» …και η αλαζονεία του ισχυρού
Λίγες ηµέρες µετά την ανακοίνωση του Συνεδρίου του Παγκοσµίου Συµβουλίου Κρητών, το οποίο θα πραγµατοποιηθεί τον Ιούλιο του 2026, µε την συµµετοχή Κρητών απ΄ όλα τα µήκη και πλάτη της γης, στην Ορθόδοξο Ακαδηµία Κρήτης, µε κεντρικό θέµα: ‘‘Η θέση της Κρήτης στο σήµερα και το αύριο’’ (βλ. ‘‘Χανιώτικα νέα’’, 11-8-2025) και πηγαίνοντας προς Καστέλι διαπίστωσα, από τα Νωπήγεια, ότι βρισκόµαστε και πάλι ενώπιον µιας µεγάλης επιχειρηµατικής παρέµβασης (δύο στο επόµενο διάστηµα) στον κόλπο της Κισσάµου και της ευρύτερης περιοχής.
Ένα φυσικό στολίδι που στα επόµενα χρόνια θα γεµίσει φιλοξενούµενους, οι οποίοι εν αγνοία τους θα γίνουν µέρος του υπερτουρισµού και των ποικίλων πολιτικών των ξενοδοχειακών µονάδων µε ότι αυτό συνεπάγεται για το µέλλον της περιοχής (νερό, διαµονή χιλιάδων εργαζοµένων, καθαριότητα, πρωτογενής τοµέας κ.ά.). Μέσα στην νέα αυτή πραγµατικότητα –που κάνει τους ντόπιους και αδιάφορους, αλλά και σε απόγνωση όταν τα προσωπικά συµφέροντα είναι υπεράνω των τοπικών, τίθενται µερικά ερωτήµατα.
Συγκεκριµένα, η µετατόπιση των σκληρών χαρακτηριστικών της ισχύος, στη µελέτη και ανάλυση των εσώτερων πτυχών ενός λαού, της κουλτούρας και του πολιτισµού, αλλά και της συµβολικής γλώσσας της παράδοσής του, υπήρξε αποτέλεσµα αναστοχασµού του Θουκιδίδη, ο οποίος σηµειώνει: «ὅτι δίκαια µὲν ἐν τῷ ἀνθρωπείῳ λόγῳ ἀπὸ τῆς ἴσης ἀνάγκης κρίνεται, δυνατὰ δὲ οἱ προύχοντες πράσσουσι καὶ οἱ ἀσθενεῖς ξυγχωροῦσιν» (Θουκιδίδης, Ἱστορίαι 5.84.1-5.89.1). ∆εν είµαι πραγµατικά σίγουρος αν µπορώ να αποδώσω την [αναγκαστική;] αντίθεση µεταξύ «δίκαια µὲν» και «δυνατὰ δὲ» στην νεοελληνική γλώσσα! (Ή τι γίνεται µε την επανάληψη τὰ δυνατὰ…δυνατὰ δὲ;). Εδώ τι µας λέγει ο Θουκυδίδης; Όπως είπαν οι αθηναίοι πρέσβεις στους Μήλιους «…εξίσου γνωρίζοµεν και οι δύο, ότι κατά την συζήτησιν των ανθρωπίνων πραγµάτων το επιχείρηµα του δικαίου αξίαν έχει, όπου ίση υπάρχει δύναµις προς επιβολήν αυτού, ότι όµως ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναµίς του και ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναµία του». Αυτό είναι µια µεγάλη αλήθεια αφού ο άδικος δεν πάσχει από έλλειψη διάκρισης, δεν µπερδεύει καλό µε κακό, δεν χρειάζεται νουθεσίες. Απλώς προτιµάει το κακό και αν έχει την απαιτούµενη δύναµη θα το επιβάλλει. Συνεπώς όντως τον άδικο δεν τον πολεµάς ούτε κλαψουρίζοντας, ούτε προσπαθώντας να τον λογικέψεις, αφού δεν πάσχει από έλλειµµα λογικής, αλλά από έλλειµµα ηθικής. Και το καλό και το κακό εποµένως χρειάζονται την δύναµη το µεν πρώτο για να υπερασπιστεί το δίκιο του, το δε δεύτερο για να επιβάλλει την αυθαιρεσία του.
Εάν το µεταφέρουµε στο σήµερα εκείνο που έχει σηµασία δεν είναι η επένδυση, αλλά ο τρόπος της επένδυσης και σε τι αποσκοπεί και τι θα είναι δίκαιο να αποκοµίσουν οι πολίτες (Κισαµίτες). Παραµένουν άραγε δίκαια ή δυνατά τα συµφέροντα των επενδυτών (οι οποίοι άραγε από πού προέρχονται); Σίγουρα όχι. Αν ψάξει κανείς τους πιθανούς αγοραστές των επικείµενων πλειστηριασµών στην Κρήτη θα διαπιστώσουµε ότι οι περισσότεροι προέρχονται είτε από την Ινδία είτε από την Κίνα και ένα ελάχιστο ποσοστό από την Ευρώπη. Πώς µπορεί να γίνει η συζήτηση που ξεκίνησε για το άνοιγµα του τουρισµού της Κρήτης προς την Ινδία (για να µην κάνουµε τα ίδια λάθη που κάναµε όταν ξεκινήσαµε µε την Κίνα);
Η κρητική γη περνάει σε άλλα χέρια και εδώ η φωνή –φωνή αντίστασης– του µακαριστού Κισάµου και Σελίνου κυρού Ειρηναίου να µην ξεπουλάµε την κρητική γη είναι και πάλι στην επικαιρότητα. Έλεγε χαρακτηριστικά: «Φοβούµαστε, όµως, τους ισχυρούς και τους Μεγάλους, που µε τα χρήµατα αγοράζουν όχι µόνο τη γη, αλλά και την ψυχή των αδυνάτων. Φοβούµαστε την ελαφρότητα και προχειρότητα, µε την οποία οι άνθρωποί µας εγκαταλείπουν το Ελληνικό χώµα, Πιστεύουµε και ελπίζουµε ότι η πατρίδα µας η Ελλάδα θα είναι ειρηνική, εύρωστη, δυναµική, πολιτισµένη και η ιδιαίτερη πατρίδα µας, η Κρήτη, θα στέκει πάντα εδώ νησί και ήπειρος στην καρδιά της Μεσογείου, ανάµεσα στην Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία… Ποιο θα είναι όµως το αυριανό µέλλον της Κρήτης; Ποια θα είναι η αυριανή Κρήτη; Ποιος θα είναι ο πληθυσµός της και ποιος θα είναι ο πολιτισµός της; Στο παρελθόν η Κρήτη πέρασε µεγάλες ιστορικές περιπέτειες πολέµων και κατακτήσεων. Έµεινε όµως πάντα η ίδια: Ελληνική, ηρωική, φιλόπονη, εργατική, δηµιουργική, πολιτισµένη. και στην ταυτότητα αυτήν της Κρήτης, η χριστιανική πίστη στάθηκε ψυχή, οδηγός και φύλακάς της». (από το βιβλίο µας Μεταµορφώνοντας τον κόσµο, εκδ. Ακρίτας, Αθήναι 2024, σελ. 242-244). Ο λόγος ξεκάθαρός. Ποιος θα ενδιαφερθεί µέσα στην ανάπτυξη των ψυχή των αδυνάτων;
Βέβαια εδώ θα πρέπει να εξεταστεί και η έννοια της Πολιτιστικής ∆ιπλωµατίας, σε σχέση µε την γεωπολιτική θέση της Κρήτης, ορίζοντας την έννοια του πολιτισµού, ως βασικό στοιχείο που προσδιορίζει τη φύση της εν λόγω διπλωµατίας και ταυτοχρόνως τη διαφοροποιεί από τη µέθοδο και τις πρακτικές της παραδοσιακής διπλωµατίας. Η έννοια του πολιτισµού αποτελεί ένα σηµείο-κλειδί στην προσέγγιση του επιστηµονικού αντικειµένου που θεραπεύεται, στον βαθµό που διακρίνει την Πολιτιστική ∆ιπλωµατία από τις υπόλοιπες πρακτικές, ορίζει τα εργαλεία και τη στοχοθεσία της, αλλά κυρίως δηλώνει την αφετηρία από την οποία εκκινεί στις διακρατικές σχέσεις (πηγές).
Στο επίπεδο της εξωτερικής πολιτικής, ο πολιτισµός µπορεί να αποτελέσει µια βάση διαπραγµάτευσης µεταξύ των κρατών, αλλά και ένα εργαλείο επικοινωνίας το οποίο έχει τη δυνατότητα να διαµορφώνει το πεδίο των διακρατικών σχέσεων και να περιορίζει ή να διευθετεί, έως ένα βαθµό, τα ιδιοτελή συµφέροντα και τους ανταγωνισµούς µεταξύ των κρατών µέσα από τη θέσπιση κανόνων και αρχών. Επί παραδείγµατι, µέσω του διαπολιτισµικού διαλόγου αναδύονται πολιτικές συναινέσεων και σηµεία σύγκλισης µεταξύ των κρατών τα οποία συνδράµουν στην οικοδόµηση µακροπρόθεσµων σχέσεων αµοιβαίας εµπιστοσύνης και επωφελείας µεταξύ των λαών.
Όµως η λέξη «πολιτισµός», στην αρχαία Ελλάδα δεν αντιστοιχούσε στο νόηµα που της προσδίδεται σήµερα. Στο σύγχρονο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Μπαµπινιώτη (σελ. 1458), αναφέρεται ότι ο όρος «πολιτισµός» χρησιµοποιήθηκε κατά την περίοδο της ύστερης αρχαιότητας για να δηλώσει τη δηµόσια διοίκηση, δηλαδή όπως προαναφέρθηκε την ενασχόληση του πολίτη µε τα δηµόσια πράγµατα της πόλεως. Πιο συγκεκριµένα, η λέξη «πολιτισµός» συναντάται για πρώτη φορά στο χωρίο του ∆ιογένη Λαέρτιου για τον βίο του Αρκεσιλάου. Κι εδώ βρισκόµαστε µπροστά σε δύο δυνάµεις: η ισχύς του πολιτισµού ως πράξη δράσης και η ισχύς του πολιτισµού ως πράξη αλαζονείας! Άρα, ούτε «πολιτισµένοι» µπορεί να είµαστε αφού δεν συµµετέχουµε ενεργά στα του δηµόσιου βίου ούτε και βλέπουµε τον πολιτισµό ως το σύνολο των υλικών και πνευµατικών επιτευγµάτων µιας κοινωνίας. Γιατί κι αυτά που υπάρχουν (Φεστιβάλ, Γιορτές, Πανηγύρια, Πολιτιστικές Γιορτές (sic) κ.ά.) δεν αναφέρονται στον πνευµατικό πολιτισµό του τόπου, δηλαδή το σύνολο της πνευµατικής παράδοσης και δηµιουργίας ενός λαού, τις αξίες, τις νόρµες και τις συνήθειες που έχει ένας λαός ο οποίος µπορεί να οικοδοµεί την πόλιν και να παράγει πολιτισµό!
Κανείς δεν θέλει να αντισταθεί σε επενδύσεις που προάγουν την περιοχή και τον πολιτισµό. Είµαστε φιλόξενοι και κανείς δεν είναι «µισόξενος». Το πρόβληµα είµαστε εµείς οι ίδιοι. Ο κόλπος της Κισάµου είχε πάντα γεωστρατιγική σηµασία (δεν µπορούµε να προβληµατιστούµε άραγε από τις εκδηλώσεις για τους αγώνες των Κισαµιτών, για τη στρατηγική θέση της Γραµβούσας κ.ά.). ∆εν µπορεί να µιλάµε για ισορροπία µε τη λογική του τουρίστα-«πακέτο» ή του «τουριστικού προϊόντος», το οποίο συµβάλλει στην αύξηση του ΑΕΠ της Χώρας µας. Οι µεγάλες ξενοδοχειακές µονάδες δεν µπορούν να κρατούν τον φιλοξενούµενο «κλειδωµένο»! Έχουµε ετοιµαστεί στον πρωτογενή τοµέα να τον συναντήσουµε; Θα διοχετευθούν οι ροές προς την ενδοχώρα; Πώς θα δώσουµε ζωή στα εγκαταλελειµµένα χωριά µας; Θα αφήσουµε την κρητική γη για να δουλεύουµε απλώς ως «σερβιτόροι»; Αυτό είναι το «δίκαιο» οι θέσεις εργασίας που ανοίγονται; Και έχουµε την εντύπωση ότι θα πάµε όπως παλιά να εργαστούµε εκεί ως ανειδίκευτοι εργάτες στον τουρισµό; Μήπως κάτι µας διαφεύγει;
Τα παραπάνω αποτελούν έναν προβληµατισµό που θα έπρεπε να κινητοποιήσει όλες τις δυνάµεις της Κισάµου, να έχουν γίνει συζητήσεις, να έχει γυρίσει «η γη ανάποδα», όπως λέµε, για όσα συµβαίνουν γύρω µας «για εµάς χωρίς εµάς»! Και φυσικά αυτό πρέπει να γίνει για όλη την Κρήτη. Ας το λάβει υπόψη της η ΕΠΟΦΕΚ και κάθε πολίτης «καλής θελήσεως» στις όµορφες συζητήσεις που έχουν ξεκινήσει αυτές τις ηµέρες στις γειτονιές της ενδοχώρας. Είναι ηµέρες χαράς για την Κίσαµο κάθε µορφή επένδυσης, αλλά αυτό αφορά και τους Κισαµίτες, και την καθηµερινότητά τους, καθώς και όλη την Μεγαλόνησο. Το σοβαρό ζήτηµα εν προκειµένω είναι το εξής: Έχουµε αίσθηση δικαιοσύνης και λογικής; Θέλουµε να είµαστε δίκαιοι; Μάς ενδιαφέρει αυτό; Ασχέτως του ότι ακόµα κυριαρχεί η ισχύς, προσβλέπουµε σε εµβάθυνση της αντίληψης της δικαιοσύνης και εφαρµογή της ακόµα και αν αυτή δεν µάς συµφέρει ή όντως µόνο κλαψουρίζουµε για το δίκαιο όταν είµαστε αδύναµοι προσβλέποντας στην «ευλογηµένη εκείνη ώρα» που θα έχουµε εµείς την δύναµη και θα βάλουµε τους εχθρούς µας στην µέγγενη όπως µάς είχαν εκείνοι µέχρι λίγο πριν;
Ο σπουδαίος Γάλλος λογοτέχνης Anouilh Jean (1910-1987) στο θεατρικό του έργο «Μπέκετ ή Η Τιµή του Θεού» (Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισµού και Γενικής Παιδείας, µετ. Τ.Κ. Παπατσώνη, Αθήνα 1981, Πράξη 4η, σελ.159), βάζει το καλογεροπαίδι του Αρχιεπισκόπου του Καντέρµπουρι Τόµας Μπέκετ, αγανακτισµένο καθώς ήταν (όπως και όλοι οι Σάξονες) από την δεσποτεία των Νορµανδών που είχαν κατακτήσει την Αγγλία, να λέει: «Τότε θα στήσουν ωραία µηχανή, ολοκαίνουρια, εκεί που’ ταν στηµένη η παλιά, και τότε πια µέσα εκεί θα στριµώξουν τους Νορµανδούς, αντί για µας. Αυτό δεν θα πει δικαιοσύνη»;
*Ο ∆ρ. Κωνσταντίνος Β. Ζορµπάς
είναι γενικός διευθυντής
της Ορθοδόξου Ακαδηµίας Κρήτης
