Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Origanum dictamnus L. ή Dictamus creticus (όταν προορίζεται για φαρμακευτική χρήση) και ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών.
Στο τόπο μας το συναντούμε αυτοφυές με διάφορα ονόματα ανάλογα με την περιοχή όπως αδίχταμος, ατίταμος, δίκταμνο, δίκταμο, δίταμο, έρωντας, λιβανόχορτο, μαλλιαρόχορτο, σταθόρι, σταμνόχορτο, στοματόχορτο, στομαχόχορτο, σταματόχορτο, τίταμος.
Είναι φυτό ενδημικό της Κρήτης και το συναντούμε σε ορεινές και λοφώδεις ασβεστολιθικές εκτάσεις, σε φαράγγια, σε γκρεμούς και βράχους των ορεινών περιοχών από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι και 1900 μέτρα. Επιπλέον, ο βοτανολόγος Ι. Πρινέας αναφέρει ότι είχε βρει το φυτό και στα απόκρημνα βράχια των Κυθήρων.
Είναι πολυετές φυτό, αρωματικό, με βλαστούς από 20-40 εκατοστά. Τα φύλλα του έχουν μήκος 13-25 χιλιοστά, είναι καρδιόσχημα, καλυμμένα με πυκνές τρίχες. Για το λόγο αυτό ονομάστηκε και μαλλιαρόχορτο. Άνθη με στεφάνη ροδινοπρασινωπή έως κοκκινολιλά περιβαλλόμενη από μεγάλα κοκκινωπά βράκτια. Κάλυκας με 5 οδόντες.
Στην Κρήτη καλλιεργείται οργανωμένα από το 1920, αλλά η ποιότητα του καλλιεργούμενου είναι πολύ κατώτερη του αυτοφυούς δεδομένου ότι οι ιδιότητες του φυτού μειώνονται όταν αυτό καλλιεργείται και επιπλέον, αυτές μειώνονται ακόμα περισσότερο όταν αυτό καλλιεργείται μακριά από την Κρήτη.
Ιστορικά στοιχεία:
Είναι ένα από τα σπουδαιότερα φαρμακευτικά φυτά, γνωστό στη Μινωική Κρήτη και την Αρχαία Ελλάδα.
Ο Ιπποκράτης το χρησιμοποιούσε κατά των παθήσεων του στομάχου και του πεπτικού συστήματος, στους ρευματισμούς, τα αρθριτικά, ως επουλωτικό, εμμηναγωγό, τονωτικό και αντισπασμωδικό.
Το αναφέρουν στα κείμενα τους ο Όμηρος, ο Βιργίλιος, ο Ευρυπίδης και ο Αριστοτέλης ο Θεόφραστος, ο Διοσκουρίδης και πολλοί άλλοι.
Οι Τραππιστές χρησιμοποιούσαν το δίκταμο για την παρασκευή ενός λικέρ που έφερε το όνομά τους, τη τραππιστίνη, όπως και το λικέρ Benedictin που καθιερώθηκε από τους Βενεδεκτίνους κατά το Μεσσαίωνα.
Οι αρχαίοι πίστευαν ότι το φυτό αυτό διευκολύνει τον τοκετό, είναι εμμηναγωγό, εκβάλλει τα βέλη, είναι επουλωτικό των πληγών, θεραπεύει τα έλκη και τα κατάγματα των οστών, προφυλάσσει από τα δήγματα ζώων που έφεραν ιούς και δρα θεραπευτικά ενάντια σε αυτούς. Επιπλέον, θεωρούσαν ότι είναι αντιλυσσικό, φάρμακο των νεύρων και ευεργετικό για τις αρθρίτιδες και τις ρευματικές παθήσεις, θεραπεύει τη χοιράδα, τις δοθιήνες και τα συρίγγια. Ακόμα, το είχαν ως αποτελεσματικό κατά των κεφαλαλγιών και των πόνων της σπλήνας και του στομάχου και ότι χρησιμεύει για την παρασκευή του δικταμνίτου οίνου.
Παλιά στη Δυτική Κρήτη έλεγαν ότι «Ο έρωντας κάνει πολλές χρείες» και το χρησιμοποιούσαν κατά των παθήσεων του ήπατος, στομάχου, κατά των νευραλγιών, πονοκεφάλων και ως επουλωτικό ενώ στην Ανατολική Κρήτη δεν το χρησιμοποιούσαν ούτε ως θερμαντικό ρόφημα. Μόνο σε μερικά ορεινά χωριά το χρησιμοποιούσαν οι κοπέλες αραιά ως εμμηναγωγό. Το βότανο έχει πολλές ονομασίες. Το έλεγαν έρωντα γιατί η συλλογή του είναι δύσκολη και «χρειάζεται του έρωτα τα πάθη» για να μαζευτεί. Το λένε στοματόχορτο γιατί υποβοηθά στην πέψη και καταπραΰνει τους πόνους του στομάχου. Το λένε σταματόχορτο γιατί επιτιθέμενο κοπανισμένο στα τραύματα σταματά την αιμορραγία. Ο Ιπποκράτης αναφέρει το δίκταμο και το ονομάζει «κρητικόν» και αυτό γιατί φύτρωνε μόνο στην Κρήτη και ανέφερε ειδικά ότι «εξελαύνει έμβρυον». Ως εμμηναγωγό χρησιμοποιείται και σήμερα. Μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα οι μαμήδες στα χωριά τοποθετούσαν έρωντα στο υπογάστριο των επίτοκων ή τους έκαναν εγκαθίσματα θερμά με το αφέψημα του δικτάμου για να επιταχύνουν τον τοκετό. . Χρησιμοποιούσαν μόνο τα φύλλα όπως αναφέρει ο Θεόφραστος «το δε δίκταμνον ίδιον της Κρήτης, θαυμαστόν δε τη δυνάμει και προς πλείω χρήσιμον, μάλιστα δε προς τόκους των γυναικών. Χρώνται δε τοις φύλλοις ου τις κλωσίν ουδέ τω καρπώ. Χρήσιμον δε προς πολλά μεν άλλα, μάλιστα δε ώσπερ ελέχθη, προς τας δυστοκίας των γυναικών». Ο βυζαντινός ιατρός Αέτιος χρησιμοποιούσε το δίκταμο σε έμπλαστρα και αλοιφές. «Έψημα Κρητικόν» ελέγετο τότε το αφέψημα του δικτάμου και χρησιμοποιείτο σε πολλές θεραπείες.
Συστατικά-χαρακτήρας:
Το δίκταμο περιέχει μεγάλο πλήθος και ποικιλία χημικών συστατικών, στα οποία αποδίδονται οι διάφορες αρωματικές και θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού. Το φυτό περιέχει αιθέριο έλαιο με κύρια συστατικά τη θυμόλη, καρβακρόλη και καμφορά, ουσίες που προσδίδουν στο φυτό τις θεραπευτικές του ιδιότητες, καθώς επίσης και πουλεγόνη, ουσία που του δίνει τις αρωματικές του ιδιότητες .
Τα φύλλα περιέχουν στερόλες, στερυλικούς εστέρες, λιπαρές αλκοόλες , ελεύθερα λιπαρά οξέα (παλμιτικό, ολεϊκό και το λινολεϊκό οξύ), φλαβονοειδή (εριοδυκτιόλη, απιγενίνη, λουτεολίνη και κερκετίνη), κηρούς, τριγλυκερίδια, υδρογονάνθρακες, καρβακρόλη, εστέρες και τριτερπενικά οξέα.
Χαρακτηριστικό του βοτάνου είναι ότι αν καλλιεργηθεί χάνει σημαντικά από τις ιδιότητες του και ιδιαίτερα αν καλλιεργηθεί εκτός Κρήτης σε τίποτα δεν θυμίζει το δίκταμο που προσφέρει η φύση. Όπως έλεγαν οι παλιοί «Ο Δίας που το φύτεψε στ΄απάνω μέρη, μανίζει όταν οι κατωμερίτες το καλλιεργούν και για αυτό τους παίρνει το θυμό, και όταν τον πίνεις για βραστάρι, θαρρείς πως ρουφάς θύμο».
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Χρήσιμα μέρη του φυτού, για φαρμακευτικούς σκοπούς, είναι τα αέρια μέρη. Το βότανο πρέπει να φυλάσσεται σε κουτιά ή σε γυάλινα βάζα καλά σφραγισμένα, γιατί αλλιώς το φυτό χάνει τη μυρωδιά και τις θεραπευτικές ιδιότητές του. Οι καλά αποθηκευμένες κορυφές του φυτού έχουν δυνατή μυρωδιά σαν βάλσαμο Το δίκταμο κατά την παράδοση συλλέγεται μετά του Προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου) όταν είναι πια «λαδωμένος» μέχρι και τέλος του Οκτώβρη.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Το δίκταμο δρα ως αποτελεσματικό αντιοξειδωτικό στον ανθρώπινο οργανισμό ενώ έχει διαπιστωθεί ότι τόσο τα φύλλα όσο και το αιθέριο έλαιο του φυτού έχουν αντιμικροβιακή δράση.
Το δίκταμο εμφανίζει επουλωτικές και στυπτικές ιδιότητες και για το λόγο αυτό θεωρείται φάρμακο για το στομάχι, αλλά και για τα αποστήματα και τα σπυριά (σαν κατάπλασμα). Καταπραΰνει τους πόνους του στομάχου και των εντέρων. Για τους παραπάνω λόγους συστήνεται σε διαταραχές, κολικούς και φλεγμονές του γαστρεντερικού συστήματος. Είναι ευστόμαχο και πολύ χωνευτικό.
Συνιστάται σε νευρικές διαταραχές, νευρικούς πονοκεφάλους και άλλα νοσήματα του νευρικού συστήματος, εξαιτίας των καταπραϋντικών ιδιοτήτων που εμφανίζει
Για τις αντισηπτικές του ιδιότητες χρησιμοποιείται σε διαλείποντες πυρετούς, γρίπη και κρυολογήματα
Τέλος, χρησιμοποιείται ως αιμοστατικό και τονωτικό.
Παρασκευή και δοσολογία:
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε ένα κουταλάκι του τσαγιού ξηρό βότανο και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε δύο φορές την ημέρα.
Προφυλάξεις:
Το μόνο που πρέπει να προσέχουμε είναι η υπερδοσολογία, πράγμα που ισχύει για όλα τα βότανα. Καλό είναι να μην καταναλώνεται από τις εγκύους συχνά.
Υ.Σ.
Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
