Μία γυναικεία γυµνή πλάτη που κλίνει απαλά, ένα φόρεµα που εφαρµόζει µε ένταση πάνω σε καµπύλες, αισθησιακά σταυρωµένα πόδια, βλέµµα πολλά υποσχόµενο, απλανές ή αδιάφορο, χείλη έντονα, θηλυκές φιγούρες µε όπλο, θερµόµετρο στο κόκκινο, τσιγάρο ή γυαλιά, αποδοσµένα στη γλώσσα της pop art και του νέου ρεαλισµού, των comics και της διαφηµιστικής εικονογραφίας του 20ου αιώνα, στο έργο του Χανιώτη καλλιτέχνη Κώστα Σπανάκη, ανήκουν σε γυναίκες που ενσαρκώνουν διαχρονικά στερεότυΠα «θηλυκότητας» -η καλλονή, η γυναίκα-αράχνη, η απρόσιτη, η γυναίκα ως φορέας της γοητείας του καταναλωτισµού-. Μία σειρά εικόνων, λοιπόν, η οποία εξερευνά την εικόνα της «µοιραίας γυναίκας» απαρτίζει την έκθεση Femme Fatale στο ιστορικό Bohème.
Περιπλανώµενος στο χώρο, ο θεατής αναγνωρίζει τρία βασικά µοτίβα: εστίαση σε κάποια λεπτοµέρεια του γυναικείου σώµατος, γυναικείες µορφές ως µη αναγνωρίσιµα πρόσωπα µε συγκεκριµένη ταυτότητα, και αναγνωρίσιµες γυναικείες µορφές –όπως η Μελίνα Μερκούρη ή η Μαρία Κάλλας–. Μέσα από την επικέντρωση σε κάποιο µέλος του σώµατος, δηµιουργείται µεν η αίσθηση γυναικείας παρουσίας αλλά εντείνεται η απουσία ταυτότητας και υποκειµένου. Συνεπώς, το απρόσωπο έρχεται να εκφράσει τη γοητεία και τη γενικευµένη (ανδρική) επιθυµία του «βλέπειν».
Παράλληλα, οι άγνωστες γυναικείες φιγούρες δεν αποτελούν πορτρέτα· δεν έχει σηµασία το «ποια µπορεί να είναι», αλλά το «τί ενσαρκώνει». ∆ιατηρώντας ένα βλέµµα, είτε σαγηνευτικό είτε ψυχρό, η κάθε µορφή αιχµαλωτίζει τον θεατή, ενώ, µέσα από τη στάση του κορµού, την κλίση του κεφαλιού ή την τοποθέτηση των άνω ή κάτω άκρων τους, κατευθύνουν οι ίδιες το βλέµµα του. Με άλλα λόγια, είναι αυτές που καθορίζουν το αντικείµενο προσοχής µας και, εν τέλει, την οπτική µας εµπειρία, εφόσον βλέπουµε ό,τι αυτές επιτρέπουν και θέλουν να αποκαλύψουν.
Από την άλλη µεριά, οι εικόνες της Μελίνας Μερκούρη και της Μαρίας Κάλλας δεν λειτουργούν ως προσωπογραφίες αυτών των εµβληµατικών γυναικείων µορφών· αντίθετα, ως φορτισµένα πολιτισµικά σύµβολα—ενσαρκώσεις της γυναικείας ισχύος, της σκηνικής παρουσίας, της θηλυκότητας που υπερβαίνει το προσωπικό εγώ—.
Η γυναίκα σε κάθε καµβά του Σπανάκη εµφανίζεται µόνη της, είτε σε ιδιωτικό περιβάλλον (ένα υπνοδωµάτιο, ένα αυτοκίνητο) είτε σε δηµόσιο (ένα µπαρ). Πάντα, όµως, δείχνει να έχει τον έλεγχο της κατάστασης απέναντι στο θεατή, εµάς, τον εραστή της ή κάποιον ενδιαφερόµενο. Τα σώµατά τους εκπέµπουν αυτοπεποίθηση και την επιθυµία να είναι επιθυµητές. Κατ΄αυτό τον τρόπο, τα έργα του προβάλλουν µια ισορροπία ανάµεσα στην ερωτική πρόσκληση και την προσωπική αυτονοµία της γυναίκας.
Σε τελική ανάλυση, η γυναικεία µορφή στο έργο του Σπανάκη είναι µια εικόνα συνειδητά κατασκευασµένη: αποπνέει ερωτισµό, εκούσια υποταγή ή εξουσία, απόσταση και εγγύτητα, λειτουργώντας λιγότερο ως αναπαράσταση της αληθινής γυναίκας και περισσότερο ως την αντανάκλαση της (ανδρικής) φαντασίωσης.
Στην επίτευξη αυτού συµβάλλει καθοριστικά η τεχνοτροπία των έργων. Χάρη στα εικαστικά δάνεια, αφενός, από τη vintage διαφηµιστική αισθητική και το vintage ερωτισµό (vintage erotica), αφετέρου, από τη γραφική απεικόνιση των κόµικς, ο Σπανάκης δηµιουργεί σώµατα και επιδερµίδες στυλιζαρισµένες, αψεγάδιαστες, χωρίς φυσική υφή ή νατουραλιστική απόχρωση. Ενώ, όµως, ο καλλιτέχνης διατηρεί την αισθητική των κόµικς (καθαρές, λιτές φόρµες µε έντονες χρωµατικές αντιθέσεις και περιγράµµατα σχεδόν γραφιστικά), δεν καταφεύγει στην ειρωνική καρικατούρα. Η δε εξιδανίκευση της γυναικείας εικόνας εντείνεται µέσα από την άντληση έµπνευσης από την pop κουλτούρα, τις pin-up αναπαραστάσεις και το film noir της δεκαετίας του ‘40 και ‘50.
Τα έργα του συνόλου femme fatale δεν επιζητούν την ταύτιση του θεατή µε τις ανάγκες του καλλιτέχνη για τη συγκεκριµένη δηµιουργία ούτε και την ταύτιση του µε την αναπαριστώµενη φιγούρα· ζητούν απλά παρατήρηση και ανταπόκριση στην οπτικά απολαυστική εµπειρία που επιδιώκουν να προσφέρουν. Εν ολίγοις, το έργο του Σπανάκη είναι µια προσωπική εικαστική ανάγνωση του αρχέτυπου της µοιραίας γυναίκας—αυτής της κατασκευασµένης µορφής θηλυκότητας που συνδυάζει γοητεία, ισχύ και αυτονοµία—η οποία αποβλέπει στη δηµιουργία δυνατών και καλαίσθητων εικόνων, σαν µικρές οάσεις αισθητικής τέρψης µέσα τον σύγχρονο κορεσµένο κόσµο της εικόνας.
*Η Αλεξία Ντουσάκη είναι αρχαιολόγος, µουσειολόγος και ιστορικός τέχνης. Έχει σπουδάσει Μουσειολογία στο Πανεπιστήµιο του Άµστερνταµ και Ιστορία της Τέχνης στο Πανεπιστήµιο της Οβιέδο στην Ισπανία, µε εξειδίκευση στην επιµέλεια εκθέσεων και τη σύγχρονη τέχνη, ιδιαίτερα στις γεωµετρικές και pop κατευθύνσεις. Έχει εµπειρία στην κριτική σύγχρονων έργων, καθώς και στη µελέτη ιστορικών, αρχαιολογικών και καλλιτεχνικών εκθέσεων.
