Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Ruta Graveolens (Ρυτή η βαρύοσμος) και ανήκει στην οικογένεια των Ρυτοειδών που περιλαμβάνει 40 περίπου είδη θάμνων. Στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες Πήγανος, Απήγανος, Πεγάνι, Πηγάνι, Πηγουνιά, Πήγαντο, Βρωμοπήγανος.
Είναι φυτό ποώδες και πολυετές. Εχει ένα κλώνο με μικρά φύλλα και ρίζα ρηχή. Βγάζει ένα σφαιρικό καρπό και άνθη μικρά πρασινοκίτρινα. Εχει δυνατή χαρακτηριστική μυρωδιά, για τον λόγο αυτό η παράδοση αναφέρει ότι δεν συμπαθούν το φυτό οι γάτες, οι σκύλοι και τα κακά πνεύματα.
Είναι γνωστή η φράση «σε εξορκίζω με τον απήγανο» που ο λαός μας το λέει όταν θέλει να αποκρούσει κάτι απαράδεκτο και ενοχλητικό. Φτάνει σε ύψος τους 80 πόντους. Οι μέλισσες και άλλα έντομα συρρέουν στα λουλούδια του φυτού για το νέκταρ. Το βότανο φύεται σε ξηρά και ηλιόλουστα μέρη στη Νότια Ευρώπη, ιδίως στα Βαλκάνια. Δεν φυτρώνει εύκολα με σπόρο και για τον λόγο αυτό προτιμούν τα μοσχεύματα που φυτεύουν σε αφράτο και κοπρισμένο χώμα σε γλάστρα και όταν πιάσουν τα μεταφυτεύουν στον κήπο.
Ο απήγανος είναι γνωστό όχι μόνο σαν φαρμακευτικό χολαγωγό φυτό της λαϊκής ιατρικής αλλά και σαν ζωντανό βαρόμετρο. Στην ξηρασία τα φύλλα του είναι ζαρωμένα και διπλωμένα, ενώ όταν η υγρασία αυξάνεται στην ατμόσφαιρα τα φύλλα ξεδιπλώνουν και ανοίγουν.
Ιστορικά στοιχεία
Από τα αρχαία χρόνια το καλλιεργούσαν στους κήπους, χρησιμοποιούμενο από τους γιατρούς της εποχής εκείνης κατά των νευρικών παθήσεων, της υστερίας, της επιληψίας, ως διουρητικό κατά της υδρωπικίας, ως εμμηναγωγό επί δυσμηνόρροιας και αμηνόρροιας, πάντα βέβαια με εξαιρετική προσοχή γιατί γνώριζαν πόσο δραστικό είναι. Ο Διοσκουρίδης το χρησιμοποιούσε ως φάρμακο στις δυσκολίες της αναπνοής. Ο Πλίνιος το αναφέρει αποδίδοντας σε αυτό πολλές μυστηριώδεις ιδιότητες.
Ανάμεσα στις ιδιότητές του ανέφερε ότι το βότανο βοηθά στη διατήρηση της καλής όρασης (λόγω της ρουτίνης που περιέχει) και ότι ζωγράφοι της εποχής του συνήθιζαν να το καταναλώνουν γιατί έκανε της όραση τους καθαρή και κοφτερή. Η δράση του ενάντια στα δηλητήρια το έκανε βασικό συστατικό στην παρασκευή του αντίδοτου του Μυθριδάτη.
Στην Παλαιστίνη το καλλιεργούσαν στα χρόνια του Χριστού για να το χρησιμοποιούν στις επιδημικές νόσους (μαζί με ξύδι, σκόρδο και θυμάρι). Ο απήγανος ήταν κάποτε σημαντικό βότανο σε όλες τις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Ηταν συνηθισμένο φυτό στις αυλές των σπιτιών γιατί θεωρούσαν ότι προφυλάσσει από τύφο και πανούκλα ενώ παράλληλα τα αποξηραμένα και κονιοποιημένα φύλλα του ήταν θαυμάσιο εντομοαπωθητικό. Τα ψιλοκομμένα φύλλα έμπαιναν σε σαλάτες, σούπες και σάλτσες (ιδίως με ψάρι). Τοποθετούσαν επίσης τους βλαστούς του φυτού μέσα στο κρασί ή το ξύδι για να δώσουν πικάντικη γεύση. Τα πτητικά έλαια του φυτού τα τοποθετούσαν σε λικέρ όπως η ιταλική γκράπα και σε κάποια αρώματα. Στη Βόρεια Ευρώπη τα φρέσκα φύλλα τα χρησιμοποιούσαν σπάνια λόγω της πικρής γεύσης τους και των στομαχικών και εντερικών διαταραχών που ακολουθούσαν την υπερβολική κατανάλωση. Στην κινέζικη ιατρική χρησιμοποιείται εδώ και εκατοντάδες χρόνια για τα δαγκώματα των φιδιών και τα τσιμπήματα των εντόμων.
Στην Κρήτη το βότανο το ονόμαζαν Απήγανο ή Σεντέφι (εκ του τουρκικού σεντέφ). Τον Απήγανο το συνέλεγαν την πρωτομαγιά και έλεγαν ότι όποιος κρατεί πάνω του Απήγανο δεν τον πιάνουν τα μάγια. Το θεωρούσαν αποτρεπτικό του βάσκανου οφθαλμού και πάσης κακοποιού δυνάμεως. Ιδιαίτερα θεωρούσαν ότι προφύλασσε τα μωρά από την βασκανία· όπως λέγανε οι νεράιδες «Να κάτεχαν οι μανάδες εΐντα ξαζ’ απήγανος» – και για τον λόγο αυτό οι μανάδες έραβαν στις σκουφίτσες των παιδιών σπόρους και φύλλα του Απήγανου. Απήγανο κοπανισμένο και ανακατεμένο με ρακή χρησιμοποιούσαν για εντριβές για όσους υπέφεραν από φταρμόριγο (θέρμες εκ βασκανίας). Τον χυμό του φυτού με ζάχαρη το έπιναν ως αντιαμειβαδικό και ελμινθοκτόνο. Τον χυμό τον θεωρούσαν αιματαγωγό και εκτρωτικό. Αφέψημα απήγανου με Μαγιασιλόχορτο ή Καλάθρωπο και μαύριο κρασί χρησιμοποιούσαν για επαλείψεις κατά του εκζέματος. Κοπανισμένα φύλλα τα ανακάτευαν με ξύδι και τοποθετούσαν στα μηλίγγια για την κεφαλαλγία.
Συστατικά – χαρακτήρας
Ο Απήγανος περιέχει ένα αιθέριο έλαιο που περιλαμβάνει μία δεκάδα ουσιών (κετόνες, αλκοόλες, εστέρες, τερπένια).
Από αυτές η μεθυλνονυλκετόνη είναι η σημαντικότερη. Επιπλέον περιέχει ένα γλυκοσίδιο, τη ρουτίνη ή ρουτοσίδη η οποία έχει παρόμοια δράση με τη βιταμίνη Ρ.
Ανθιση – συλλογή – χρησιμοποιούμενα μέρη
Το βότανο ανθίζει από Ιούνιο έως Αύγουστο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα του, τα οποία συλλέγονται Μάιο και Ιούνιο.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις:
Ο Απήγανος είναι ισχυρό φάρμακο και οι μικρές δόσεις είναι κανόνας.
Δρα ως αντισπασμωδικό, εμμηναγωγό και αντιβηχικό. Βοηθά αποτελεσματικά στη ρύθμιση του εμμηνορρυσιακού κύκλου, όπου χρησιμοποιείται για την επανέναρξη της ανεσταλμένης έμμηνης ροής. Λόγω της αντισπασμωδικής του δράσης χρησιμοποιείται για την χαλάρωση των λείων μυϊκών ινών, ιδιαίτερα του πεπτικού συστήματος όπου ανακουφίζει τον κολικό πόνο και την ένταση των εντέρων.
Η ανακούφιση των σπασμών το κάνει χρήσιμο για το σταμάτημα του σπασμωδικού βήχα. Αυξάνει την περιφερειακή κυκλοφορία και μειώνει την αυξημένη αρτηριακή πίεση.
Το μάσημα των φρέσκων φύλλων ανακουφίζει από τους πονοκεφάλους που οφείλονται σε ένταση, τις ταχυπαλμίες και άλλα προβλήματα άγχους. Για τη ρύθμιση της περιόδου συνδυάζεται καλά με το Χαμαιλείριο και το Σενέκο το χρυσό.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 1-2 κουταλιές του τσαγιού ξηρό βότανο και το αφήνουμε 10-15 λεπτά. Το ρόφημα το πίνουμε έως τρεις φορές την ημέρα.
Προφυλάξεις
Υπερβολικές δόσεις επηρεάζουν το κεντρικό νευρικό σύστημα και μπορούν να αποβούν μοιραίες.
Το έλαιο του βοτάνου είναι ισχυρό εκτρωτικό και δεν επιτρέπεται η χρήση του κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ο Πλίνιος απαγόρευε την χρήση του φυτού από τις γυναίκες.
