Το 2006, ένας στους δύο πολίτες ζούσε σε µια ζώνη ακαδηµαϊκής ελευθερίας. Αυτή η αναλογία είναι τώρα ένα στα τρία.
Οι προϋπολογισµοί των πανεπιστηµίων σε πτώση, δυσκολίες έκφρασης σε ευαίσθητα θέµατα, ολόκληρα πεδία έρευνας απειλούνται ή και απαγορεύονται, κάτι που θα έχει µεγάλες τεχνολογικές και κοινωνικές συνέπειες. Σε ένα πλαίσιο δηµοκρατικής διάβρωσης, η τάση είναι ανησυχητική για τη γνώση και το κοινό καλό.
Ως πρόσφατο παράδειγµα, υπάρχει ο πόλεµος που κήρυξε ο D. Trump στη γνώση, την επιστήµη και τα πανεπιστήµια. Το να επιτίθεται κάποιος στην επιστήµη, είναι να θέτει σε κίνδυνο τη γνώση που ωφελεί όλους. Εξάλλου, η επιστήµη και τα πανεπιστήµια είναι αντίθετα στον ολοκληρωτισµό (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, η συνεισφορά της επιστήµης στη ∆ηµοκρατία, Οικονοµικός Ταχυδρόµος, 06.04.2025).
∆είκτης
Βασισµένος σε µια αξιολόγηση της προστασίας της ακαδηµαϊκής ελευθερίας, το Academic Freedom Index (AFI) παρέχει µια επισκόπηση της κατάστασης σε 179 χώρες. Ο δείκτης AFI είναι επί του παρόντος το πιο ολοκληρωµένο σύνολο δεδοµένων για το θέµα της ακαδηµαϊκής ελευθερίας. Βασίζεται σε πέντε παράγοντες.
– Ελευθερία έρευνας και διδασκαλίας
– Ελευθερία ανταλλαγών και ακαδηµαϊκής διάδοσης
– Θεσµική αυτονοµία
– Ακεραιότητα των πανεπιστηµίων
– Ελευθερία της ακαδηµαϊκής και πολιτιστικής έκφρασης.
Σύµφωνα µε προηγούµενες εκθέσεις, τα δεδοµένα καταδεικνύουν ότι η ακαδηµαϊκή ελευθερία απειλείται παγκοσµίως. Η έκθεση του 2024 δείχνει ότι 23 χώρες βιώνουν πτώση της ακαδηµαϊκής ελευθερίας, ενώ αυτή αυξάνεται µόνο σε 10 χώρες. 3,6 δισεκατοµµύρια άνθρωποι ζουν τώρα σε χώρες όπου η ακαδηµαϊκή ελευθερία είναι εντελώς περιορισµένη. Ωστόσο, λαµβάνοντας υπόψη µια µεγαλύτερη περίοδο, µε βάση το έτος 2023 και πριν από πενήντα χρόνια, παρατηρούµε ότι η ακαδηµαϊκή ελευθερία έχει επεκταθεί σε 56 χώρες.
Η παγκόσµια γεωπολιτική αβεβαιότητα και οι αρνητικές της συνέπειες για την παραγωγή επιστηµονικής γνώσης φαίνονται στην εισαγωγή της έκθεσης 2025 του AFI που δηµοσιεύθηκε 13 Μαρτίου 2025 από µια επιστηµονική οµάδα Γερµανών και Σουηδών. 34 χώρες σηµείωσαν σηµαντική πτώση του δείκτη τους, συµπεριλαµβανοµένων των ΗΠΑ, της Αργεντινής, της Γεωργίας, της Φινλανδίας και του Ισραήλ, ενώ µόνο 8 χώρες είδαν βελτίωση. Η έκθεση επισηµαίνει την εκλογική επιτυχία των αντιπλουραστικών κοµµάτων ως πιθανό παράγοντα στην παρακµή της ακαδηµαϊκής ελευθερίας. Επιπλέον, µεταξύ των µεγάλων χωρών που βρίσκονται χαµηλά στην κατάταξη του AFI είναι, χωρίς έκπληξη, η Κίνα και η Ρωσία.
Συµπερασµατικά, για την ακαδηµαϊκή ελευθερία, είναι απαραίτητο να οικοδοµήσουµε ξανά την εµπιστοσύνη, να µάθουµε να συλλογιζόµαστε µε κριτική σκέψη, να κατανοούµε την επιστηµονική µέθοδο και να διακρίνουµε τα γεγονότα από τις απόψεις. Μια κοινωνία που γνωρίζει πώς λειτουργεί η επιστήµη είναι λιγότερο ευάλωτη στην παραπληροφόρηση.
