας Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (Μάϊος 1941)
McD. G. Stewart Η Μάχη της Κρήτης
Ιωσήφ Μιχ. Παπαγιαννάκης Μάχη της Κρήτης: έπος και τραγωδία
Ηλίας Α. Φιλιππίδης Κρήτη 1941 : Η παράδοσή της από τον Τσόρτσιλ στο Χίτλερ
Σπύρος Λιναρδάτος Ο Πόλεµος 1940-41 και η Μάχη της Κρήτης
Στρατιωτική Ιστορία ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ Μάχη της Κρήτης
