Τα εννοιολογικά διαγράμματα έχουν ποικίλες μορφές και προσεγγίσεις με χρήσεις σε όλα τα επιστημονικά πεδία και μαθήματα.
Την περασμένη εβδομάδα στο 11o συνέδριο του Ινστιτούτου Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών στο Ηράκλειο παρουσίασα τα οφέλη των εννοιολογικών διαγραμμάτων. Ένα από τα οφέλη της χρήσης τους είναι τα ιδανικά αποτελέσματα στις εξετάσεις. Ελπίζω ότι σύντομα θα αρχίσει η τακτική χρήση τους στα σχολεία μας.
Στο σημείωμα παρουσιάζω στοιχεία για αυτό το καινοτόμο εργαλείο μάθησης.
Τι είναι το εννοιολογικό διάγραμμα;
Ένα διάγραμμα (χάρτης γνώσης ή concept map) παίρνει ποικίλες
μορφές ανάλογα με το σκοπό που εξυπηρετεί. Κάποιο είναι κατάλληλο
για το μάθημα της Βιολογίας κι άλλο με τη μορφή χρονολογίου βοηθάει
να θυμόμαστε την Ιστορία. Επίσης, μπορεί να είναι η περίληψη ενός
κεφαλαίου, ένας συνδυασμός γεωμετρικών σχημάτων, ένα
σχεδιάγραμμα έκθεσης, μια κριτική βιβλίου ή μια αναφορά
λογομαχίας. Φυσικά, με γέφυρες και συνδέσεις που πρότεινε ο
Αριστοτέλης ο οποίος ήταν ο εφευρέτης τους.
Ταύτιση θεωρiων της μάθησης
Σύμφωνα με το J.Novac (2006) τα διαγράμματα βασίζονται σε μια ρητή
γνωστική ψυχολογία μάθησης και εποικοδομητική γνωσιολογία (Ζώνη
Επικείμενης Ανάπτυξης).
Τα διαγράμματα είναι συμβατά με το γνωστικό μοντέλο της μνήμης
εργασίας (A.Baddeley, 2012), αν και ο ίδιος δεν έχει κάνει σχετική
αναφορά. Η χρησιμότητα των διαγραμμάτων γίνεται εμφανής όταν
κατανοήσουμε την αρχιτεκτονική της μνήμης εργασίας.
Δεν είναι τυχαίο ότι η μνήμη εργασίας ευθυγραμμίζεται με τη θεωρία
2πλής κωδικοποίησης του Paivio (Thomas, 2021) που προβλέπει ότι
η διατήρηση και η ανάκτηση μιας πληροφορίας είναι αποτελεσματική
με τη σύνδεση εικόνας και κειμένου.
Στα Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια
Τα διαγράμματα είναι δημοφιλές εκπαιδευτικό εργαλείο σε πολλές χώρες λόγω των πλεονεκτημάτων τους για μάθηση, καταιγισμό ιδεών και οργάνωση πληροφοριών. Ενδεικτικά, χρησιμοποιούνται στις Η.Π.Α, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία Γερμανία Φινλανδία, Ιαπωνία, Ινδία, Ν. Κορέα, Σουηδία, Νορβηγία, Κίνα, με διαφοροποιημένη στόχευση σε κάθε εκπαιδευτικό σύστημα. Ρώτησα σχετικά Χανιώτισσα εγκατεστημένη στις Βρυξέλλες… ‘Φυσικά, τα παιδιά μου χρησιμοποιούν διαγράμματα από το Δημοτικό’.
Ποιοι είναι οι κερδισμένοι από τη χρήση τους στην διδασκαλία; Όλοι
φυσικά. Οι εκπαιδευτικοί αποκτούν ευελιξία στη διαχείριση του
διδακτικού χρόνου και μπορούν να εφαρμόζουν πολυδιάστατες
διδακτικές προσεγγίσεις, διερεύνηση νέων ιδεών. Οι μαθητές
αναπτύσσουν την κριτική τους σκέψη και τις ικανότητες σύνθεσης,
ταξινόμησης και δημιουργικότητες.
Ερευνητές και ακαδημαϊκοί
Τα διαγράμματα χρησιμοποιούνται για να απεικονίσουν σενάρια,
διαδικασίες και φαινόμενα. Χρησιμεύουν για την ενίσχυση της
σαφήνειας, της κατανόησης και του αντίκτυπου της έρευνας καθώς
βελτιώνουν την επικοινωνία μεταξύ πολύπλοκων πληροφοριών,
εννοιών και σχέσεων. Είναι το μέσο που απλοποιεί την κατανόηση
περίπλοκων επιστημονικών ιδεών, γεφυρώνει γλωσσικά εμπόδια και
προωθεί την αποτελεσματική επικοινωνία σε επιστημονικά συνέδρια.
Φοιτητές
Έρευνα (Tripp Shealy et al.,2022) έδειξε ότι με τη χρήση διαγραμμάτων οι φοιτητές….
– Διευρύνουν το πεδίο έρευνας τους μέσω της προσοχής που δίνουν στις σχέσεις μεταξύ των εννοιών.
– Ενσωματώνουν την υπάρχουσα γνώση με νέους τρόπους.
– Παράγουν μια ποικιλόμορφη διατύπωση προβλήματος με ειδικό λεξιλόγιο.
– Αναλύουν ένα πρόβλημα εκτενέστερα.
– Προκαλούν πιο συγκεντρωμένη ενεργοποίηση στο δεξιό τους ημισφαίριο.
Τα αποτελέσματα δείχνουν πώς εκπαιδευτικές παρεμβάσεις, όπως η χρήση διαγραμμάτων αλλάζουν τη γνωστική λειτουργία των μαθητών.
Ευλογία ή κατάρα
Η χρήση διαγραμμάτων στη μελέτη και στις επαναλήψεις είναι ευλογία επειδή ο μαθητής ανακαλύπτει περισσότερες ιδέες. Έτσι η καταγραφή και η ανάκληση της ύλης είναι εύκολη. Με μοναδική στοχοπροσήλωση. Στον αντίποδα η μη χρήση διαγραμμάτων και η παρέα με το κινητό τηλέφωνο ακόμη κι αν αυτό είναι μερικά μέτρα μακριά είναι καταστρεπτική (Frontiers in Computer Science).
Τα κινητά τηλέφωνα είναι η πιο συνηθισμένη αιτία απόσπασης της προσοχής επειδή είναι σχεδιασμένα για αυτό τον λόγο. Για αυτό αλληλοεπιδρούμε μαζί τους κάθε 4-6 λεπτά.
Η λύση για τους μαθητές που μελετούν είναι να δίνουν το κινητό τους κλειστό στους γονείς τους, όπως έκανε προ ημερών μια 17χρονη Χανιώτισσα!
Συμπερασματικά
Τα εννοιολογικά διαγράμματα…
• Βοηθούν να οργανώνουμε τη σκέψη μας, να σχεδιάζουμε μελλοντικά έργα ή να αποτυπώνουμε σχέσεις ανάμεσα σε ομάδες πληροφοριών.
• Δεν είναι γεωγραφικοί χάρτες, αλλά χρήσιμα εργαλεία για να κατανοήσουμε κείμενα και αφηρημένες έννοιες.
• Βοηθούν τους μαθητές, όπως ακριβώς βοηθούν τους καπετάνιους διαχρονικά.
• Η χρήση τους έχει σημαντική παιδαγωγική αξία για την καλλιέργεια των γνωστικών, δημιουργικών και συναισθηματικών ικανοτήτων των παιδιών.
• Αναπτύσσουν δεξιότητες, όπως η οργάνωση και εφαρμογή της γνώσης, η φαντασία, η κριτική και η δημιουργική σκέψη.
• Εξυπηρετούν τις ανάγκες των μαθητών με ειδικές δεξιότητες, όπως έχω γράψει στο παρελθόν.
*Πτυχ. Ψυχολογίας-Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στη ∆ιά Βίου Μάθηση. Επικοινωνία polygnosi@otenet.gr
Τα βιβλία ‘In the search of mythical Talos’, ‘Μαθαίνω εύκολα΄ ‘Θυµάµαι εύκολα’ ‘Μελετώ αποτελεσµατικά’ διατίθενται από τα βιβλιοπωλεία Libraire και ΚΥΒΟΣ.
