■ Μαζική συµµετοχή στις εκδηλώσεις µνήµης στην Αυστρία
Η οργιώδης µαγιάτικη αυστριακή φύση και το ονειρικό τοπίο γύρω από το ‘‘Στρατόπεδο Συγκέντρωσης του Μαουτχάουζεν’’ δεν µπορεί να κρύψει το γκρίζο των τοίχων της τεράστιας εγκατάστασης. Ούτε να εξαφανίσει το σφίξιµο της καρδιάς που καταλαµβάνει κάθε επισκέπτη όταν αναλογιστεί πόσες εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι θανατώθηκαν, βασανίστηκαν, µαρτύρησαν στο κύριο ή σε ένα από τα περισσότερα από 50 υποστρατόπεδα που απαρτίζουν το συγκρότηµα του Μαουτχάουζεν που αναπτυσσόταν σε ένα µεγάλο µέρος της επαρχίας του Γ΄ Ράιχ.
«Εµάς που θανατωθήκαµε εδώ, µη µας ξεχνάς γιατί η λήθη του κακού,
είναι άδεια για την επανάληψη του»Ι. Καµπανέλλης
Φτάνοντας το πρωί της Κυριακής 11 Μαΐου στον χώρο του Μαουτχάουζεν, για να καλύψουµε δηµοσιογραφικά τις εκδηλώσεις για τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση του στρατοπέδου, δεν ξαφνιαστήκαµε από τη µεγάλη συµµετοχή του κόσµου. Περισσότερους από 20.000 τους υπολόγισε η Αυστριακή ραδιοφωνία… Όµως η πολυχρωµία, τα λάβαρα, τα πανό, το πολυεθνικό πλήθος των επισκεπτών µόνο απαρατήρητα δεν είναι.
Τον χώρο του µνηµείου για τους Έλληνες θύµατα των ναζιστικών θηριωδιών, τον αντικρίζουµε το ίδιο λιτό και απέριττο όπως τον είχαµε πρωτοδεί πριν από δύο χρόνια, µε τα σηµάδια του χρόνου όµως εµφανή πάνω του. «Είναι θετικό που ήρθατε εσείς και άλλοι από την πατρίδα. Πέρυσι ήµασταν µόνο 2-3 άτοµα, δεν ήλθαν καν από την ελληνική πρεσβεία», µας λέει µε παράπονο ο κ. Γιώργος Νικολαΐδης, µόνιµος κάτοικος του Λιντς 21 χιλ. δυτικά. Ένας εκπληκτικός άνθρωπος, που εδώ και 50 χρόνια συµµετέχει ανελλιπώς στις εκδηλώσεις, φροντίζει για την καθαριότητα του µνηµείου, παλεύει για να µη νικήσει η λήθη. Γύρω µας, στα µνηµεία της κάθε χώρας -ορισµένα αληθινά κοµψοτεχνήµατα της γλυπτικής- συνωστίζονται από µια χούφτα άνθρωποι µέχρι πολλές εκατοντάδες. ∆εν µπορούµε να µη ζηλέψουµε τη συµµετοχή των Ισπανών και των Ιταλών. Στις εκδηλώσεις µπροστά στα µνηµεία τους, ένας τεράστιος αριθµός νέων ανθρώπων, µαθητών, φοιτητών. Οι Ισπανοί µε το µαντήλι στα χρώµατα της στολής του κρατούµενου του Μαουτχάουζεν και µε τη σηµαία της ισπανικής δηµοκρατίας την περίοδο του εµφυλίου 1936-1939, οι Ιταλοί µε µπλουζάκια µε τη λέξη ‘‘Ειρήνη’’, οι Πολωνοί µε τα αγόρια και τα κορίτσια µε στολές προσκόπων.
ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΠΙ∆Α ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ
Στον χώρο του ελληνικού µνηµείου καταφθάνουν µια σειρά από ξένες αντιπροσωπείες και αποδίδουν τιµές µε λουλούδια ή στεφάνια. Ιταλοί, Σέρβοι, Βέλγοι, Ρώσοι πολίτες, Πολωνοί, λίγο µετά και µια οµάδα νέων από τον ‘‘Σύλλογο Ελλήνων Φοιτητών – Επιστηµόνων Βιέννης’’.
«Η ιστορία δεν πρέπει να ξεχαστεί, έχουν χαθεί πολλοί Έλληνες στο Μαουτχάουζεν και είναι εξαιρετικά σηµαντικό να µην τους λησµονήσουµε ποτέ» µας δηλώνει η Λυδία ∆ηµητρακοπούλου που κάνει το διδακτορικό της στα οικονοµικά στη Βιέννη και είναι η πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Φοιτητών. Παράλληλα συµπληρώνει πως είναι λάθος η αντίληψη ότι «οι νέοι δεν ενδιαφέρονται για το παρελθόν».
«Είµαστε χαρούµενοι που είµαστε εδώ και την εκδήλωση αυτήν τη διαφηµίσαµε πολύ φέτος, για αυτό και η ελληνική παρουσία είναι αναβαθµισµένη» είναι τα λόγια της Λίλι Σοφία – Σµιτ Γκογκάκη, που κάνει το µεταπτυχιακό της στη γερµανική γλώσσα. Μάλιστα πέρυσι βρέθηκε στο άλλο φοβερό στρατόπεδο, το Άουσβιτς, αφού διάβασε το βιβλίο του Ι. Καµπανέλλη για το ‘‘Μαουτχάουζεν’’ και αποφάσισε να δώσει το ‘‘παρών’’ µαζί µε τους άλλους συνοµήλικους της.
Ανάµεσα στους Χανιώτες επισκέπτες και ο πάντα µαχητικός αντιφασίστας Αντώνης Παπαγιαννάκης από το Πολεµάρχι, µε τη φωτογραφική κάµερα στα χέρια και την παλαιστινιακή µαντίλα γύρω από τον λαιµό, περνάει το µήνυµα ότι γενοκτονίες δεν γίνονταν µόνο 80 χρόνια πριν αλλά επιχειρούνται και σήµερα…
ΧΙΛΙΕΣ
ΣΗΜΑΙΕΣ
Το ρολόι δείχνει 11 και ήλθε η ώρα έναρξης της κεντρικής τελετής. Από το κέντρο της αυλής του στρατοπέδου και στην εκεί σκηνή, οι παρουσιάστριες δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους και ανεβάζουν στη σκηνή παιδιά από διάφορες εθνότητες που µιλούν για όσα τράβηξαν οι κρατούµενοι στα στρατόπεδα θανάτου. Κουβέντες απλές αλλά µε βαρύ συναίσθηµα, λόγια καταδικαστικά του ναζισµού, του ρατσισµού, της µισαλλοδοξίας, της µισανθρωπίας που δεν γεννήθηκαν σε στρατόπεδα όπως το Μαουτχάουζεν αλλά εδώ απέκτησαν την πιο ειδεχθή, την πιο µοχθηρή, την πιο «βιοµηχανική» έκφραση τους. Παράλληλα ξεκινάει και η µεγάλη πορεία όλων των παρευρισκόµενων προς τον βωµό στο κέντρο της αυλής, όπου κάθε εθνότητα, κάθε συλλογικότητα θα καταθέσει τα στέφανα της.
Στην κεφαλή της, τρεις 80άρηδες, δύο γυναίκες και ένας άνδρας, από τα λίγα παιδιά που γεννήθηκαν µέσα στο στρατόπεδο ή κατά τη µεταφορά τους σε αυτό, και κατάφεραν να επιβιώσουν. Το δέος και ο σεβασµός απεριόριστος. Ακολουθούν οι Αυστριακοί αντιφασίστες, οι Γάλλοι που είχαν επίσης πολλά θύµατα µε τα λευκά τους πουκάµισα και τους µπλε µπερέδες, οι Ισπανοί µε τις αντιµοναρχικές σηµαίες περνάνε µπροστά από τον Φίλιππο Στ’, τον βασιλιά της χώρας που δίνει το ‘‘παρών’’ στις εκδηλώσεις, οι Πολωνοί µε τα πυκνά λάβαρά τους, οι Σέρβοι µε τις στρατιωτικές τους στολές. ∆ιακρίνουµε αντιπροσωπείες µε µικρό αριθµό ατόµων και µερικές µε άγνωστες σηµαίες. Ρωτάµε τους νέους µίας από αυτές… «Τουρκµενιστάν» µας λένε στην πρώτη, «Ουζµπεκιστάν» στη δεύτερη, χώρες που γεννήθηκαν µετά τη διάλυση της ΕΣΣ∆ και που έδωσαν πολλά θύµατα στον αγώνα για τη νίκη απέναντι στον φασισµό του Β΄ Παγκοσµίου Πολέµου. Ένας µεγάλος αριθµός ανθρώπων µε µοβ µαντίλια και µε πλακάτ στα χέρια, µε φωτογραφίες ανθρώπων που είχαν χάσει τη ζωή τους στο Μαουτχάουζεν, µας προκαλεί εντύπωση. «Εβραίοι;» ρωτάµε. «Όχι, µάρτυρες του Ιεχωβά» απαντούν, και µας θυµίζουν ότι και αυτοί είχαν πολλά θύµατα. Είναι η σειρά της Ελλάδας να ξεκινήσει την πορεία της προς το κέντρο του στρατοπέδου. Ακολουθούµε την 50µελή ελληνική οµάδα που προχωράει µε αργό βήµα και τον απαραίτητο σεβασµό. Κάθε αντιπροσωπεία συνοδεύεται από ένα µουσικό κοµµάτι που εκτελεί µία πολυπληθής στρατιωτική µπάντα. Κάποια από αυτά επικά, κάποια κάπως ελαφριά, το ελληνικό είναι µια swing διασκευή του «Άλλα µου λεν τα µάτια σου…» της Π. Πάνου που εµφανώς δυσαρεστεί πολλούς από τους Έλληνες, καθώς δεν το θεωρούµε ούτε αντιπροσωπευτικό της χώρας, ούτε κυρίως ταιριαστό µε την περίπτωση. Ανάλογο είναι και το µουσικό κοµµάτι της Γαλλίας, που επίσης δεν φαίνεται να… συνεπήρε τους Γάλλους. Επιστρέφουµε στον χώρο του ελληνικού µνηµείου καθώς η παρέλαση συνεχίζεται.
Πέρα από τις χώρες, περνάνε και µια σειρά από συλλογικότητες, ιταλικά συνδικάτα, Αναρχικές κολεκτίβες από όλη την Ευρώπη, νεολαίοι του Σοσιαλιστικού Κόµµατος Αυστρίας µε τα µπλε πουκάµισα τους και τις κόκκινες σηµαίες τους, κοµµουνιστές και αντικαπιταλιστές διαφόρων τάσεων, Βρετανοί, Αµερικανοί, Κούρδοι, Γεωργιανοί, Ρουµάνοι, Αλβανοί, Ούγγροι, Εβραίοι, σηµαίες από κράτη που δεν υπάρχουν πια όπως η ενιαία Γιουγκοσλαβία και… ένα µεγάλο µπλοκ από ηλικιωµένες γυναίκες µε λευκά ρούχα και οµπρέλες. «Είναι η συλλογικότητα ‘‘Γιαγιάδες εναντίον της δεξιάς’’» µας επισηµαίνει κάποιος που αντιλαµβάνεται την απορία µας. Ακολουθούν τα µπλοκ της οµοφυλοφιλικής κοινότητας που επίσης τράβηξε τα πάνδεινα από τους ναζί, αυτό των Ροµά και ακόµα περισσότερες πολιτικές οργανώσεις και κόµµατα. «Το Μαουτχάουζεν είχε ένα τεράστιο αριθµό πολιτικών κρατουµένων» µας θυµίζει ο Αντώνης Παπαγιαννάκης.
ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ
Η ώρα περνάει, η παρέλαση συνεχίζεται και ήλθε η ώρα για την εκδήλωση στο ελληνικό µνηµείο. Ο κ. Γιάννης Πλατσιδάκης, γιος του Γιώργου Πλατσιδάκη, επιζώντα του Μαουτχάουζεν βρίσκεται στο χώρο µε ένα συγκεκριµένο σκοπό, να τιµήσει µεταξύ άλλων τους 23 από τους 31 Λακκιώτες που δεν γύρισαν ποτέ στο χωριό τους, δεν ξανανέβηκαν τη ‘‘στράτα των Μουσούρων’’, δεν πάτησαν το χώµα του Οµαλού. Τοποθετεί τη φωτογραφία του πατέρα του δίπλα στο µνηµείο που έφτιαξε στους Λάκκους για τους συγχωριανούς τους που χάθηκαν στο Μαουτχάουζεν, και ένα γράµµα στον «παππού» από τον εγγονό του Γιώργο, λίγο χώµα και ένα κλαδί κυπαρίσσι από την οικογένεια των Γιώργου, Μανώλη, Μιχάλη, Κυριάκου, πάλι Μανώλη Σεργάκη, σταλµένα από τους συγγενείς τους, ένα µήνυµα της κόρης του Στυλιανού Ι. Καζαλάκη, µια φωτογραφία του Βασίλειου Ν. Γιαννακάκη. Τα κάδρα γίνονται αµέσως αντικείµενο µελέτης από όποιον φτάνει στο µνηµείο, καθώς όλοι θέλουν να µάθουν την ιστορία τους. «Ήταν άνθρωποι που αιχµαλωτίστηκαν κατά την περικύκλωση του χωριού µας τον Φεβρουάριο του 1944 και δεν τους είδαν ποτέ οι οικογένειες τους. Οφείλουµε να τους θυµόµαστε και να φροντίσουµε να µην επαναληφθούν ξανά τέτοια γεγονότα» εξηγεί ο κ. Πλατσιδάκης στον Έλληνα πρεσβευτή στην Αυστρία κ. Γιώργο Ηλιόπουλο που ακούει µε πολλή προσοχή.
Η εκδήλωση ξεκινάει µε επιµνηµόσυνη δέηση από Ελληνορθόδοξο ιερέα, ενώ αµέσως µετά όλοι οι παριστάµενοι ψάλλουµε τον εθνικό ύµνο. Στην κατάθεση των στεφάνων, πέρα από την πρεσβεία της Ελλάδας και της Κύπρου και τους ελληνικούς φορείς της Αυστρίας, ξεχωρίζει η χανιώτικη παρουσία. Ο κ. Σήφης Μαρκάκης καταθέτει λουλούδια για την ‘‘Περιφέρεια Κρήτης’’ και ακολουθεί ο πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης κ. Μανώλης Πετράκης που εκπροσωπεί τον φορέα µαζί µε τη γραµµατέα κα Ελευθερία ∆ούκα. ∆ίπλα στον χώρο της τελετής, φωτογραφίες και ιστορικά στοιχεία για τα τρία µνηµεία µε αναφορά στο Μαουτχάουζεν σε Λάκκους, Σούγια και Αγία Ρουµέλη, µια εξαιρετική δουλειά που επιµελήθηκε ο κ. Μαρκάκης και που κάτι ανάλογο έγινε και από άλλες χώρες. Έχουν περάσει σχεδόν τρεις ώρες και η παρέλαση πλησιάζει στο τέλος της. Κάθε εθνότητα πηγαίνει στο µνηµείο της, επισκέπτεται τα µνηµεία άλλων χωρών, σε κάποια από αυτά ακούγονται τραγούδια, γίνονται οµιλίες, καταθέτονται λουλούδια. Όλα καταγράφονται από τον σκηνοθέτη Αρίσταρχο Παπαδανιήλ και τον εικονολήπτη Γιάννη Χλεµπάκο που ετοιµάζουν ένα δεύτερο ντοκιµαντέρ µε θέµα το ‘‘Μαουτχάουζεν’’, σίγουρα εξίσου ενδιαφέρον µε το πρώτο.
ΣΤΗ ΣΚΑΛΑ ΤΩΝ ∆ΑΚΡΥΩΝ
Η συγκίνηση περισσεύει καθώς κατεβαίνουµε τη «σκάλα των δακρύων», για το «λατοµείο του θρήνου», το «Wienergrapen το βαθύ», όπως περιγράφει µοναδικά ο Ι. Καµπανέλλης και έχει µελοποιήσει µε την υπέροχη µουσική του ο Μίκης Θεοδωράκης. Η απότοµη κλίση, τα στενά σκαλοπάτια µας δίνουν να καταλάβουµε ένα µέρος από τα πάνδεινα που τραβούσαν οι σκλάβοι εργάτες του στρατοπέδου, οι οποίοι καθηµερινά ανεβοκατέβαιναν στο λατοµείο κουβαλώντας τεράστιες πέτρες στις πλάτες τους µέχρι τον χώρο του στρατοπέδου κάτω από τον βούρδουλα, το µαστίγιο, τις σφαίρες των σαδιστών βασανιστών τους. Χιλιάδες άνθρωποι έζησαν και πέθαναν πάνω στη φοβερή σκάλα που ακόµα τροµάζει, παρά τη µοναδική οµορφιά του τοπίου που την περιτριγυρίζει… Καθώς επιστρέφουµε στο στρατόπεδο για µια τελευταία ξενάγηση στις εγκαταστάσεις, όλες οι τετριµµένες αλλά πάντα απαραίτητες σκέψεις για το «κακό που δεν πρέπει να ξανασυµβεί» στριφογυρίζουν στο µυαλό µας. Ίσως γιατί το «κακό» είναι ήδη εδώ και αποκαλύπτεται καθηµερινά µε το αληθινό του προσωπείο ή συγκαλυµµένα στην Ευρώπη, σε όλο τον κόσµο…
