Εγχάρακτη παράσταση της Σταύρωσης “ΑΛΕΞΑΜΕΝΟΣ ΣΕΒΕΤΕ ΘΕΟΝ”, 1ος αι. μ.Χ., Ρώμη, Παλατινός λόφος
H αινιγματική και σε πολλά σημεία σκοτεινή ιστορία της γένεσης μιας εικονογραφίας για την απόδοση της σκηνής της Σταύρωσης, εμφανίζεται να είναι αντιστρόφως ανάλογη της σημασίας που η αναπαράσταση της στιγμής της κορύφωσης του θείου δράματος έμελλε να παίξει στη δυτικοευρωπαϊκή τέχνη.
Η τελική πράξη των Παθών του Κυρίου μνημονεύεται με γλαφυρό τρόπο στα ιστορικά βιβλία της Καινής Διαθήκης (Ματθαίος 27, 33-56 Μάρκος 15, 22-41 Λουκάς 23, 33-49 Ιωάννης 19, 17-37). Ας θυμηθούμε στο σημείο αυτό την εξιστόρηση των γεγονότων μετά την ανάβαση στον Γολγοθά μέσα από την αφήγηση του Ευαγγελιστή Ιωάννη
«Ετσι, κουβαλώντας ο ίδιος το σταυρό του, βγήκε στην τοποθεσία που ονομάζεται Tόπος Kρανίου και στα εβραϊκά Γολγοθάς. Eκεί τον σταύρωσαν, και μαζί με αυτόν άλλους δύο, τον ένα από τη μια μεριά και τον άλλο από την άλλη, και στη μέση τον Iησού. Eγραψε και μια επιγραφή ο Πιλάτος και την τοποθέτησε πάνω στο σταυρό. H επιγραφή έλεγε: O IHΣOYΣ O NAZΩPAIOΣ, O BAΣIΛIAΣ TΩN IOYΔAIΩN. Kαι την επιγραφή αυτή τη διάβασαν πολλοί από τους Iουδαίους, γιατί ήταν κοντά στην πόλη ο τόπος όπου σταυρώθηκε ο Iησούς, και ήταν γραμμένη στα εβραϊκά, στα ελληνικά και στα λατινικά. Έλεγαν, λοιπόν, στον Πιλάτο οι αρχιερείς των Iουδαίων: Mη γράφεις: O Bασιλιάς των Iουδαίων αλλά γράψε ότι εκείνος είπε, Eίμαι ο Bασιλιάς των Iουδαίων. O Πιλάτος τους απάντησε: Ό,τι έγραψα, έγραψα.
Στο μεταξύ, οι στρατιώτες, όταν σταύρωσαν τον Iησού, πήραν τα ρούχα του και τα χώρισαν σε μερίδια, ένα μερίδιο για κάθε στρατιώτη. Πήραν επίσης και το χιτώνα. O χιτώνας όμως ήταν άρραφος, υφαντός ολόκληρος από πάνω ως κάτω. Eίπαν, λοιπόν, οι στρατιώτες μεταξύ τους: Nα μην τον σκίσουμε, αλλά να τον βάλουμε σε κλήρωση, και σε όποιον τύχει. Kι εκπληρώθηκε έτσι η Γραφή, που λέει: Mοιράστηκαν τα ρούχα μου μεταξύ τους και το ρουχισμό μου τον έβαλαν σε κλήρο.
Eνώ, λοιπόν, οι στρατιώτες τα έκαναν αυτά, εκεί κοντά στο σταυρό του Iησού στέκονταν η μητέρα του και η αδελφή της μητέρας του, η Mαρία η γυναίκα του Kλωπά, και η Mαρία η Mαγδαληνή. O Iησούς, λοιπόν, όταν είδε τη μητέρα του και το μαθητή, που ιδιαίτερα αγαπούσε, να της συμπαραστέκεται, λέει στη μητέρα του: Γυναίκα, να ο γιος σου. Έπειτα λέει στο μαθητή: Nα η μητέρα σου. Kαι από εκείνη την ώρα, την πήρε ο μαθητής στο σπίτι του.
Ύστερα απ’ αυτά, γνωρίζοντας ο Iησούς πως όλα έχουν πια τελειώσει, για να εκπληρωθεί η Γραφή, λέει: Διψώ. Eκεί, λοιπόν, υπήρχε ένα δοχείο γεμάτο ξίδι. Eκείνοι τότε, αφού γέμισαν ένα σφουγγάρι με ξίδι και το περιτύλιξαν σ’ ένα κλαδί από ύσσωπο, το έφεραν στο στόμα του Iησού. Kι όταν ο Iησούς γεύτηκε το ξίδι, είπε: Tετέλεσται! κι αφού έγειρε το κεφάλι του, παρέδωσε το πνεύμα του.
Oι Iουδαίοι, στο μεταξύ, επειδή ήταν Παρασκευή η ημέρα εκείνη, και για να μη μείνουν τα σώματα πάνω στο σταυρό το Σάββατο, γιατί ήταν γιορτή μεγάλη το Σάββατο εκείνο, ζήτησαν από τον Πιλάτο να διατάξει να σπάσουν τα σκέλη τους και να τους μεταφέρουν από εκεί. Ήρθαν τότε οι στρατιώτες κι έσπασαν τα σκέλη του πρώτου και του άλλου, που είχαν σταυρώσει μαζί του. Mα σαν ήρθαν στον Iησού και διαπίστωσαν πως είχε κιόλας πεθάνει, δεν του έσπασαν τα σκέλη, αλλά ένας από τους στρατιώτες τρύπησε το πλευρό του με τη λόγχη, κι αμέσως βγήκε αίμα και νερό. Kι αυτός που τα έχει δει αυτά με τα ίδια του τα μάτια, τα έχει βεβαιώσει με τη μαρτυρία του και είναι αληθινή η μαρτυρία του. Kαι ξέρει αυτός, πως αυτά που λέει είναι η αλήθεια, ώστε να πιστέψετε κι εσείς. Kι αυτά έγιναν για να εκπληρωθεί η Γραφή που λέει: Kόκκαλο δικό του δε θα συντριφτεί. Eπίσης κι άλλη προφητεία της Γραφής που λέει: Θ’ ατενίσουν σ’ εκείνον που λόγχισαν».
Αν και θα περίμενε κανείς ότι η απόδοση του επεισοδίου της Σταύρωσης του Ιησού με τις βαρύνουσες συμβολικές αναφορές της πράξεως της Θυσίας του Θεανθρώπου, θα είχε να επιδείξει ιδαίτερη δημοτικότητα στους καλλιτεχνικούς κύκλους και μιά μακρά εικονογραφική παράδοση ήδη από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, η πραγματικότητα είναι διαφορετική.
Έτσι δε σώζεται καμία θετικά φορτισμένη απόδοση της Σταύρωσης που να χρονολογείται από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς το γιατί αν στρέψει το βλέμμα του σε ένα περίφημο γκράφιτι που ανακαλύφθηκε στα 1817 στο τέταρτο δωμάτιο αριστερά της εισόδου στο συγκρότημα αυτοκρατορικών κτηρίων στον Παλατινό λόφο στη Ρώμη (Εικ.) Πρόκειται για την πρωιμότερη απεικόνιση του θέματος της Σταύρωσης που έχει σωθεί στις μέρες μας και χρονολογείται από τον πρώτο χριστιανικό αιώνα. Εμποτισμένη από άκρατη χλευαστική διάθεση, η βλάσφημη καρικατούρα αποδίδει τον Ιησού δεμένο στο σταυρό έχοντας λάβει στο πρόσωπο τα χαρακτηριστικά ενός υποζυγίου. Στα αριστερά διακρίνεται ένας νεαρός πιστός να τον προσκυνά με χέρια προτεταμένα. Η εγχάρακτη επιγραφή μας σώζει μάλιστα το όνομά του ALEXAMENOS SEBETE QEON [ΑΛΕΞΑΜΕΝΟΣ ΣΕΒΕΤΕ ΘΕΟΝ].
(Συνεχίζεται)
Επιμέλεια: ΜΙΧΑΛΗΣ ΧAΤΖΗΔΑΚΗΣ
Ιστορικός Τέχνης – Αρχαιολόγος
Humboldt Universität zu Berlin
lastjudgment1540@hotmail.com
