Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική του ονομασία είναι Arctium lappa (Άρκτιο το αρπακτικό) και στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες κολλιτσίδα, λάππα, πλατομαντήλα, πλατομαντηλίδα, αγγατολάπαθο, αρκουδοβότανο. Ανήκει στην οικογένεια των Συνθέτων.
Το Άρκτιο βρίσκεται σε αργιλώδη (βαριά) εδάφη. Φυτρώνει στις άκρες των δρόμων, στα χαλάσματα των σπιτιών, στα ξέφωτα των δασών. Δεν αρέσει στα ζώα ως τροφή.
Είναι φυτό εύρωστο, όρθιο, διετές, που το ύψος του ξεπερνά το ένα μέτρο. Τα φύλλα του είναι ρυτιδωμένα, ωοειδή, στρογγυλεμένα στην άκρη. Η ανθοταξία του είναι με σφαιροειδή κεφάλια με μακριούς μίσχους και διάμετρο 4 εκατοστών, διαταγμένα σε κόρυμβο. Τα άνθη είναι πορφυρά, μοιάζουν με αυτά του γαϊδουράγκαθου, ακολουθούμενα από καρπούς σκεπασμένους με τραχιά, μυτερά αγκάθια, τις γνωστές κολλιτσίδες. Είναι είδος ερμαφρόδιτο και επικονιάζεται από μέλισσες και έντομα. Έχει γογγυλώδη παχιά ρίζα. Στη χώρα μας υπάρχουν τουλάχιστον έξι είδη κολλιτσίδας με παρόμοιες θεραπευτικές ιδιότητες.
Ιστορικά στοιχεία
Είναι βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Διοσκουρίδης (1 αιώνα μ.Χ.), πατέρας της φαρμακογνωσίας αναφέρει την κολλιτσίδα και τις ιδιότητες της ενάντια στον καρκίνο του συκωτιού και των πνευμόνων. Ενδιαφέρον έχουν και οι αναφορές του Κούλπεπερ (1653) ο οποίος γράφει ότι σε συνδυασμό με τους σπόρους των κώνων του πεύκου βοηθάει αυτούς που φτύνουν ακαθαρσίες, πύον και αίμα. Επίσης ισχυριζόταν ότι τα φύλλα της πολτοποιημένα με ασπράδι αυγού και τοποθετημένα στα καμένα μέρη, διώχνουν τη θέρμη, μαλακώνουν αμέσως τον πόνο και βοηθάνε στην επούλωση.
Στη λαϊκή ιατρική είχε χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση δευτερογενούς και τριτογενούς σύφιλης. Ο Ερρίκος ο Γ΄ της Γαλλίας καθιέρωσε τη θεραπεία της σύφιλης με το αφέψημα του φυτού αναμεμιγμένο με σιναμική.
Στα χωριά καθάριζαν ακόμη τις καλοήθεις πληγές και θεωρούσαν ότι δρα κατά του σακχαρώδη διαβήτη.
Στην κινέζικη ιατρική οι σπόροι του φυτού χρησιμοποιούνται σε διάρροια, νεφρική δυσλειτουργία (ανεπάρκεια και αιματουρία), ως αποτοξινωτικό και ενάντια στις πέτρες. Επίσης τους χρησιμοποιούν στη θεραπεία κρυολογημάτων, πνευμονιών και μολύνσεις του λαιμού.
Συστατικά – χαρακτήρας
Η ρίζα του φυτού είναι άοσμη, έχει γεύση γλυκίζουσα ή υπόπικρη και στυφή. Το βότανο περιέχει φλαβονοειδή γλυκοσίδια, πικρά γλυκοσίδια, αλκαλοειδή, αντιμικροβιακή ουσία και ινουλίνη. Επίσης είναι πλούσιο σε μεταλλικά άλατα, όπως σίδηρο, μαγνήσιο, ψευδάργυρο, χαλκό, τιτάνιο κ.α. Το περιεχόμενο βιταμίνης C στα φύλλα του φυτού φτάνει τα 250 μγ, ποσοστό πολύ μεγαλύτερο από όσο βρίσκουμε στο καρότο, την πατάτα και άλλα λαχανικά. Οι ρίζες του φυτού περιέχουν μέχρι 45% ινουλίνη και πάνω από 12% πρωτεΐνες, αιθέρια και λιπώδη έλαια, οργανικά οξέα (παλμιτονικό και στεαρινικό), σιτοστερίνη και στιγμαστερίνη.
Aνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Για θεραπευτικούς λόγους χρησιμοποιείται κύρια η ρίζα και το ρίζωμα. Ανθίζει από Ιούλιο μέχρι Σεπτέμβριο. Οι σπόροι του ωριμάζουν Σεπτέμβριο και Οκτώβριο. Χρησιμοποιούνται όμως και τα φύλλα και οι καρποί του φυτού. Αν το φυτό είναι πρωτοετές συλλέγεται τον Οκτώβριο. Αν είναι στο δεύτερο έτος συλλέγεται την άνοιξη.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Δρα ως εξομαλυντικό, διουρητικό και πικρό.
Το Άρκτιο είναι ιδιαίτερα πολύτιμο για την αγωγή καταστάσεων του δέρματος που έχουν ως αποτέλεσμα την ξήρανση και την απολέπιση του δέρματος. Είναι αποτελεσματικό κατά της ψωρίασης αλλά και σε κάθε πρόβλημα εκζεμάτων (κυρίως του ξηρού τύπου) αν χρησιμοποιηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Είναι χρήσιμο στην ευρύτερη αγωγή των ρευματικών προβλημάτων, ιδιαίτερα εκείνων που συνδέονται με την ψωρίαση. Ένα μέρος της δράσης του οφείλεται στη πικρή διέγερση των πεπτικών υγρών και ιδιαίτερα της έκκρισης της χολής. Έτσι βοηθά την πέψη και ανοίγει την όρεξη. Έχει χρησιμοποιηθεί επίσης σε περιπτώσεις νευρικής ανορεξίας. Βοηθά στη λειτουργία των νεφρών και σε περιπτώσεις κυστίτιδας. Σε γενικές γραμμές το άρκτιο επιφέρει μία κατάσταση αρμονίας και υγείας στον οργανισμό, εξαλείφοντας διάφορα συμπτώματα ανισορροπίας των συστημάτων όπως τα δερματικά προβλήματα και η πιτυρίδα. Εξωτερικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν κομπρέσα για να επιταχυνθεί η επούλωση τραυμάτων και ελκών. Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να αντιμετωπισθεί το έκζεμα και η ψωρίαση. Πρέπει να ξέρουμε όμως, ότι τα δερματικά προβλήματα αυτού του είδους μπορούν να θεραπευθούν μόνο από μέσα, με την εσωτερική λήψη ιαμάτων. Για δερματικά προβλήματα το Άρκτιο συνδυάζεται καλά με το Αγριολάπαθο, το Τριφύλλι ή το Γάλιο.
Συνίσταται η χρήση της ρίζας ακόμη για αρθριτισμό, ρευματισμούς, υπέρταση.
Η κατανάλωση της ρίζας για φαγητό και ο χυμός του φυτού θεωρείται ότι προφυλάσσουν από τον καρκίνο στην περασμένη ηλικία.
Οι φρέσκες ρίζες του Άρκτιου τρώγονται ωμές ως αντίδοτο ενάντια σε δαγκώματα φιδιών, ενώ το έγχυμα των φύλλων και το αφέψημα της ρίζας λαμβάνεται ως αντίδοτο για δηλητηριάσεις από υδράργυρο.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως αφέψημα. Ρίχνουμε ένα κουταλάκι του τσαγιού από την ρίζα του φυτού σε ένα φλιτζάνι νερό και το σιγοβράζουμε 10-15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε τρεις φορές την ημέρα. Τα φύλλα παρασκευάζονται ως έγχυμα.
Προφυλάξεις
Πρέπει να προσέχουμε κατά την συγκομιδή των σπόρων σε οποιαδήποτε ποσότητα, γιατί μπορεί να εισπνευστούν μικροσκοπικές τρίχες από τους σπόρους και αυτές είναι τοξικές. Μπορεί να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις. Δεν το χρησιμοποιούμε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού. Αν παίρνουμε διουρητικά φάρμακα, ταυτόχρονη χρήση του βοτάνου μπορεί να αυξήσει σημαντικά τη δράση τους με αποτέλεσμα την πρόκληση αφυδάτωσης. Θέλει προσοχή στη χρήση του από άτομα που λαμβάνουν φάρμακα για διαβήτη ή για την πήξη του αίματος.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
