» Κεφάλι, Παπαδιανά, Κούνενι, Τζιτζιφιά, Πλοκαµιανά και Χρυσοσκαλίτισσα
Τα Εννιά Χωριά δεν είναι εννέα αλλά δεκαοκτώ και η ονοµασία αυτή προέρχεται προφανώς από παραφθορά της αρχαίας πόλης του Ινναχωρίου που ήταν χτισµένη στην περιοχή της Χρυσοσκαλίτισσας από την Ινώ τη θεότητα, χώρος αφιερωµένος στη θεά. Aπό το Ινναχώριο ονοµάστηκε η περιοχή Εννιά Χωριά τα οποία είναι ξεκοµµένα από την υπόλοιπη Κίσσαµο και από την υπόλοιπη Κρήτη
Το Κεφάλι
Ένα από τα χωριά των Εννιά Χωριών είναι και το Κεφάλι. Παλιά λεγόταν Αερινός γιατί είναι σε περίοπτη και αερινή θέση, χτισµένο όπως και το φρούριο το Ενετικό. Επί εποχής τουρκοκρατίας, ένας επαναστάτης που κρυβόταν στη Γαύδο κλήθηκε από τον Τούρκο Αγά που τον ρώτησε τι είναι αυτά που κάνει. Εκείνος τα αρνήθηκε και αυτός µε το σπαθί του του έκοψε το κεφάλι το οποίο έριξε κάτω στο ρέµα της κατηφοριάς. Από τότε σταµάτησε να λέγεται το χωριό Αερινός και πήρε το όνοµα Κεφάλι, αλλά Αερινός έµεινε ο Αερινός ο σηµερινός. Στο Κεφάλι υπάρχει και η παλιά βυζαντινή εκκλησία που είναι αφιερωµένη στη Μεταµόρφωση του Σωτήρος και είναι τοιχογραφηµένη, ενώ υπάρχουν και µεγάλες εικόνες αγίων του µακαρίτη αγιογράφου από το Κεφάλι Γεωργίου Πολάκη. Πολλές ακόµα εικόνες κοσµούν αρκετές εκκλησίες στην περιοχή και στα Χανιά. Το Κεφάλι πρέπει να πω ότι ήταν το πρώτο χωριό της ορεινής ενδοχώρας που δραστηριοποιήθηκε στον τουρισµό µε ενοικιαζόµενα δωµάτια τη δεκαετία του 1970 από τον επίσης µακαριστό εδώ και πολλά χρόνια επιχειρηµατία Γιώργο Πολάκη και αυτόν. Σήµερα το Κεφάλι έχει µια πολύ αξιόλογη τουριστική υποδοµή.
Τα Παπαδιανά
Το χωριό αυτό αποτελείται από δύο γειτονιές, την Πάνω και την Κάτω, και τα παλιά χρόνια έφερε την ονοµασία Βαράδω. ∆υστυχώς όµως όλα τα ορεινά χωριά έχουν ελάχιστους κατοίκους, καθώς δεν βοήθησε και η πολιτεία µε το να πάρει µέτρα και να µείνει ο κόσµος. Έτσι λοιπόν, χάθηκαν οι αυτοτελείς κοινωνίες που έσωσαν την πατρίδα µας σε όλες τις δύσκολες συνθήκες. Τα Παπαδιανά σήµερα προσπαθούν µε τον τουρισµό να αποκτήσουν επισκέπτες και όπως µαθαίνω έχει αρχίσει να αναπτύσσεται τουριστική υποδοµή.
Η Χρυσοσκαλίτισσα
Η περιοχή πήρε το όνοµα από το χρυσό σκαλί του µοναστηριού όπως λέει η παράδοση. Αυτός ο βράχος αποτελεί κάστρο της Ορθοδοξίας, γιατί ήταν η κερά και µητέρα του τόπου η Παναγία η Χρυσοσκαλίτισσα. Εδώ στα παιδικά µου χρόνια, οι µόνες µόνιµες υπάρξεις στη Χρυσοσκαλίτισσα ήταν οι καλόγεροι, οι άνθρωποι του µοναστηριού. Κατοίκους απέκτησε η Χρυσοσκαλίτισσα όταν άρχισε να αναπτύσσεται τουριστικά η περιοχή που ερήµωναν τα χωριά και δηµιουργήθηκε κάποια κίνηση.
Το Κούνενι
Συνεχίζοντας ο κ. Κογχυλάκης αναφέρθηκε µε ιδιαίτερη συγκίνηση στο χωριό που γεννήθηκε το Κούνενι λέγοντας: «Γεννηµενος το 1947 στο Κούνενι, ένα χωριό µε αρκετό πληθυσµό και πολλές νέες οικογένειες, πολύτεκνες στο σύνολό τους εκείνα τα χρόνια, τελείωσα το δηµοτικό σχολείο του Αγίου Αθανασίου που φέρει την ονοµασία “Άγιος Αθανάσιος”, λόγω της παρακείµενης µικρής βυζαντινής εκκλησίας που είναι αφιερωµένη στον Άγιο. Το σχολείο αυτό έχει τη δική του ιστορία και χτίστηκε µε πολύ αγώνα, υποµονή και επιµονή από έναν πρωτοδιόριστο δάσκαλο του σχολείου στο Κεφάλι, τον µακαριστό Παντελή Βαβουλέ. Στο νέο και πρότυπο για τα χρόνια εκείνα σχολείο, πήγαιναν όλα τα παιδιά από τα γύρω χωριά, αλλά επειδή ήταν διθέσιο εξατάξιο δεν τα χωρούσε και έτσι σε ρόλο σχολείου βοήθησε για πολλά χρόνια το κτήριο του Σταθµού Χωροφυλακής στο χωριό µου.
Στην Κατοχή το χωριό µας πέρασε µια σκληρή δοκιµασία, αφού το έκαψαν οι Γερµανοί. Με τη λήξη του πολέµου κατόρθωσαν οι κάτοικοι µέσα σε λίγα χρόνια να το ξαναχτίσουν και να το κάνουν µεγάλο χωριό της επαρχίας. Το 1957 µετονοµάστηκε το Κούνενι σε Βάθη, γεγονός το οποίο δυσαρέστησε όλους τους κατοίκους.
Στο Κούνενι υπήρχαν επτά καφενεία, δύο ραφεία, δύο πεταλωτήρια, δύο κουρεία, Ειρηνοδικείο, Αγρονοµείο, Ταχυδροµείο, Σταθµός Χωροφυλακής και πολλές εκκλησίες µε κεντρική τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστοµο και την Αγία Μαρίνα. Όµορφα τα χρόνια εκείνα που το χωριό µας µε τις πέντε γειτονιές του είχε πολλούς ανθρώπους, πολλά µικρά παιδιά µαθητές του δηµοτικού σχολείου, κι έµοιαζε να είναι µικρή πολιτεία. Σήµερα δυστυχώς απόµειναν ελάχιστες ψυχές και όλοι ηλικιωµένοι. Το ρεύµα της αστυφιλίας έπιασε και το χωριό µας, αλλά κανένας δεν το ξέχασε γι’ αυτό και το 1963 κάποιοι χωριανοί µας στην Αθήνα ίδρυσαν την Ένωση Εννιαχωριανών «Παναγία η Χρυσοσκαλίτισσα», βοηθώντας όπως µπορούσαν το Κούνενι».
Τζιτζιφιά και Πλοκαµιανά
Για τα δύο αυτά χωριά µίλησε στα “Χ.ν.” η δικηγόρος Ιωάννα Βατσολάκη που συναντήσαµε στη Χρυσοσκαλίτισσα και έχει γεννηθεί στην Τζιτζιφιά: «Η Τζιτζιφια είναι από τα παλαιότερα χωριά της περιοχής. Έχει σε µεγάλη έκταση ερείπια, κάτι που µαρτυρά τη δυναµικότητα που είχε. Έχει δύο ιστορούµενες εκκλησίες αφιερωµένες στην Αγία Φωτεινή και Αγία Παρασκευή. Επί Ενετών ονοµαζόταν Sanda Lucia ή Τζιτζιφέα. Στα παιδικά µου χρόνια δέκα περίπου παιδιά πηγαίναµε στο µονοθέσιο ∆ηµοτικό Σχολείο στα Πλοκαµιανά, µε εµβληµατικό δάσκαλο τον αείµνηστο Βασίλη Περιβολάκη. Τα Πλοκαµιανά τώρα, προφανώς λόγω της θέσης τους κατά µήκος του κεντρικού δρόµου, είναι σε καλύτερη µοίρα, έχοντας µόνιµους κατοίκους. Πλάι στον κεντρικό δρόµο των Πλοκαµιανών έχουν χτίσει στη µνήµη του αείµνηστου δασκάλου ένα βρυσάλι. Στην Τζιτζιφιά δυστυχως έχουν πεθάνει οι µόνιµοι κάτοικοι του χωριού µου, όµως οι καταγόµενοι και τα παιδιά τους την αγαπούν και δεν την αφήνουν να ερηµώσει. Απαιτείται όµως η συµπαράσταση και συµβολή του ∆ήµου. Η κεντρική ανακαινισµένη εκκλησία µας είναι αφιερωµένη στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο, της οποίας τα θυρανοίξια έγιναν στις 2 Αυγούστου του 2005 από τον τότε µητροπολίτη Κισσάµου και Σελίνου µακαριστό γέροντα Ειρηναίο Γαλανάκη».
