Χανιά, μια πόλη που ποτέ δεν έζησε Α-σήμαντη. Tέμενος του Μικρού Χασάν ‘Γιαλί Τζαμί’, ένα από τα μνημεία-σήματα της παλίμψηστης ιστορίας της. Η ιστορική αρχιτεκτονική και πολιτιστική ταυτότητα του λατρευτικού αυτού χώρου το ανέδειξαν σε τοπόσημο της πόλης και στοιχείο της ταυτότητάς της. Οι σκέψεις και οι συνειρμοί που διακινεί πυκνοί και πολλαπλοί. Ενα αρχιτεκτονικό σώμα περίκλειστο, εσωστρεφές, στο σύνορο μεταξύ θάλασσας και ενδοχώρας της πόλης. Χωροταξικά συνομιλεί με το λιμάνι, χώρο πραγματικού και συμβολικού ανοίγματος προς το άλλο το άγνωστο το νέο. Κέλυφος, περιέκτης, μιας ιδιότυπης πνευματικότητας και μιας υπαρξιακής σχεδόν εσωτερικότητας, συν-υπάρχει ενώ ταυτόχρονα αφήνει απ’ έξω την εξωστρεφή και θορυβώδη ανθρώπινη παρουσία.
Ενα ιστορικό ίχνος πνευματικής/θρησκευτικής ζωής, σένα πεδίο συμπύκνωσης πολλαπλών πτυχών ανθρώπινης ζωής και δραστηριότητας.
Σ’ αυτόν τον χώρο/σύνορο και σύμβολο της συνύπαρξης με την ετερότητα ο Μάριος Σπηλιόπουλος εγκατέστησε μια πολυσημαινόμενη για τη σκέψη και το συναίσθημα εμπειρία. Τον μεταποίησε σε “περιέκτη” ενός διπλού μιας κοινής ανθρώπινης εμπειρίας. Της προσφυγής στο θείο και του αναπόφευκτου της φθοράς και του θανάτου. Με τα Θεονύμια, ονόματα περιέκτες του θείου, μας προσέφερε μια συγκλονιστική αποτύπωση της πανανθρώπινης προσπάθειας λεκτικής αναπαράστασης του Θεού/πατέρα και της προσφυγής σε αυτόν σε χώρους λατρείας και προσευχής «υπερβαίνοντας τη διαφορά των θρησκειών» όπως λέει ο ίδιος ο Μ.Σ. Η επίκληση του θείου συνυπάρχει και συνηχεί το αναπόφευκτο του ανθρώπινου βιώματος, αυτού της φθοράς και του θανάτου. Ή μήπως προηγείται; Η απάντηση ίσως δίδεται από την πρώτη εικόνα έργου. Πάνω στη γραμμή του ορίου, εκεί όπου συναντιέται το εξωτερικό πεδίο της πόλης με το εσωτερικό του τόπου λατρείας ο Μ.Σ. τοποθετεί φθαρμένα παπούτσια. Αυτά βλέπουμε πρώτα και ο καλλιτέχνης μας ενημερώνει πως αυτά ανήκουν σε υποκείμενα με ονοματεπώνυμο. Ονόματα του θεού, αλλά και ονόματα αυτών που τον αναζητούν, ενώ πορεύονται την κοινή ανθρώπινη μοίρα. Αυτά τα φθαρμένα αποτυπώματα του ανθρώπινου οδοιπορικού μάς οδηγούν στο εσωτερικό του μνημείου, στον χώρο λατρείας, επίκλησης και προσφυγής στον θεό. Εισερχόμενοι στο εσωτερικό στον πρόναο θα λέγαμε του ναού, η εικόνα υποχωρεί. Η εμπειρία ήχων είναι αυτό που επικρατεί.
Ηχοι της θάλασσας, παφλασμός κυμάτων, συν-ηχούν ταυτόχρονα με λέξεις. Μέσα στην αντήχηση του χώρου ηχούν σαν προγλωσσικά συλλογικά φωνήματα. Σταδιακά αναδύονται λέξεις. Ανοίκειες αρχικά, απροσδιόριστα οικείες λίγο μετά και σταδιακά καθησυχαστικές. Λέξεις, νοηματικές κατασκευές που συστήνουν ένα εντυπωσιακό δίκτυο αναπαραστάσεων του Θεού/πατέρα. Σημείο τομής των πεδίων που συγκροτούν το όλο έργο, η σταθερή φλογίτσα στο κέντρο των παράδοξων και ανατρεπτικών για την οπτική αντίληψη του θεατή κίνηση των κυμάτων. Ενα σταθερό ίχνος φωτός, συμβολική ίσως αναπαράσταση μιας ψυχονοητικής αντίστασης στον θάνατο και στη συλλογική και ατομική απόγνωση και καταστροφικότατα κάθε είδους. Αλλωστε όπως λέει ο ποιητής Ρενέ Σαρ «δεν έχουμε παρά μόνο ένα καταφύγιο ενάντια στην καταστροφικότατα και τον θάνατο, να κάνουμε τέχνη πριν από αυτόν». Τέχνη και ζωή… Το έργο του Μ.Σ. εγκατεστημένο στην καρδιά της πόλης, της ιστορίας της και του μεσογειακού καλοκαιριού, μας παραπέμπει βιωματικά στη σκέψη της ψυχαναλύτριας Κρίστεβα: «Μια ανθρώπινη κοινωνία ανοιχτή στον κόσμο που σκέφτεται την ύπαρξη ενώ απολαμβάνει, που απολαμβάνει την ύπαρξη ενώ σκέφτεται». Και σκεπτόμενοι ‘εν σεμνότητι’ αναγνωρίζουμε όπως και η Κρίστεβα πως «ούτε οι τέχνες ούτε η ψυχανάλυση διατείνονται ότι παρέχουν τη σωτηρία στην ανθρώπινη περιπέτεια. Όμως η καθεμιά απ’ αυτές προσφέρονται ως εργαστήρι νέων μορφών ανθρωπισμού». Με την αρχική δημιουργική ιδέα και στη συνέχεια την εικαστική φροντίδα του επιμελητή Γ. Αυγέρου και την εμπνευσμένη τέχνη του Μάριου Σπηλιόπουλου, εισερχόμενοι στο ‘Γιαλί Τζαμί’ βρισκόμαστε εντός μιας ‘αρχετυπικής εκκλησίας’. Εντός αυτής, βιώνοντας τη διπλή μαγεία του χώρου και της τέχνης, νιώσαμε νομίζω πως εισήλθαμε σ’ ένα τέτοιο εργαστήρι νοηματοδοτήσεων ανθρωπισμού και πολιτισμού.
Ευχαριστούμε από καρδιάς τον Δήμο Χανίων για την οργάνωση αυτής της μοναδικής έκθεσης για την εμπειρία σκέψεων και συνειρμών και συγκινήσεων που βιώσαμε.
*Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια
