Η πορεία προς την πλήρη ελευθερία του εµπορίου µετά τον Β’ παγκόσµιο πόλεµο, άνοιξε τη µεγάλη περίοδο ευηµερίας και δόξας µε αποτέλεσµα τα τελευταία 30 χρόνια το παγκόσµιο ΑΕΠ να τριπλασιαστεί φθάνοντας στα $110 τρις. Η ορθή πολιτική θα ήταν να καταργηθεί κάθε δασµός και κάθε επιδότηση εξαγωγών, πράγµα το οποίο θα συµβάλει να «σπάσουν» τα εσωτερικά καρτέλ ή ολιγοπώλια που καταδυναστεύουν τα πενιχρά εισοδήµατα των πολιτών.
Τι γίνεται όµως όταν ο ανταγωνισµός στο διεθνές εµπόριο είναι αθέµιτος, λόγω κρατικών επιδοτήσεων, τεχνικής υποτίµησης του νοµίσµατος, χαµηλότοκα δάνεια σε εξαγωγικές επιχειρήσεις, υψηλοί δασµοί ή κεφαλαιακοί έλεγχοι για να µην γίνονται εισαγωγές και άλλες αθέµιτες πρακτικές όπου τα προϊόντα πωλούνται κάτω από το κόστος (dumping); Από την πλευρά των καταναλωτών ενός κράτους, όσο περισσότερο dumping, τόσο το καλύτερο διότι θα αγοράζουν πιο φθηνά και θα πληρώνουν τα εισαγόµενα είδη µε τα έσοδα από τα εξαγόµενα ειδή. Αν την Κινέζικη κυβέρνηση την έχουν τόσο κακώς συµβουλέψει ώστε να φορολογεί τους φορολογουµένους της για να εξάγει αγαθά στις ΗΠΑ, κάτω του κόστους, γιατί οι ΗΠΑ να αρνηθούν, ως έθνος, αυτήν την «αντίστροφη» ξένη βοήθεια;
Τέτοια βοήθεια όµως, παύει να είναι καλοδεχούµενη, όταν τα έσοδα από τις εξαγωγές των ΗΠΑ δεν αρκούν να πληρώνουν για τις εισαγωγές, δηλαδή όταν οι ΗΠΑ έχουν συνεχή µακροχρόνια εµπορικά ελλείµατα, τα οποία το 2024 έφθασαν στο $1,2 τρις µε όλες τις χώρες.
Στον πίνακα 1 απεικονίζεται το ετήσιο εµπορικό έλλειµα των ΗΠΑ µόνο µε την Κίνα το οποίο την τελευταία δεκαετία ξεπερνά συνολικά τα $4 τρις.
Μια τέτοια εκροή πλούτου για να αποτραπεί από τις ΗΠΑ πρέπει να επιβάλλουν δασµούς στις εισαγωγές, αλλιώς πώς µπορούν να ανταγωνιστούν την Κίνα χωρίς δασµούς ενώ η Κίνα περιορίζει τις εισαγωγές της µε δασµούς; Η απάντηση είναι πολύ απλή. Εάν η Κινέζοι επιβάλουν δασµούς ως αντίποινα, απλώς πλήττονται τόσο οι Κινέζοι όσο και οι ΗΠΑ αλλά η Κίνα πλήττεται 3 φορές περισσότερο καθώς η Κίνα εξάγει τριπλάσια αξία αγαθών από ότι εισάγει.
Η Κίνα έγινε εύρωστη επειδή µπόρεσε να εξάγει στις ΗΠΑ σε συµφέρουσες τιµές. Και, οι αµερικανικές επενδύσεις στη Κίνα αυξήθηκαν σηµαντικά, συµβάλλοντας στην οικοδόµηση βιοµηχανικής βάσης. Έτσι, η Κίνα εξαρτάται πολύ από τις ΗΠΑ, τόσο για τις εξαγωγές της όσο και για τη συνέχιση των επενδύσεων. Όµως η Κίνα αντιµετωπίζει σοβαρά οικονοµικά προβλήµατα, εν µέρει επειδή έχει µια συγκεντρωτική οικονοµία που δεν λειτουργεί και τόσο καλά. Επιπλέον, οι αµερικανικές επενδύσεις έχουν ήδη µειωθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια, κι έτσι η Κίνα βασίζεται πάρα πολύ στις εξαγωγές. Την ίδια στιγµή, οι ΗΠΑ δεν θέλουν πια να εξαρτώνται σε τόσο µεγάλο βαθµό από τα κινέζικα αγαθά, ειδικά σε αυτές τις τιµές.
Κατά τον Ψυχρό Πόλεµο, ΗΠΑ χρησιµοποιούσαν την οικονοµία ως εργαλείο για τη διαµόρφωση συµµαχιών, αποδεχόµενοι κόστος (εµπορικά ελλείµατα) και κινδύνους. Τώρα, πιστεύουν ότι το κόστος αυτό έγινε υπερβολικό. Στόχος είναι η «αποδέσµευση» των ΗΠΑ από τον κόσµο, ώστε να µην εµπλέκονται συνεχώς σε συγκρούσεις. Οι ΗΠΑ επιδιώκουν δύο πράγµατα. Πρώτον, µια διαφορετική οικονοµική σχέση, ίσως πιο «δίκαιη» µε εµπορικούς όρους που αφορούν την άρση αθέµιτων πρακτικών στο εµπόριο. ∆εύτερον, γεωπολιτικά, θέλουν µικρότερη εξάρτηση των βασικών τοµέων της αµερικανικής οικονοµίας (φάρµακα, χάλυβα, αλουµίνιο, ηµιαγωγοί, σπάνιες γαίες κλπ.) από την Κίνα, την Ινδία, τη Βραζιλία κ.ο.κ. ∆εν θέλουν να βρεθεί η αµερικανική οικονοµία εκτεθειµένη σε ένα εγγενώς ασταθές διεθνές περιβάλλον, τη στιγµή που οι ΗΠΑ µπορούν —δυνητικά— να είναι πιο σταθερές. Εποµένως, τέτοια εξάρτηση βάζει τις ΗΠΑ σε κίνδυνο.
Στην παγκόσµια πολιτική δεν υπάρχει έννοια «δικαιοσύνης», αλλά «συµφέροντος». Το ερώτηµα, λοιπόν, είναι: υπηρετεί ή όχι αυτό το σύστηµα εµπορίου τα συµφέροντα των Ηνωµένων Πολιτειών; Οι ΗΠΑ δεν υπάρχουν για να είναι «δίκαιες» µε τις άλλες χώρες, αλλά για να υπερασπίζονται τα αµερικανικά συµφέροντα.
Οι ΗΠΑ είναι σε εύθραυστη θέση, όχι τόσο σε οικονοµικό επίπεδο, όσο σε στρατηγικό καθώς εισάγουν τεράστιες ποσότητες αγαθών από την Κίνα. Τι θα συνέβαινε αν η Κίνα διέκοπτε αυτές τις εξαγωγές ή αν αντιµετώπιζε µεγάλη αναταραχή; Τι θα γινόταν αν η Κίνα είχε χρηµατοπιστωτική κατάρρευση; Έχουν δηµιουργήσει µια µεγάλη αµερικανική εξάρτηση από ξένους πόρους, προκειµένου να συντηρούν τις βιοµηχανίες και την οικονοµία τους. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέµου, ίσως κρινόταν αναγκαίο. Τώρα, η στόχευση είναι να µειωθεί η αλληλεξάρτηση των ΗΠΑ µε τον υπόλοιπο κόσµο. Από εκεί που ο κόσµος εξαρτιόταν από τις ΗΠΑ για σταθερότητα, καταλήγουν να εξαρτώνται οι ΗΠΑ από τον κόσµο για την δική τους σταθερότητα — Αυτό είναι ευάλωτο σηµείο. Άρα, η λογική λέει ότι δεν µπορούν να ρισκάρουν τόσο βαθιά εξάρτηση από τρίτες χώρες.
Οι ΗΠΑ για να πιέσουν σε διαπραγµάτευση τις άλλες χώρες, δηµιούργησαν µια εβδοµάδα χάους, ώστε να διαδοθεί στον κόσµο το µήνυµα πως οι ΗΠΑ δεν είναι πια «αξιόπιστος πάροχος» διεθνούς σταθερότητας — πράγµα που ούτως ή άλλως δεν θέλουν να είναι. Κατά τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο είχαν λόγο να δράσουν ως εγγυητές, τώρα ο κόσµος µπορεί να σταθεί στα πόδια του. Έτσι, πέτυχαν να δείξει σε όλους τι θα µπορούσε να συµβεί, ύστερα υποχώρησε σε πιο ήπια γραµµή δίνοντας ένα παράθυρο διαπραγµατεύσεων 90 ηµερών.
Το ερώτηµα είναι λοιπόν υπό ποιους όρους θα συνεχιστούν οι εξαγωγές των Κινέζων. Όταν ο πελάτης σου είναι κρίσιµος για σένα, τότε εκείνος έχει το «πάνω χέρι», αν διαθέτει εναλλακτικές επιλογές. Η Κίνα εξαρτάται από τους Αµερικανούς: ποιος θα αγοράσει τα εµπορεύµατά της αν δεν µπορέσει να τα πωλήσει στις ΗΠΑ; Το βιοµηχανικό της µοντέλο βασίζεται στις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ. Άρα, µόλις ο σηµαντικότερος πελάτης έχει και άλλες επιλογές, ουσιαστικά η Κίνα χάνει το διαπραγµατευτικό πλεονέκτηµα της. Παράλληλα, να θυµόµαστε ότι η Κίνα και η Ρωσία δεν ήταν ποτέ «στενοί» σύµµαχοι, ακόµη και κατά τον Ψυχρό Πόλεµο. Έχουν ιστορία συγκρούσεων.
Συνεπώς, από τη σκοπιά της Κίνας, η ιδέα να έρθει κοντά µε τις ΗΠΑ είναι µονόδροµος: δεν έχει νόηµα να συγκρουστεί, γιατί η οικονοµία της εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από την αµερικανική αγορά. Την ίδια ώρα, ο Τραµπ «πουλάει» σκληρή στάση, αλλά ήδη υπάρχουν π.χ. εξαιρέσεις (τα smartphones, µειώσεις δασµών κ.λπ.). Παράλληλα, πολλές αµερικανικές επιχειρήσεις µεταφέρουν τµήµα της παραγωγής τους στην Ινδία µε εκπληκτική ταχύτητα, δείχνοντας στους Κινέζους ότι οι ΗΠΑ µπορούν να βρουν εναλλακτικούς προµηθευτές πιο εύκολα απ’ ό,τι µπορεί η Κίνα να βρει νέους πελάτες.
Η Ουάσινγκτον έδειξε πως µπορεί να µεταφέρει γρήγορα την παραγωγή σε χώρες όπως η Ινδία· η Κίνα είδε ότι υπάρχουν εναλλακτικές. Αναγκαστικά κάποια στιγµή θα διαπραγµατευτούν και θα µειώσουν τους δασµούς αισθητά. Αλλά ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ θα περιορίσουν την εξάρτησή τους από την Κίνα, που θα αποδυναµώσει την Κίνα σε οικονοµικό επίπεδο. Οπότε, θα πέσουν οι δασµοί, αλλά οι ΗΠΑ δεν θα επιστρέψουν στο προηγούµενο µοντέλο όπου βασίζονταν τόσο πολύ στην Κίνα.
Οι ΗΠΑ δεν πρόκειται να φέρονται όπως παλιά. Οι µελλοντικές συµµαχίες τους θα είναι και στρατιωτικές, αλλά και οικονοµικές, όχι όµως µονόπλευρες. Φαίνεται ότι η οικονοµική στρατηγική προηγείται πλέον. Αυτό αλλάζει τα πάντα.
Στη γεωπολιτική όταν τα κράτη ακολουθούν τα συµφέροντά τους, µπορούν να καταλάβουν τι συµβαίνει στα άλλα κράτη και στα συµφέροντά τους, και είτε να ευθυγραµµιστούν, είτε να αντισταθούν, χρησιµοποιώντας µέσα ισχύος όπως τα οικονοµικά, τη χρηµατοδότηση, την πολιτική, τη στρατιωτική ισχύ κ.ο.κ.
Οι ΗΠΑ ήρθαν σε ένα σηµείο όπου η συνέχιση της πολιτικής τους, τόσο σε στρατιωτικό επίπεδο (µε τις αναπτύξεις δυνάµεων, τους πολέµους κ.λπ.) όσο και στην οικονοµία, έπαυσε να εξυπηρετεί τα συµφέροντά τους, κι έτσι αλλάζουν πορεία. Αν ακολουθούν πολιτικές που παράγουν διαρκώς αυξανόµενο – ή έστω κυµαινόµενο – πληθωρισµό, τότε αναπόφευκτα το δολάριο θα αξίζει λιγότερο εντός και εκτός συνόρων σε σχέση µε ό,τι θα άξιζε αλλιώς.
Εκτός από τις ΗΠΑ, που έχουν παγκόσµιο εµπορικό έλλειµα $1,211 δις, υπάρχουν και άλλες χώρες µε εµπορικά ελλείµατα όπως, Ινδία: $245,5 δις, Ηνωµένο Βασίλειο: $233,1 δις, Γαλλία: $82,3 δις, Φιλιππίνες: $65.9 δις, Ιαπωνία: $47.9 δις, Ισπανία: $37.5 δις κλπ..
Η ΕΕ παρόλο που έχει περίπου $50 δις εµπορικό πλεόνασµα, µε την πρόταση της προς τις ΗΠΑ για αύξηση κατά 50 δις των εισαγωγών από ΗΠΑ, πιθανότατα θα αποκτήσει εµπορικά ελλείµατα. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται τα ετήσια εµπορικά ελλείµατα της ΕΕ µε την Κίνα που την τελευταία δεκαετία φθάνουν στα 2,398 τρις και η πιθανότητα να αυξηθούν αυξάνεται.
∆εν είναι παράξενο που οι Ευρωπαίοι δεν είναι ενθουσιασµένοι µε την ιδέα· ότι ως τώρα οι Αµερικανοί τους προστάτευαν από τη Ρωσία. Η εικόνα της Ρωσίας έχει αλλάξει, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη στρατιωτική της ισχύ. Αυτό που νοµίζαµε ότι είναι, δεν είναι πλέον. Αλλά αυτή η εποχή τελειώνει: η Ρωσία δεν αποτελεί πια τόσο µεγάλη απειλή, η Ευρώπη δεν βρίσκεται σε ερείπια, είναι µια ευηµερούσα ήπειρος µε εµπορικά πλεονάσµατα. Εάν όµως οι ΗΠΑ πετύχουν µε την διαπραγµάτευση να αρθούν για αυτές οι αθέµιτες πρακτικές διεθνούς εµπορίου, τι θα κάνουν οι άλλες οι ελλειµµατικές χώρες; Θα υποστούν αυτές τις αθέµιτες πρακτικές και την υπερπαραγωγή των Κινέζικων εξαγωγών κάτω του κόστους;
Πράγµατι η διαπραγµάτευση µεταξύ ΗΠΑ και Κίνας είναι πολύ σηµαντική και κυρίως εάν καταφέρει και εξαλείψει ή περιορίσει τις αθέµιτες πρακτικές στον διεθνές εµπόριο, όχι µόνο για τις ΗΠΑ, αλλά και για τις άλλες ελλειµµατικές χώρες. Έτσι µια παγκόσµια εξισορρόπηση του εµπορίου χωρίς αθέµιτες πρακτικές εµπορίου, θα µπορούσε σε συνδυασµό µε την ανάπτυξη της τεχνητής νοηµοσύνης να οδηγήσει σε ένα νέο κύκλο παγκόσµιας ευηµερίας και αποφυγής συγκρούσεων.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι oικονοµολόγος, αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
