“Ο καθένας μας θαυμάζει το παρελθόν, λυπάται το παρόν και τρέμει για το μέλλον” [Esprit Fléchier, Γαλλος ιερωμένος και διανοούμενος, 1632-1710]
ΚΑΙ ΠΡΟΧΘΕΣ ξανακούσαμε το παιδικό “Γέρε χρόνε φύγε τώρα/ πάει η δική σου η σειρά/ ήλθ’ ο νέος με τα δώρα/ με τραγούδια με χαρά…”, εξορκίζοντας -όπως πάντα- τον παλιό χρόνο με τις 365 μέρες του.
ΚΑΘΕ πρωτοχρονιά αρχίζει κι ένας καινούργιος κύκλος ζωής. Συνεχιζουμε να ζούμε μια γοητευτική πικρή αυταπάτη της δήθεν άφιξης του καινούργιου! Αλλά, το καινούργιο αρχίζει μόνο από μέσα μας.
ΟΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ μας εμπειρίες αποδεικνύουν πως ο χρόνος κυλάει με τον ίδιο πάντα ρυθμό. Αδιάφορος για ό,τι συμβαίνει στη γη και στον άνθρωπο. Είναι ένας και ενιαίος, με κίνηση μονότονη, πάντα την ίδια: έρχεται απ’το βαθύ παρελθόν, διασχίζει αστραπιαία το παρόν και εξαφανίζεται στο μέλλον. Αντίθετα, για τους ειδήμονες, ο χρόνος έρχεται από το μέλλον, χαράσσει βίαια το παρόν και χάνεται στο παρελθόν. Λέξεις ή εκφράσεις-μικροθραύσματα χρόνου όπως, σήμερα, αύριο, χθες, πρόσφατα, κάποτε, πέρσι, την επόμενη φορά, “χρόνου φείδου”, θα τα πούμε (ή, θα σε δω) αργότερα…, δεν είναι μετρήσιμες χρονικές μονάδες. Δεν ανήκουν σε συγκεκριμένες μέρες της εβδομάδας, ούτε σε μήνες ούτε σε εποχές ή έτη.
Ο ΧΡΟΝΟΣ, όπως τον εννοούμε, είναι μια ανθρώπινη επινόηση. Η ανάγκη δημιουργίας του αφορμίζεται από τη βούληση για κατανόηση τού γύρω κόσμου με τη βοήθεια των πέντε πεπερασμένων αισθήσεών μας. Χωρίς αυτές, δεν υπάρχει ούτε χρόνος, ούτε τόπος, ούτε ύπαρξη. Να, έτσι ωραία όπως τα συνοψίζει ο κρητικός μαντιναδολόγος:
“Ο χρόνος είν’ ό,τι θωρείς κι ότι μπορείς να νιώσεις
κι ώστε να ζεις, ούτε στιγμή όφκαιρη μην του δώσεις” (1)
ΟΙ ΑΠΟΧΡΩΣΕΙΣ που αποδίδουμε στο χρόνο είναι εντυπωσιακές: μιλάμε για πολιτικό ή ποιητικό χρόνο, για σχολική χρονιά, για εκκλησιαστικό χρόνο· έχουμε παραγωγικές ή στείρες περιόδους, χρόνο σποράς και θερισμού, χρόνο ψεύδους και αποκάλυψης της αλήθειας, χρόνους ιστορικούς, επαναστάσεων, ειρήνης και πολέμων. Καθημερινά ζοριζόμαστε με τις έννοιες χρόνος/χρήμα, χρονος/χρέωση, χρόνος/απώλεια χρόνος/φόροι κ.ά. Στον Εκκλησιαστή (Παλαιά Διαθήκη) ο κατακερματισμένος ανθρώπινος χρόνος- “Χρόνος είναι εις πάντα, και καιρός παντί πράγματι υπό τον ουρανόν” (2)- και η συνακόλουθη ματαιότητα της ζωής περιγράφονται με ένα σκοτεινό ρεαλισμό. Η κλεψύδρα του χρόνου μετράει την ανθρώπινη ύπαρξη με καθρέφτη τη ματαιοδοξία του κι ο ίδιος ο άνθρωπος τρέμει μπροστά στο αμετάκλητο του θανάτου του. Ερχόμαστε στη γη “ημερολογιακά” και συνήθως την αρχή της γέννησής μας, ιδιαίτερα το ασθενές φύλο, τη λησμονούμε! Η ζωή, διαρκεί όσα χρόνια μας χαρίσει ο καλός Θεός, με ένα ρολόι στο κινητό κι ένα ημερολόγιο στον τοίχο. Κι όταν “φύγουμε”, ένα όνομα, δυο χρονολογίες κι ένας τάφος θα θυμίζουν το πέρασμά μας από τη γη. Ίσως να μείνει και η ανάμνηση του καλού που θα έχουμε πράξει.
ΕΝΑ ΩΡΑΙΟ κείμενο (απόσπασμα) του Φώτη Κόντογλου περιγράφει σχετικά: “Ἡ πιὸ φοβερὴ κ᾿ η πιὸ ανεξιχνίαστη δύναμη στὸν κόσμο είναι ο Χρόνος, ο Καιρός. Καλὰ-καλὰ τί είναι αυτὴ η δύναμη δεν το ξέρει κανένας, κι όσοι θελήσανε να την προσδιορίσουνε, μάταια πασκίσανε. Το μυστήριο του Χρόνου απόμεινε ακατανόητο, κι ας μας φαίνεται τόσο φυσικὸς αυτὸς ὁ Χρόνος. Τὸν ἴδιο τὸν Χρόνο δὲ μποροῦμε νὰ τὸν καταλάβουμε τί είναι, αλλὰ τον νοιώθουμε μοναχὰ απὸ την ενέργεια που κάνει, απὸ τα σημάδια που αφήνει πάνω στην πλάση. Ἡ μυστηριώδης πνοή του όλα τ’ ἀλλάζει. Δὲν ἀπομένει τίποτα σταθερό, ἀκόμα κι όσα φαίνονται σταθερὰ κι αιώνια. Μια ἀδιάκοπη κίνηση στριφογυρίζει όλα τα πάντα, μέρα-νύχτα, κι αυτὴ την άπιαστη καὶ κρυφὴ κίνηση δὲ μπορεί να τη σταματήσει καμμιὰ δύναμη. Τούτο τὸ πράγμα που το λέμε Χρόνο, το έχουμε συνηθίσει, είμαστε εξοικειωμένοι μαζί του, αλλιώς θα μας έπιανε τρόμος, αν είμαστε σε θέση να νοιώσουμε καλὰ τί είναι και τί κάνει…” (3)
Η ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ του χρόνου προσθέτει μια αληθοφάνεια στις τρεις βασικές ανθρώπινες έννοιες που απατηλά νομίζουμε πως αλληλοδιαδέχονται η μια την άλλη. Μια γαλλική μικροϊστορία (σε απόδοσή μας) θέλει το Παρελθόν, “καμπουριασμένο” και χαμένο στις αναμνήσεις του να κουβεντιάζει με το Μέλλον που συνεχώς έχει στραμμένο το βλέμμα του στο Αύριο. “-Δεν σε καταλαβαίνω”, τού λέει το Παρελθόν, “χάνεις τον καιρό σου σχεδιάζοντας αόριστα. Πού νομίζεις πως θα σε οδηγήσουν οι συνεχείς ονειροπολήσεις σου; Κι εδώ που τα λέμε, δεν είναι σίγουρο πως θα υπάρχεις και αύριο”
“-Ίσως”, απαντά το Μέλλον, “αλλά κι εγώ βρίσκω τη δική σου στάση κάπως περίεργη. Τρέφεσαι με πράγματα που χάθηκαν, που δεν θα ξαναέλθουν και που είναι αδύνατο να αλλάξουν. Παραδέξου πως είναι ανόητο να αισθάνεσαι ευχαρίστηση ζώντας σ΄έναν κόσμο παρελθόντα, μάλιστα γεμάτο θλίψεις”.
Πιο πέρα, σεβόμενο τους συναδέλφους του που συζητούσαν, το Παρόν λέει να μπεί κι αυτό στη συζήτηση: “Κύριοι, μου επιτρέπετε να πω κι εγώ την άποψή μου;” “Φυσικά”, του απάντησαν οι άλλοι δυο. Ήρεμα το Παρόν τούς είπε: “Αγαπητό μου Παρελθόν, με τις αναμνήσεις σου σίγουρα είσαι πολύτιμο αλλά μόνο όταν αυτές είναι ευχάριστες, διασκεδαστικές, χαρούμενες. Όσο για σένα, ακριβό μου Μέλλον, ονειροπόλο και γεμάτο φρούδες ελπίδες, υπάρχει θέμα: τα σχέδιά σου για το μέλλον, ναι, είναι αναγκαία γιατί δημιουργούν κίνητρα για δράση. Όμως, δεν πρέπει να προκαλούν εμπόδια στη δική μου πορεία. Εγώ, ως Παρόν, έχω αποστολή να κάνω την παρούσα ζωή των ανθρώπων έντονη, απολαυστική, σε κάθε λεπτό και κάθε ώρα, σε κάθε στιγμή. Οι αναμνήσεις ή τα σχέδιά σας δεν μπορούν να με αναγκάσουν να περιορίσω τις δραστηριότητές μου. Αντίθετα, με κάνουν πιο ελκυστικό όταν μάλιστα συνοδεύονται κι από όμορφες εικόνες του τώρα. Έτσι, οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν ολοκληρωτικά το παρόν τους”
Ο ΧΡΟΝΟΣ, “καινούργιος” ή “παλιός” όπως τον θέλουν τα παιδικά τραγούδια των ημερών, μας συνοδεύει σαν βαριά σκια σε όλη τη ζωή μας. Γι αυτό,
“Γλέντιζε, χαίρου τη ζωή, μη της χαλάς χατήρι
Είσαι της φύσης γέννημα κι ο χρόνος θα σε φθείρει” (4)
ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ, με σταθερά καλή υγεία και λιγότερα προβλήματα. (30-12-2022)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Γιώργης Καρατζής, “Ανθολογία Κρητικής Ποίησης”, 1950-2007, σ. 572, εκδ. Ταξιδευτής, 2007
-(2) Εκκλησιαστής (κεφ. Γ’,1)
-(3) Φώτης Κόντογλου (1895-1965) – “Ο Χρόνος και ο κόσμος της φθοράς” (Μικρὸ ἑορταστικό, Ἀκρίτας, 2006)
-(4) Από την ιστοσελίδα mantinades.gr (μαντινάδα του Δ. Κρητικού)
