Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024

Χωροδραστικά

Η Φωτογραφία
1. Για την αλήθεια ως ή σαν τέχνη  του Ν. Καμπιανάκη

Τα  μάτια βλέπουνε τα γυμνά σκέλεθρα
…κι έρχεται ο νους μας ο ταχυδακτυλουργός
Και σχεδιάζει τους χάρτες μιας άλλης πατρίδας
Κι έρχεται η φαντασία, οιστρήλατη θεατρίνα
Και στήνει στον αέρα κήπους κρεμαστούς.
…προχωρείς ψαχουλεύοντας, στα τυφλά.
Δε βλέπεις, δεν ακούς, δεν αγγίζεις.
Μόνο υποθέτεις: ίσως… μπορεί… πιθανόν
Φώτα μας και δεσμά μας οι αισθήσεις.
ΓΙΩΡΓΗΣ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ
Από τα “Φώτα και δεσμά” (1)

Όταν είδα την έκθεση του Νίκου Καμπιανάκη “πίσω από το φως”, στο κέντρο φωτογραφίας και κινηματογράφου Ζυμβραγού, στο πρώην δημοτικό σχολείο Ζυμβραγού, ένα από τα παροπλισμένα σχολεία σε ένα χωριό της ενδοχώρας σε μια Κισαμίτικη πλαγιά ανάμεσα σε χιλιάδες ελιές, μια Κυριακή του Σεπτέμβρη, δεν υπολόγιζα ότι θα συναντούσα έξι παιδιά εκεί (μερικά από τα μοντέλα του Νίκου) στα αναμνηστικά πλέον παλιού τύπου ξύλινα θρανία, αυτά που βιώσαμε τη δεκαετία του ’50 και του ’60 ως μαθητές, ξανακάθισαν τα παιδιά και παρακάλεσα το Νίκο να με τραβήξει μια φωτογραφία μαζί τους, άλλωστε τα παιδιά περίμεναν πώς και πώς, διψώντας για επικοινωνία και τέχνη να έρθει η Κυριακή για να επισκεφθούν το σχολείο -βλέποντας το αυτοκίνητο του φωτογράφου τους-.
Όταν πήρα τη φωτογραφία στα χέρια μου, η ταυτότητά της ως προς την αισθητική (του χώρου και καθ’ αυτής) αλλά και τα μηνύματα, μου γεννήθηκε παρατηρώντας την, να γράψω ένα μικρό κείμενο δοκιμιακού χαρακτήρα για τους αναγνώστες της στήλης στα “Χ.Ν.”.
Εναυσματικά χρησιμο-ποιώ απόψεις διασήμων κορυφαίων στοχαστών – θεατρανθρώπων, που κινούνται ανάμεσα στον προσδι-ορισμό της τέχνης, και το θεμελιακό a priori στοιχείο: το φως, στη σχέση ζωής -εικόνας (πλησιέστερο στη φωτογραφία) τέχνης.
ΙΟΝΕΣΚΟ, “η ελεγεία ενός παράλογου κόσμου” (2)
Α) Η Τέχνη μας βυθίζει στο κέντρο του άφατου μυστηρίου, η τέχνη, το μόνο σύστημα ζωής και έκφρασης που μας λέει σχεδόν ότι δεν μπορεί να λεχθεί, το άλεκτο. Ταυτόχρονα, ενώνοντας την κοινή μας επιθυμίας για επιστροφή, με τον εαυτό μας και την ατομική μας ζωή, δείχνοντας μας την ίδια στιγμή, πώς γίνεται ο κόσμος, μας οδηγεί ως αυτό που απομένει ακόμα να γίνει ή σ’ αυτό που δεν μπορεί να γίνει πια».
ΣΑΜΟΥΕΛ ΜΠΕΚΕΤ, “ο Μαλού πεθαίνει” (3)
Β) …βλέπω πως δεν υπάρχει δυνατότητα να έχω φως εδώ μέσα τεχνητό φως, όπως έχουν οι απέναντι ας πούμε. Ο μόνος τρόπος θα ήταν να μου δώσουνε μια λάμπα, ένα δαδί, κάτι, αλλά δεν ξέρω αν ο αέρας αυτός είναι από εκείνους που προσφέρονται για καύση…».
Αλλά και από το “ο Κόσμος και το παντελόνι” (4) του ιδίου
«Απομένει να αναπαραστήσουμε τις συνθήκες αυτής της διαφυγής. Θα πάρουν τη μια ή την άλλη μορφή, ανάλογα με το αντικείμενο. Ο ένας θα πει: δεν μπορώ να δω το αντικείμενο για να το αναπαραστήσω, γιατί είναι αυτό που είναι. Κι ο άλλος: δεν μπορώ να δω το αντικείμενο για να το αναπαραστήσω, γιατί είμαι αυτός που είμαι.
Ανέκαθεν υπήρχαν αυτά τα δύο είδη καλλιτεχνών, αυτά τα δύο είδη εμποδίου, το εμπόδιο – αντικείμενο και το εμπόδιο – μάτι. Αλλά αυτά τα εμπόδια τα λαμβάναμε ανέκαθεν υπόψιν. Τα είχαμε συνηθίσει. Δεν αποτελούσαν μέρος της αναπαράστασης ή ελάχιστα».
Γ) ΑΝΤΟΝΕΝ ΑΡΤΩ, “το θέατρο και το είδωλό του” (5)
«…για να έχουμε τις ειδικές εκείνες ποιότητες μουσικών τόνων, ο φωτισμός πρέπει να αποκτήσει ξανά ένα στοιχείο λεπτότητας, δηλαδή να γίνει ψιλός, φτενός, και θολός, προκειμένου να δημιουργήσουμε την αίσθηση του ζεστού, του κρύου, την οργή τον φόβο, κ.λπ.».
Συναισθήματα αντίστοιχα που αξιοποιεί -χωρίς να τα αναπαριστά εκ προοιμίου- ο Νίκος Καμπιανάκης, εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που του δίνει στην ενότητα “πίσω απ το φως” το ίδιο το φως. Και αυτό κάνει τις φωτογραφίες του να εντάσσονται στο πρώτο σκέλος του δίπολου που είναι φωτογραφίες ΩΣ Τέχνη. Οποιοσδήποτε αμύητος στις πνευματικές διαδικασίες (άρρηκτη σχέση αξιοποίησης του θέματος με συγκεκριμένη μορφο-ποίηση και απελευθέρωση μηνυμάτων) θα έκανε απλά γραφικές – αναμνηστικές φωτογραφίες είτε είχε ακριβή μηχανή είτε ένα απλό κινητό. Θα έκανε κάτι, ΣΑΝ Τέχνη.

Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΩΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ
Οι προλογικές αυτές επιλεγμένες -προσωπικά- διατυπώσεις τοπο-θετούνται ανάμεσα στο ερωτηματικό δίπολο: πρέπει να αντιμετωπίζουμε τη φωτογραφία ως Τέχνη ή σαν Τέχνη.
Στο βαθμό [που πέραν της γλωσσικής -τεχνικής της- υπόστασης της φωτογράφισης με τον εξ ορισμού εγκλωβισμό της στη μηχανιστική διαδικασία, η φωτογραφία γίνεται Τέχνη και λειτουργεί ως Τέχνη, όταν ο “χειριστής” καλλιτέχνης έχει αφομοιώσει τα χαρακτηριστικά της ιδιότυπης -πλέον- τέχνης και τα αξιοποιεί τη δεδομένη στιγμή (αναπόφευκτος ο χρονικός προσδιορισμός) σε σχέση με τις δεδομένες διαχρονικές αναγκαιότητες που ώθησαν το ανθρώπινο γένος να αφήσει έργο καλλιτεχνικό χιλιάδες χρόνια τώρα, ειδικά όμως δεν πρέπει να το συγχέει με τις ιδιότητες άλλων Τεχνών που άφησαν έργο, όχι ως εικόνα (6) αλλά ως διαδικασία στρωματική ανάμεσα στη βιωματική αναλυτική εμπειρία και την αφαιρετική (βλέπε μετουσιώσεις της αισθητήριας αντίληψης σε νοητική – πνευματική. Παραθέτω ένα απόσπασμα από την “Αισθητική θεωρία” του Τεοντόρ Αντόρνο.
«…πρέπει να ομολογήσουμε εξ αρχής ότι τουλάχιστον στην αισθητική η γνώση πραγματοποιείται κατά στρώματα. Αυθαίρετος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μόνον ο καθορισμός της αφετηρίας. Ο καθορισμός του πνεύματος στα έργα Τέχνης είναι το κυριότερο καθήκον της αισθητικής. Ο κοινός νους (common sense) που έχει τη συνήθεια να ταυτίζει το πνεύμα των έργων τέχνης με αυτό που εμφυσούν στα έργα οι παραγωγοί τους, πρέπει να ανακαλύψει αρκετά σύντομα ότι η αντίσταση που προβάλλει το καλλιτεχνικό υλικό οι ίδιες του οι επιταγές, τα ζωντανά ακόμα ιστορικά μοντέλα και οι αντίστοιχες τεχνικές, στοιχειωδώς ήδη ένα πνεύμα που θα μπορούσε να αποκληθεί αντικειμενικό, ότι όλα αυτά λοιπόν συμμετέχουν στη συγκρότηση των έργων Τέχνης και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, που δεν είναι βάσιμο να τα αναγάγουμε στο υποκειμενικό πνεύμα…».
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ
H φωτογραφία λοιπόν του Ν. Καμπιανάκη στα χέρια μου, λειτουργώ αυθαίρετα και πειραματικά για να τεκμηριώσω την επιλογή μου, την κόβω, αλλά που, σκέφτομαι πρωταγωνιστής είμαι εγώ, επειδή ο Νίκος μ’ έχει σε κεντρικό σημείο στη φωτογραφία; Αντιδρώ, κόβω την φωτογραφία μέσα από ένα σφικτότερο -σ’ ανάπτυξη πλέον- κάδρο, η μορφή μου πηγαίνει στην άκρη αριστερά, η φωτογραφία “ανασυντίθεται” στη σύνθεσή της αλλά και στο περιεχόμενο. Η αλήθεια του Νίκου χάνεται, τα δυο παιδιά που δεν ποζάρουν αλλά παίζουν στον φακό εξαφανίζονται, η φωτογραφία  μέσα στη φωτογραφία δεξιά κόβεται, χάνεται το νόημά της (ένας πατέρας απομακρύνει τα παιδιά του από την πυρά. Το σκηνικό από μία μαρτυρία για τον υπέρτατο φόβο και την ελπίδα του ανθρώπου) στρεβλωτικά στοιχεία παραμένουν, που αν και εξισορροπούν την άλλη φωτογραφία που είναι κρυμμένη τόσο από το κεφάλι μου όσο για να χαθεί η αλήθεια της (Μια γιαγιά περιμένει να της προσφέρουν το φως καρτερικά και μόνη…).
