Βιότοπος – περιγραφή
Η επιστηµονική του ονοµασία είναι Matricaria chamomilla (Μαρτικαρία το χαµόµηλο). Ανήκει στην οικογένεια των Συνθέτων. Εκτός του συγκεκριµένου, υπάρχουν και άλλα είδη χαµοµηλιού που χρησιµοποιούνται για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Είναι η Ανθεµίς (ANTHEMIS nobilis – Χαµαίµηλον το Ρωµαϊκόν), το Χαµαίµηλον το κοινόν ή Γερµανικό (Matricaria chamomile), το Χαµαίµηλον των ορέων (Χαµοµήλι του βουνού – ANTHEMIS arvensis) και το Χαµαίµηλον το πύρεθρον (ANTHEMIS pyrethrum).
Το χαµοµήλι είναι φυτό µονοετές, ύψους µέχρι 35 εκατοστά. Έχει βλαστό λείο, πολύκλαδο, όρθιο. Τα φύλλα δις ή τρις φτεροσχιδή. Τα άνθη είναι σε ακραία κεφάλια, ασπροκίτρινα. Είναι είδος ερµαφρόδιτο (έχει αρσενικά και θηλυκά όργανα) και επικονιάζεται από µέλισσες και µύγες. Αυτοφύεται σε χέρσα και καλλιεργηµένα µέρη σε όλη σχεδόν την Ελλάδα. Το συναντούµε µε τις ονοµασίες Χαµοµήλι, Χαµόµηλο, Χαµοµηλιά, του Αγ. Γεωργίου το λουλουδάκι.
Ιστορικά στοιχεία
Κατά τον Γαληνό οι αρχαίοι Αιγύπτιοι το χρησιµοποιούσαν ως αντιπυρετικό και κυρίως κατά των διαλειπόντων πυρετών. Το είχαν δε αφιερώσει στον θεό Ήλιο, τον οποίο θεωρούσαν γιατρό των µολυσµατικών νόσων. Ο Αέτιος αναφέρει ότι ο Αιγύπτιος Νηχέψων το µεταχειριζότανε στις θεραπείες των διαλειπόντων πυρετών, σε καθολικές επαλείψεις του σώµατος µε το λάδι του. Οι αρχαίοι Έλληνες το ονόµασαν «µήλο χαµαί» λόγω της µυρωδιάς του. Ο Αρίστων – ιατρός προγενέστερος του Ιπποκράτη – όπως αναφέρει ο Γαληνός, παρασκεύαζε µε το χαµοµήλι φάρµακο που ονόµαζε «κωλικήν» και το συνιστούσε κατά «παντός άλγους». Ο Ιπποκράτης το χρησιµοποιούσε ως εµµηναγωγό, κατά της υστερίας, κατά της λευκόρροιας και στις γυναίκες που ήταν κακόχυµες και έπασχαν από µαρασµό. Ο ∆ιοσκουρίδης και αργότερα ο Παύλος Αιγινίτης το συνιστούσαν ως αντιπυρετικό, διαλυτικό, παυσίπονο και εµµηναγωγό. Όπως αναφέρει ο Κέλσος (2ο αιώνα µ.Χ.) ένα φάρµακο που χρησιµοποιούσε για ποδάγρα περιείχε εκτός των άλλων –ίσως ναρκωτικών – βασικά χαµοµήλι. Η Ασπασία (δεν γνωρίζουµε αν ήταν η γυναίκα του Περικλή ή όχι) – όπως αναφέρει ο Αέτιος – χρησιµοποιούσε το έγχυµα του χαµοµηλιού στις ετοιµόγεννες γυναίκες γιατί ελάττωνε τους πόνους του τοκετού και µετά από αυτόν. Στη λαϊκή ιατρική αυτό ισχύει ακόµη και το χρησιµοποιούν για τον ίδιο σκοπό. Επίσης την ρίζα του Πυρέθρου την χρησιµοποιούσαν για να παρασκευάζουν οδοντικά ελιξίρια, λόγω της ισχυρής δράσης της ως σιελαγωγικό.
Στην Κρήτη το βότανο αποκαλείται καµηλάκια. Συλλέγεται «απ’ τα’ Άη Γιωργιού και πόδε» πάντα δε µέσα στο «Χριστός Ανέστη». Οι κρητικοί το µάζευαν και το στέγνωναν πάνω σε εφηµερίδα µέσα σε κάµαρα. Όταν ξεραινόταν το έραβαν µέσα σε πάνινα σακουλάκια. Γνώριζαν τις ιδιότητες του αιθέριου ελαίου του βοτάνου. «Το ζεσταίνοµε καλά µε λάδι και ποτρίβγοµε τα µωρά, οντέν είναι σουλουχουνιασµένα (κρυωµένα) ». Επίσης έβαζαν πάνω στο στηθάκι του µωρού ζεστά τα καµηλάκια «και δεν βραχνίζει το µωρό» όπως έλεγαν. Και βέβαια οι κοπέλες το χρησιµοποιούσαν για οµορφιά! «Τώρα που εξεπονηρέψαν οι κοπελιές, λούγουνται µε καµηλάκια και ξανθαίνουν τα µαλλιά ντονε».
Συστατικά – χαρακτήρας
Το αποξηραµένο άνθος περιέχει πτητικό έλαιο, φλαβονοειδή, βαλεριανικό οξύ, κουµαρίνες, τανίνες, σαλικυλικά, κυανογόνα γλυκοσίδια. Επίσης περιέχει ασβέστιο, κάλιο, καθώς κι ένα σπάνιο ιχνοστοιχείο το κάδµιο. Η αξία των ανθέων του χαµοµηλιού εξαρτάται από το βαθµό περιεκτικότητάς του σε αιθέριο έλαιο. Το Ρωµαϊκό χαµοµήλι, το οποίο είναι εντυπωσιακό σε εµφάνιση περιέχει 1,10-3% αιθέριο έλαιο, ενώ το ταπεινό ελληνικό χαµοµηλάκι περιέχει 9,36% !
Το αιθέριο έλαιο του χαµοµηλιού έχει ενέργεια ναρκωτική και καταπραϋντική, προκαλεί δε υπνηλία και µούδιασµα. Το γνήσιο έλαιο χαµοµηλιού είναι πολύ ακριβό και είναι υγρό, ελαφρό, έχει χρώµα βαθύ κυανό που γίνεται γκρι στο φως, οσµή ισχυρή και χαρακτηριστική και γεύση πικρή.
Το βαθύ µπλε χρώµα οφείλεται στο χαµαζουλένιο που περιέχει. Στο αιθέριο έλαιο του κυριαρχεί η χαµαιζουλίνη στην οποία οφείλεται η αντιφλεγµονώδης και αντιφλογιστική δράση του. Περιέχει επίσης αζουλίνη, φαρνεζίνη, καµφορά κ.α.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή
Η άνθηση αρχίζει τον Απρίλιο και διαρκεί µέχρι και τον Ιούνιο. Οι σπόροι του ωριµάζουν Ιούλιο και Αύγουστο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιείται όλο το φυτό αλλά κυρίως οι ανθισµένες του κορυφές ή µόνο τα άνθη. Τα άνθη συλλέγονται όταν ανοίξουν καλά.
Στη θεραπευτική χρησιµοποιείται επίσης η ρίζα του Πύρεθρου, η οποία έχει οσµή αρωµατική αλλά δυσάρεστη και ερεθιστική, γεύση δηκτική και αν µασηθεί προκαλεί σιελόρροια.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
∆ρα ως αντιφλεγµονώδες, σπασµολυτικό, πικρό, ηρεµιστικό. Η χρήση του είναι εσωτερική και εξωτερική.
Έχει εξαιρετικά αποτελέσµατα στην αντιµετώπιση καταστάσεων, όπως το άσθµα, το έκζεµα, η διάρροια, η ναυτία και ο εµετός, ο πυρετός και όλες σχεδόν οι νευρικές καταστάσεις και το στρες.
Είναι άριστο για τη σπαστική κολίτιδα και την επούλωση των ελκών του στοµάχου και της στοµατικής κοιλότητας. ∆ρα κατά της δυσκοιλιότητας και κατά της επιπεφυκίτιδας. Το πρώτο ρόφηµα των νεογέννητων βρεφών για καθάρισµα και απολύµανση του πεπτικού τους συστήµατος είναι το χαµοµήλι. Συµµετέχει σε πολλά καλλυντικά που αφορούν το δέρµα και τα µαλλιά.
Έρευνες δείχνουν ότι το χαµοµήλι έχει επιπλέον και µυοχαλαρωτική δράση. Ερευνητές του Imperial College του Λονδίνου διαπίστωσαν ότι η κατανάλωση πέντε φλιτζανιών χαµοµηλιού ηµερησίως, επί δεκαπέντε ηµέρες, αρκούν για να προκαλέσουν αύξηση των συγκεντρώσεων κάποιων χηµικών σε επίπεδα που επιτρέπουν την καταπολέµηση των µυϊκών σπασµών και των φλεγµονών.
Το αιθέριο έλαιο του χαµοµηλιού αποστάζεται από την εποχή του µεσαίωνα και χρησιµοποιείται σε ευρύ φάσµα παθήσεων όπως το έκζεµα και το άσθµα. Η αζουλίνη που έχει το λάδι του ασκεί τοπική αναισθητική δράση και αναπλάθει το δέρµα. Είναι ηρεµιστικό για τα µάτια. Είναι αντισηπτικό και κατευναστικό σε ερεθισµούς του δέρµατος, ακµή, φαγούρα, αλλεργίες.
Από τα άνθη κάνουµε έγχυµα που το πίνουµε για το σύνδροµο του ευερέθιστου εντέρου, την ανορεξία και τη δυσπεψία. Αν πιούµε µία κούπα το βράδυ µας βοηθά για την αϋπνία, το άγχος και το στρες. Βοηθά στον ύπνο των µωρών αν προσθέσουµε 200-400 ml στραγγισµένο έγχυµα στο νερό που πλένουµε το µωρό το βράδυ.
Το βάµµα το χρησιµοποιούµε για το σύνδροµο του ευερέθιστου εντέρου, την αϋπνία και την ένταση.
Σε αλοιφή το χρησιµοποιούµε για δαγκώµατα εντόµων, πληγές, έκζεµα µε κνησµό και τον ερεθισµό ευαίσθητων περιοχών.
Ως έγχυµα τέλος, είναι ωφέλιµο για πλύσεις σε στοµατικές φλεγµονές.
Για πλύσεις µατιών διαλύουµε 5-10 σταγόνες βάµµατος σε ζεστό νερό και το χρησιµοποιούµε σε επιπεφυκίτιδα ή κουρασµένα µάτια.
Αν προσθέσουµε 2 κουταλιές άνθη σε µία λεκάνη µε βραστό νερό µπορούµε να κάνουµε εισπνοές που µας βοηθούν σε περιπτώσεις καταρροής, αλλεργικού πυρετού, άσθµα ή βρογχίτιδα.
Το αιθέριο έλαιο το χρησιµοποιούµε σε λοσιόν για το έκζεµα. Βάζουµε 5 σταγόνες έλαιο χαµοµηλιού σε 50 ml αποσταγµένη Αµαµηλίδα και καθαρίζουµε την πάσχουσα περιοχή.
Επίσης σε βαριά ρινική καταρροή, άσθµα ή κοκκύτη, βάζουµε 2-3 σταγόνες από το αιθέριο έλαιο σε ένα πιατάκι µε ζεστό νερό και το αφήνουµε στο δωµάτιο το βράδυ.
Τέλος στο µπάνιο, βάζουµε 100γρ. χαµοµήλι, ή διάφορα αρωµατικά βότανα (δυόσµο, δενδρολίβανο, φασκόµηλο κ.λπ.), σε µία κατσαρόλα µε καυτό νερό και το αφήνουµε για 15 λεπτά. Σουρώνουµε και ρίχνουµε το έγχυµα στο νερό του µπάνιου. Ξεκουράζει και ηρεµεί από το στρες.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυµα. Ρίχνουµε σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό δύο κουταλάκια του τσαγιού ξηρά άνθη και το αφήνουµε σκεπασµένο 5-10 λεπτά. Για πεπτικά προβλήµατα το ρόφηµα το πίνουµε µετά τα γεύµατα. Ένα ισχυρότερο έγχυµα µπορούµε να το χρησιµοποιήσουµε για πλύσεις στόµατος σε προβλήµατα ουλίτιδας. Το ίδιο έγχυµα αν χρησιµοποιηθεί για λούσιµο ξανθαίνει τα µαλλιά.
Προφυλάξεις
Μεγάλες δόσεις προκαλούν βάρος προκάρδιο, καρδιακούς παλµούς, ζάλη, κεφαλαλγία, ναυτίαση και δυσκοιλιότητα. Η κατάχρησή του βλάπτει τα πεπτικά όργανα. Επιπλέον προδιαθέτει τους ενήλικες σε ρευµαταλγίες και τα παιδιά σε εγκεφαλικές υπεραιµίες. Επίσης βλάπτει τους πληθωρικούς, στις δε γυναίκες και µάλιστα τις ευαίσθητες, προκαλεί επίµονες κεφαλαλγίες, αϋπνίες και τρέµουλο των χεριών.
