«Η Ελλάδα μια αγύριστη,
και να την κλαις!»
Κωστής Παλαμάς
«Ρώτησε κάποτε ο Θεός έναν Ιταλό, έναν Βρετανό κι έναν Έλληνα, τι θα ’θελαν ν’ αποκτήσουν. -Ένα αυτοκίνητο, όπως αυτό του γείτονά μου, απάντησε ο Ιταλός. -Ένα σπίτι τόσο όμορφο σαν αυτό που έχει ο γείτονάς μου. Hταν η απάντηση του Βρετανού. -Να ψοφήσει ο γάιδαρος του γείτονά μου! του λέει ο Έλληνας!»
O σύντομος αυτός μύθος, προϊόν της συλλογικής φαντασίας και του υποσυνείδητου ενός λαού, διακινεί το μήνυμα, ότι ένα κυρίαρχο ελάττωμα της νοοτροπίας του είναι η ζηλοφθονία.
Αν υποθέσουμε, ότι -κυρίως η γλώσσα (όπως και άλλα χαρακτηριστικά του γίγνεσθαι και της ύπαρξης ενός πολιτισμού) είναι οι φορείς του ανά τους αιώνες, τότε μέσα μας έχει απομείνει «ένα αξιόλογο ποσοστό από την πνευματική ευκινησία που έπλασε τ’ αριστουργήματα του κλασσικού κόσμου και πολλών από μεταγενέστερους αιώνες. Αλλά αυτό το ποσοστό, το διαθέτουμε κατά το αστοχότερο και τον βδελυρότερο τρόπο: για να ξεγελούμε και να συκοφαντούμε τον συμπολίτη μας, για να ξεφεύγουμε από τις ευθύνες, για να μη σεβόμαστε τίποτε, μήτε τους στοιχειωδέστερους κανόνες της συμπεριφοράς και της κοινωνικής πειθαρχίας». (1)
Στα σχολεία, συναντούμε τα πρώτα παραδείγματα. Εκεί θα παρατηρήσουμε μαθητές έξυπνους και θα τους δούμε να προσπαθούν να μάθουν χωρίς να κοπιάσουν. Να “μελετούν” στην καφετέρια, στον δρόμο, να αντιγράφουν από τον διπλανό τους, να μαντεύουν την απάντηση, όταν εξετάζονται. Αυτοί οι τύποι θαυμάζονται απ’ όλους. Υπάρχουν βέβαια και παιδιά, τα οποία δεν υπερτιμούν την αντιληπτική και την αφομοιωτική τους ικανότητα και έχουν αίσθηση της ευθύνης των σπουδών, εργάζονται συστηματικότερα και οδηγούνται σε μονιμότερα αποτελέσματα.
Αυτοί οι μαθητές ονομάζονται υποτιμητικά και ειρωνικά “σπασίκλες”. Για πολλούς λόγους οι “ατσίδες” προκαλούν τον γενικό θαυμασμό, αλλά ένα είναι το κυριότερο:
Προορίζονται να επικρατήσουν σε μία κοινωνία που δεν έχει μάθει να σέβεται την αξία, αλλά την επιτηδειότητα. (2)
Η τιμιότητα, η πειθαρχία, η επιμέλεια, η φρόνηση, η μέθοδος, το σύστημα, η ειλικρίνεια, δεν θεωρούνται έξυπνες αρετές. “Τσίφτης” και “μάγκας” (τουρκικά gift = ζευγάρι και λατινικά mango = σωματέμπορος) είναι συνώνυμα του έξυπνος. Και έξυπνος πιστεύεται ότι είναι αυτός που κερδίζει την επαγγελματική αποκατάσταση, την κοινή αναγνώριση και την ευδοκίμηση «χωρίς γνώσεις που απαιτούν μόχθο, χωρίς μόχθο που απαιτεί προσήλωση, χωρίς προσήλωση που απαιτεί ανάλωση σωματικών, ψυχικών ή πνευματικών δυνάμεων. Ο ψυχικός και πνευματικός υποσιτισμός, δεν είναι μία κατάσταση που μας επιβάλλεται από αντίξοες περιστάσεις, αλλά ένα ιδανικό που το καλλιεργούμε χωρίς τύψεις». (3)
Οι “επιδέξιοι” ή “επιτήδειοι” λοιπόν, φροντίζουν να έχουν άριστες δημόσιες σχέσεις. Οι γνωριμίες και το “μέσον”, είναι τα απαραίτητα προσόντα για να επιτύχει κάποιος στην ελλαδική κοινωνία.
«Αν δεν αξίζεις τίποτε, κερδίζεις πολλά! Αν αξίζεις κάτι, γίνεσαι πολύ περισσότερο από κάτι. Αν αξίζεις πολύ, είσαι χαμένος. Κανένας δεν θα θελήσει να σε βάλει σιμά του, γιατί και μόνο η παρουσία σου θα εκμηδενίσει την παρουσία του». (4)
Έχουν κορεσθεί οι δημόσιες υπηρεσίες από υπαλλήλους, οι οποίοι συχνά όχι μόνον δεν εργάζονται με επιμέλεια, φρόνηση και μέθοδο, αλλά αυθαδιάζουν κατά των πολιτών, επειδή κέρδισαν αυτήν τη θέση με το ρουσφέτι και όχι με την αξία τους.
Είχα επισκεφθεί κάποτε κάποια δημόσια υπηρεσία, όπου κάποια υπάλληλος αντί να εξυπηρετεί τον κόσμο, έπαιζε με τα σπίρτα και έβαζε φωτιά σε κομμάτια από χαρτί! Και μη χειρότερα! Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως όποιος δεν είναι Έλληνας, είναι βάρβαρος. Οι νεότεροι Έλληνες πιστεύουν πως όποιος δεν είναι “ατσίδας”, είναι “κόπανος”. Η νεοελληνική κοινωνία αποτελείται από δύο ομάδες: τους ατσίδες και τους κόπανους. Οι ατσίδες είναι οι πατρίκιοι. Οι κόπανοι είναι οι πληβείοι…
«Κάποτε πρέπει σε τούτον τον τόπο, να στηθεί μνημείο για να τιμηθεί, όσο και ο άγνωστος στρατιώτης, ο άγνωστος τίμιος άνθρωπος. Ο άνθρωπος, θέλω να πω, που κατόρθωσε με τίμια μέσα να ευδοκιμήσει και που κατόρθωσε επίσης, αυτό είναι το δυσκολότερο ανάμεσα σ’ όλα, να απομείνει τίμιος και αφού ευδοκίμησε». (5)
Αδελφή της “καπατσοσύνης” είναι η ζηλοφθονία. Αυτή πηγάζει από έναν αθεράπευτο εγωισμό και μία επιδειξιομανία, που χαρακτηρίζουν την ψυχοσύνθεση και την συμπεριφορά του Ελλαδίτη. Μια μικροαστική πόλη -όπως τα Χανιά- είναι ο πιο κατάλληλος τόπος προς μελέτη αυτών των συμπεριφορών. Υπάρχει μία μερίδα ανθρώπων που νομίζει “ότι αυτοί είναι και άλλοι δεν είναι”. Πρόκειται για τους “αριστοκράτες”. Οι υπόλοιποι θεωρούνται “παρακατιανοί”. Συνήθως οι “αριστοκράτες” είναι νεόπλουτοι και αγροίκοι. Αν και δεν γνωρίζουν αν ο ήλιος περιστρέφεται γύρω από την γη ή η γη γύρω από τον ήλιο, πιστεύουν και επιμένουν ότι το να είσαι ντυμένος με την τελευταία λέξη της μόδας και να οδηγείς αυτοκίνητο ακριβό, σημαίνει ότι αξίζεις περισσότερο από τους άλλους. Oταν έρθεις σ’ επαφή μ’ άγνωστο μικροαστό ή “αστό” αυτό που σε πρωτορωτά δεν είναι “τίνος είσαι;” (όπως κάνει ο χωρικός της ενδογαμικής κοινωνίας, που δεν είναι διαστρωματωμένη κατά τάξεις, αλλά ιεραρχημένη ανάλογα με την σπουδαιότητα των γενεών), αλλά τι επάγγελμα ασκείς (δηλαδή σε ποια τάξη ανήκεις) και πότε γεννήθηκες! Και μια μέρα να έχει γεννηθεί πριν από σένα, είναι αρκετό για να αισθάνεται ισχυρότερος, καθότι γηραιότερος και “σοφότερος”!
Μια εξισωτική συζήτηση γνωριμίας, είναι σπάνια μεταξύ Ελλαδιτών, μία και η επίδειξη, ο εγωισμός, η αλαζονεία, η συκοφαντία και η “εξυπνάδα”, γνωρίζουν μόνον τις ανισώσεις.
Στην αρχαία Αθήνα συκοφάντης ήταν αυτός που πρόδιδε τους παρά τον νόμο εξαγωγείς σύκων από την Αττική. Στα σύγχρονα Χανιά (πάλαι ποτέ Canea) συκοφάντης είναι αυτός που κατηγορεί κάποιον, αποδίδοντάς του κακή πράξη εν γνώσει του ότι δεν την έκανε. Αν και τα Χανιά δεν φημίζονται για παραγωγή σύκων, όπως η Καλαμάτα, φημίζονται για τους συκο-φάντες τους.
Πενήντα χρόνια μας περνά το Ηράκλειο, γιατί η ζηλοφθονία και ο μικροεγωισμός δεν αφήνουν χώρο για ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ. Υπάρχει η εκδοχή (εφημερίδα “Χ.Ν.” αφιέρωμα Χριστουγέννων 1996) ότι η λέξη Canea-Χανεά, αναφέρεται το 1415 από τον Μπουοντελμόντι, προήλθε από τον κακό χαρακτήρα των κατοίκων της. Ραδιουργίες, μηχανορραφίες, ίντριγκες, ευκολοπιστία και αποδοχή της οποιαδήποτε συκοφαντίας, πώς να πάει η πόλις μπροστά;
Γενικότερα οι Ελλαδίτες, πληθυσμός καθαρά αγροτικός πριν ακόμη σαράντα χρόνια πέταξαν ξαφνικά τα τσαρούχια και τα στιβάνια τους, αφού τσαλαπάτησαν τα ήθη και τα έθιμά τους και ντύθηκαν μασκαράδες. Πιθήκιζαν πίνοντας ουίσκι και καπνίζοντας “σκληρό” Marlboro (ε, είναι σκληροί), πού και πού φύσαγαν τον καπνό στο πρόσωπο των “κόπανων” αποκαλώντας “μεγάλους” τους “γεννημένους ηγέτες”, παραπαίοντες γέροντες της εξουσίας. Εθίστηκαν στο κουμάρι του Χρηματιστηρίου, στα στημένα δανεικά των τοκογλυφικών Τραπεζών και έπεσαν στο δόκανο των εχθρών της ανθρωπιάς.
Και μετά ήλθε η κρίσις και η Νέμεσις, δηλαδή η τιμωρία. Αλλά δυστυχώς κοντά στα ξερά καίγονται και τα χλωρά. Τις μέρες αυτές η χώρα είναι σαν ναός της πανδήμου Αφροδίτης. “Quel bordell!” λέγεται γαλλιστί.
«Θα γίνει τώρα τούτο κι έπειτα εκείνο και πιο αργά, σε μία ή δύο χρονιές (ως κρίνω), τέτοιες θα είναι οι πράξεις, τέτοιοι θα είναι οι τρόποι. Δεν θα φροντίσουμε για μακρινό κατόπι. Για το καλύτερο ημείς θα προσπαθούμε, τόσο θα χαλούμε, θα μπλέκουμε τα πράγματα, ως να βρεθούμε στην άκρα σύγχυση. Και τότε θα σταθούμε».
Οι καβαφικοί αυτοί στίχοι, αντικατοπτρίζουν με ενάργεια τη σημερινή ζοφερή “μεταρρυθμιστική” κατάσταση της χώρας.
Διότι ενώ η κρίση όχι μόνο συνεχίζεται, αλλά και επιδεινούται, εμείς αντί να σοβαρευτούμε, κάνουμε αυτά που μας έλεγε ο Aλεξανδρινός ποιητής:
«Στις ραδιουργίες μας πρέπει να πάμε πάλι
να ξαναπιάσουμε την ανιαρή πολιτική μας πάλη!»
Τους βουλευτές να ψηφίσουμε πάλι με το εισόδημα των 100.000 ευρώ ανά έτος
για να φορολογήσουν της μυίγας το ξύγκι πάλι, συμπληρώνω εγώ.
Σημειώσεις: 1 έως 5: :Ένας έξυπνος λαός’, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος
