Το Πάρκο Ειρήνης και Φιλίας των Λαών, η καρδιά της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής στα Χανιά, σήµερα µοιάζει µε σκιά του εαυτού του.
Οι εικόνες ντροπής και εγκατάλειψης που ανέδειξαν πρόσφατα τα «Χανιώτικα Νέα» άνοιξαν µια συζήτηση που δεν µπορεί πια να αγνοηθεί. Αυτή η κατάσταση δεν είναι απλή αµέλεια ή θέµα έλλειψης πόρων. Είναι το ξεκάθαρο σηµάδι µιας οργανωµένης απαξίωσης, που εξυπηρετεί συµφέροντα µακριά από τις ανάγκες των κατοίκων. Πίσω από τη φθορά του πάρκου κρύβεται ένας σκοπός: η παράδοση του δηµόσιου πλούτου σε ιδιωτικά χέρια, µέσα από τις Συµπράξεις ∆ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα (Σ∆ΙΤ).
Η εγκατάλειψη του Πάρκου Ειρήνης και Φιλίας δεν είναι τυχαία. Είναι µέρος µιας ευρύτερης στρατηγικής που βλέπουµε να εφαρµόζεται σε δηµόσιους χώρους, από πάρκα και πλατείες µέχρι σχολεία και νοσοκοµεία. Το µοντέλο των Σ∆ΙΤ, που παρουσιάζεται ως «λύση» για την ανάπτυξη, στην πραγµατικότητα µετατρέπει τον δηµόσιο χώρο σε πεδίο κερδοφορίας για ιδιώτες. Σε αυτές τις συµπράξεις, το ∆ηµόσιο παρέχει τη µερίδα του λέοντος στη χρηµατοδότηση – συχνά µέσω κρατικών ή ευρωπαϊκών πόρων. Ο ιδιώτης, µε µικρότερο κεφάλαιο, αναλαµβάνει τη διαχείριση και εκµετάλλευση για δεκαετίες. Το αποτέλεσµα; Ένας χώρος που παύει να ανήκει στην κοινωνία και γίνεται όχηµα κέρδους, µε τους πολίτες να πληρώνουν το τίµηµα, είτε µέσω φόρων είτε µέσω περιορισµένης πρόσβασης.
Η δηµοτική αρχή Σηµανδηράκη φέρει βαρύτατες ευθύνες για την κατάσταση του Πάρκου, αλλά δεν είναι η µόνη. Η προηγούµενη διοίκηση Βάµβουκα έθεσε τις βάσεις, εντάσσοντας την κατασκευή οκτώ σχολείων και του Πάρκου σε πακέτο Σ∆ΙΤ, κάτι για το οποίο είχε προειδοποιήσει έγκαιρα η δηµοτική κίνηση “Ανταρσία στα Χανιά”. Πρόκειται για ένα µοντέλο όπου το ∆ηµόσιο και ιδιωτικοί φορείς συνάπτουν πολυετείς συµβάσεις για έργα όπως σχολεία, νοσοκοµεία ή αστικές αναπλάσεις. Η χρηµατοδότηση προέρχεται κυρίως από δηµόσιους πόρους, ενώ οι επενδυτές εισφέρουν µικρότερο κεφάλαιο. Παρ’ όλα αυτά, αναλαµβάνουν τη διαχείριση και εκµετάλλευση για 25–35 χρόνια, εξασφαλίζοντας σταθερά έσοδα και αποφασιστικό λόγο στη χρήση τους. Μια «λύση» που στην πράξη ιδιωτικοποιεί τον έλεγχο και µετατρέπει τον δηµόσιο χώρο σε πεδίο επιχειρηµατικής κερδοφορίας.
Χρόνια µετά, ούτε τα σχολεία χτίστηκαν ούτε το Πάρκο αναβαθµίστηκε. Αντιθέτως, η πόλη βυθίζεται σε προβλήµατα σχολικής στέγης και έλλειψης πρασίνου, ενώ τα έργα καθυστερούν περιµένοντας τους κατάλληλους όρους για την εµπορική τους αξιοποίηση. Η τακτική είναι γνωστή: αφήνεις έναν χώρο να ρηµάξει, δηµιουργείς αφηγήµατα περί «παραβατικότητας» ή «αχρηστίας» και, όταν οι αντιδράσεις καµφθούν, εµφανίζεται η «λύση» της ανάπλασης – πάντα µε εργολαβικούς όρους.
Παρά την εγκατάλειψη, το Πάρκο Ειρήνης και Φιλίας παραµένει ζωντανό. Νεολαία, φοιτητικές συλλογικότητες, το αντιρατσιστικό κίνηµα, οικογένειες, κάτοικοι µε παιδιά και κατοικίδια, το κρατούν ενεργό. Είναι χώρος ψυχαγωγίας, συνάντησης, πολιτισµού και πολιτικής δράσης. Εκδηλώσεις όπως το Αντιπολεµικό Φεστιβάλ, παρά τις προσπάθειες φίµωσης από τη ∆ηµοτική Κοινότητα και τον ∆ήµο, αποδεικνύουν τη δυναµική του. Οι κάτοικοι που το χρησιµοποιούν καθηµερινά προτείνουν, ενάντια στο ρεύµα, µια διαφορετική αντίληψη ζωής: ανοιχτή, συλλογική, δηµόσια. Αυτός ο χαρακτήρας του Πάρκου ενοχλεί όσους ονειρεύονται την εµπορευµατοποίησή του. ∆εν είναι τυχαίες οι καταγγελίες για «φασαρία» ή οι πιέσεις για περιορισµό των εκδηλώσεων. Είναι µέρος µιας ευρύτερης στρατηγικής καταστολής του δηµόσιου χώρου, που συνδέεται µε την κυβερνητική πολιτική ελέγχου των κινητοποιήσεων.
Η υποβάθµιση του Πάρκου, λοιπόν, δεν είναι µόνο ζήτηµα αισθητικής ή λειτουργικότητας. Είναι πολιτικό εργαλείο. ∆ηµιουργεί τις συνθήκες για να παρουσιαστεί η «ανάπλαση» ως αναγκαιότητα, ενώ στην πραγµατικότητα ανοίγει τον δρόµο για την παράδοση του χώρου σε επιχειρηµατικά κέντρα. Τα παραδείγµατα στην πόλη µας είναι πολλά: από την Πλατεία 1866, που θυσιάστηκε στο βωµό του τουρισµού, µέχρι τον ∆ηµοτικό Κήπο και τις αναπλάσεις στο ιστορικό κέντρο, που έγιναν χωρίς διάλογο και κοινωνικό έλεγχο.
Η Πλατεία 1866: Ένα παράλληλο παράδειγµα
Η κατάσταση στην Πλατεία 1866 αποτελεί ακόµα ένα παράδειγµα της ίδιας λογικής. Η ανάπλασή της, έργο που εξαγγέλθηκε και προωθήθηκε ως «Ανοιχτό Κέντρο Εµπορίου» από την προηγούµενη διοίκηση, κατέληξε σε έναν χώρο επικίνδυνο, άσχηµο και δυσλειτουργικό. Η κατάργηση της ρεµίζας για τα ταξί, η εξαφάνιση του πρασίνου, το στένεµα του δρόµου και η απαγόρευση κυκλοφορίας σε κεντρικές οδούς όπως η Κόρακα και η Κριάρη, επιδείνωσαν το κυκλοφοριακό χάος. Η πλατεία, αντί να εξυπηρετεί τους κατοίκους, έγινε πεδίο ανταγωνισµού για το τουριστικό ευρώ, µε τα ταξί να συγκεντρώνονται ασφυκτικά ελλείψει εναλλακτικών χώρων στάθµευσης.
Η δηµοτική αρχή Σηµανδηράκη, αντί να αντιµετωπίσει τις πραγµατικές ανάγκες της πόλης, επέλεξε λύσεις που εξυπηρετούν συγκεκριµένους ιδιωτικούς οµίλους – ξενοδοχεία και καταστήµατα της περιοχής – αδιαφορώντας για τους κατοίκους και τους επαγγελµατίες οδηγούς. Η µονοκαλλιέργεια του τουρισµού, που ενισχύεται από τις επιλογές του ∆ήµου, µετατρέπει το κέντρο σε πεδίο κερδοφορίας, αφήνοντας πίσω τις καθηµερινές ανάγκες των Χανιωτών. Η επαναφορά της ρεµίζας στην Πλατεία 1866 είναι µια προσωρινή λύση αλλά η οριστική αντιµετώπιση του προβλήµατος απαιτεί έναν πολεοδοµικό και κυκλοφοριακό σχεδιασµό που βάζει στο επίκεντρο τον άνθρωπο, όχι το κέρδος.
Η ιστορία του Πάρκου Ειρήνης και Φιλίας και της Πλατείας 1866 δείχνει ότι η µάχη για τον δηµόσιο χώρο είναι µάχη για την ίδια την πόλη. ∆εν µπορούµε να δεχτούµε την εµπορευµατοποίηση της δηµόσιας ζωής, ούτε την παράδοση των κοινών µας αγαθών σε επενδυτές. Το Πάρκο ανήκει σε όσους το ζουν, το αγαπούν και το υπερασπίζονται. Ανήκει στη νεολαία που διοργανώνει εκδηλώσεις, στις οικογένειες που το χρησιµοποιούν για αναψυχή, στους πολίτες που διεκδικούν το δικαίωµά τους στον πολιτισµό και την κοινωνική συνύπαρξη. Η θέση µας πρέπει να είναι ξεκάθαρη: δηµόσιοι χώροι πρασίνου, άθλησης και πολιτισµού, χωρίς εργολαβίες και «αναπλάσεις» που εξυπηρετούν ηµετέρους. Τα χρήµατα υπάρχουν – στα υπέρογκα δηµοτικά τέλη, στους φόρους που πληρώνουµε, στους πόρους που σπαταλούνται σε δανειστές και επιχειρηµατικούς οµίλους. Αρκούν και περισσεύουν για να χτιστούν σχολεία, πάρκα, νοσοκοµεία, δρόµοι – αρκεί να δοθεί προτεραιότητα στις κοινωνικές ανάγκες και όχι στο κέρδος.
Ας µην αφήσουµε το Πάρκο Ειρήνης και Φιλίας να γίνει ακόµα ένα θύµα της νεοφιλελεύθερης λογικής. Ας το υπερασπιστούµε ως δηµόσιο αγαθό, ως χώρο που ανήκει σε όλους µας. Η πόλη µας δεν είναι εµπόρευµα· είναι ο τόπος που ζούµε, δηµιουργούµε και ονειρευόµαστε. Και αυτό το όνειρο δεν χωρά σε λογιστικά φύλλα ή εργολαβικές συµβάσεις.
Οι δηµοτικές κινήσεις, τα σωµατεία και οι συλλογικότητες οφείλουν από τώρα να προετοιµαστούν απέναντι στις νέες πρωτοβουλίες που εδώ και καιρό οργανώνει η µειοψηφία που διοικεί την πόλη, ώστε να µην βρεθούµε ξανά προ εκπλήξεων, όπως συνέβη µε το πρώην Στρατόπεδο Μαρκοπούλου. Η υπεράσπιση του Πάρκου είναι υπόθεση όλων µας. Από εµάς εξαρτάται αν θα παραµείνει ένας ζωντανός, ανοιχτός χώρος για τις επόµενες γενιές ή αν θα παραδοθεί στην εµπορευµατοποίηση.
*Ο Ειρηναίος Μαράκης
είναι πρώην δηµοτικός σύµβουλος Χανίων