Η εξουσία του φώτοσοπ, του ηλεκτρονικού κάδρου επιβάλλεται στην αλήθεια της στιγμής, που τείνει ως φωτογραφική ΤΕΧΝΗ να μείνει διαχρονική. Τα δεσμά του εργαλειακού μέσου επιβάλλονται στα φώτα της πνευματικής πρόθεσης. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.
Ανασύρω από τον Ρολάν Μπαρτ “Ο φωτεινός θάλαμος” (7). «Το νόημα της φωτογραφίας είναι απλό, τετριμμένο· κανένα βάθος: “Αυτό υπήρξε”. Γνωρίζω τους κριτικούς μας: πώς! Ολάκερο βιβλίο για να ανακαλύψεις αυτό που εγώ ξέρω από την πρώτη κιόλας ματιά; Κλείνω προϋπάρχει η φωτογραφία στο νου του φωτογράφου; Και απλά περιμένει ΝΑ ΔΕΙ την αλήθεια αυτή μέσα από τη στιγμή; Ναι, αλλά μια τέτοια ενέργεια μπορεί να είναι αδελφή της τρέλας», συμπληρώνει ο Μπαρτ.
Και ’γω τι κάνω τώρα ιντριγκάροντας, εμπαίζοντας μια άλλη πραγματικότητα. Στο νου μου έρχεται η περίφημη ταινία του Μικελάντζελο Αντονιόνι Blow -up (Μεγέθυνση) (8). Μεγεθύνω, αλλάζοντας το κάδρο στα δύο έργα του Καμπιανάκη, σφικτό, σφικτό, σφικτότερο, μένουν μόνο οι φιγούρες του, αλλοιώνονται δραματικά οι φωτογραφίες, λες και δεν είναι δικές του.
Η αλήθεια και το ψέμα αλλά Όρσον Ουέλς (9). Θα επανέλθουμε.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Γιώργος Μανουσάκης “Φώτα και δεσμά” από τη συλλογή “Στ’ Ακρωτήρια” της ύπαρξης εκδ. Γαβριηλίδης 2003
(2) Ιονέσκο “Η ελεγεία ενός παράλογου κόσμου”, εκδ. Ροές ο συγγραφέας του “Ρινόκερου” και της “Φαλακρής τραγουδίστριας” απαντάει στα αρχέγονα φιλοσοφικά ερωτήματα.
(3) Σάμουελ Μπέκετ “Ο Μαλού πεθαίνει”.
(4) Σάμουελ Μπέκετ “Ο κόσμος και το παντελόνι”, ένα δοκίμιο πάνω στη ζωγραφική και τους διάσημους Ολλανδούς ζωγράφους αδελγούς Βαν Βέλντε εκδ. “Υψιλον”.
(5) Αντονέν Αρτώ “Το θέατρο και το είδωλό του”, εκδ. Δωδώνη.
(6) Μιχάλη Πολυχρονάκη “Είναι η φωτογραφία τέχνη, 99 ερωτήσεις και μια απάντηση”, από το βιβλίο του “Φωτογραφήματα” σημειώσεις για τη φωτογραφία 2014 (περισσότερο στο επόμενο).
(7) Ρολάν Μπαρτ “Ο φωτεινός θάλαμος, σημειώσεις για τη φωτογραφία (προβλήματα του καιρού μας)” εκδ. Ράππα (Στο βιβλίο θα επανέλθουμε).
(8) “Blow up” (Μεγέθυνση) εμβληματική ταινία σε ιδιοφυή σκηνοθεσία του Μικελάντζελο Αντονιόνι. Παραγωγή: Κάρλο Πόντι (Μεγάλη Βρετανία) 1966. Στηριγμένο σ’ ένα διηγήμα του Χούλιο Κορτάσαρ σενάριο Μ. Αντονιόνι και Τονίνο Γκουέρα. Ερμηνεία: Νέηβιντ Χέμινγκς, Βανέσα Ρεντγκρέβ… Πώς μια τυχαία μεγεθυμένη λεπτομέρεια γίνεται κυρίαρχο στοιχείο στην υπόθεση ενός φόνου χωρίς… στοιχεία!
(9) “Η αλήθεια και το ψέμα”, ταινία του Ορσον Ουέλς (θα μας απασχολήσει στο επόμενο κείμενο).


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα