Απάντηση για τη Μονή του Αγ. Ιωάννη του Ελεήμονα

Κύριε διευθυντά,

σε απάντηση πρόσφατης επιστολής που σχολίαζε άρθρο μου για τη μονή του Αγίου Ιωάννη του ελεήμονα στο Γκαλαγκάδω, έχω απλά να επαναλάβω τα παρακάτω:

– Ας αφήσουν τους στείρους τοπικισμούς και ας κοιτάξουν το καλό του μνημείου. Κανείς δεν θα τους το πάρει, κανείς δεν περιμένει οικονομικά ή άλλα οφέλη. Τα οφέλη, όπως δηλώθηκε επίσημα, θα παραμείνουν στην τοπική κοινωνία.

– Η οποιαδήποτε ενορία δεν είναι η “τοπική Εκκλησία”. Είναι μια μικρή μονάδα που ΑΝΗΚΕΙ στην Τοπική Εκκλησία, επικεφαλής της οποίας είναι ο εκάστοτε εκλεγμένος επίσκοπος, σύμφωνα με τους Κανόνες των Ιερών Συνόδων και τους Νόμους του Κράτους. Οποιαδήποτε αμφισβήτηση αυτής της τάξης λέγεται “σχίσμα” (μικρό, ή μεγάλο).

– Κανείς δεν τους είπε “μουσουλμάνους”, δεν είναι όμως και αυτοκέφαλοι, όπως πιθανώς κάποιοι νομίζουν.

– Όλα αυτά τα χρόνια γνωρίζω ότι για το μνημείο ενδιαφέρθηκαν, η Μονή της Αγίας Τριάδας, ο Δήμος Ακρωτηρίου, δυο ή τρεις απλοί κάτοικοι, των οποίων τα ονόματα δεν είδα ανάμεσα σε αυτούς που διαμαρτύρονται. Κανείς άλλος.

– Μπορεί ο νόμος για την παραχώρηση των μοναστηριακών μετοχιών να ήταν κοινωνικά χρήσιμος (αν και δεν πήγαν πάντα οι αγροτικές εκτάσεις σε αυτούς που έπρεπε), όμως τα ίδια τα μετόχια ως μνημεία “πλήρωσαν” ακριβό τίμημα από την εγκατάλειψη και την κακή και ιδιοτελή χρήση.

– Θα αναφερθώ μόνο στα παραδείγματα του Αγίου Γεωργίου στο Καρύδι (“σώθηκε” από την παρέμβαση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας σε συνεργασία με τη Μητρόπολη και την Ενορία Βάμου), του Άι Κυρ Γιάννη στον Αλικιανό (ομοίως), τη Μονή Αγίου Γεωργίου στη Χαροντιά (ομοίως), τη Μονή της Αγίας Κυριακής στο Βαρύπετρο (συνεργασία 13ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μονής Χρυσοπηγής), αλλά και πολλά άλλα στην υπόλοιπη Κρήτη, όπου είχαμε την τιμή να συνεργαστούμε με την τοπική Εκκλησία. Αντίθετα η Μονή του Αγίου Ελευθερίου στις Μουρνιές, του Αγίου Γεωργίου στα Νεροκούρου και πολλές άλλες, παρέμειναν στο έλεος του χρόνου και της κακής χρήσης από τους τοπικούς φορείς, αν και η περιουσία τους -ακόμη και η απομένουσα- κυριολεκτικά “λεηλατήθηκε”.

– Μπορεί το 1970 “να ήμουνα φοιτητής”, 38 χρόνια όμως στην τοπική Υπηρεσία ως μάχιμος αρχαιολόγος δεν είναι λίγα, ώστε να γνωρίζω (σχεδόν) τα πάντα για τα μνημεία του τόπου. Και όπως είπα, την ανάμιξη της Μονής στην αποκατάσταση του μνημείου, για μεν το 1971 (το σωστό) τη γνωρίζω από τους παλιότερους. Μου το είχε πει και ο αείμνηστος Έφορος Μανόλης Μπορμπουδάκης και μου το επιβεβαίωσε σε πρόσφατη επικοινωνία μας ο αρχιτεχνίτης του τότε έργου Φανούριος Λουπάκης, που ζει στη Μητρόπολη της Μεσσαράς. Για τα επόμενα χρόνια γνωρίζω από προσωπική εμπειρία.

– Η Μονή δείχνει μια εικόνα πλήρους εγκατάλειψης τα τελευταία χρόνια. Το ενδιαφέρον για “το μέλλον της” ξεκίνησε εντελώς πρόσφατα, μετά την ανακίνηση του θέματος από τη Μονή της Αγίας Τριάδας, στην οποία ανήκε ανέκαθεν, τουλάχιστον από το 1637. Αντίθετα η κυρίαρχη Μονή επί χρόνια και με ίδιους πόρους έχει καταφέρει την αποκατάσταση του κυρίως συγκροτήματος.

– Η Μονή θέλει και μπορεί να επεκταθεί με ανάλογο τρόπο και σε “ξεχασμένα” μετόχια, που έχουν το χαρακτήρα του μνημείου, αναδεικνύοντας έτσι και τη δική της πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, αλλά και σε ανάλογες επεμβάσεις γενικότερα. Και θέλει και μπορεί.

– Οι προτεινόμενες χρήσεις, θρησκευτική κατ’ αρχήν, πολιτιστική (Μουσείο Ίδρυμα Μελέτης Ιστορίας Ακρωτηρίου) και κοινωνική (κοινωνικό μαγειρείο, χώρος δημιουργικής απασχόλησης) είναι οι μόνες σωστές και ό,τι καλύτερο για το γειτονικό οικισμό. Πάντα προσπαθούσαμε όλοι μας να πάρει μια χρήση που αρμόζει στο μνημείο. Κανείς -και να ήθελε- δεν θα μπορούσε να το μεταφέρει αλλού. Απλά θα το “ξεκολλήσει” από τη σημερινή κακομοιριά.

– Προτείνω λοιπόν να βρεθούμε όλοι μαζί, είτε στην Αγία Τριάδα, είτε στον Άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα και να μιλήσουμε και για το παρελθόν και για το μέλλον του σημαντικού αυτού θρησκευτικού μνημείου. Ο διάλογος ποτέ δεν έβλαψε κανέναν. Αντίθετα έβλαψε και πολύ η εμμονή σε στενόκαρδες και μικρόψυχες λογικές.

– Αυτά προς τους φίλους του Παζινού (ή Γκαλαγκάδω(ν), όπως προτιμώ εγώ να τον λέω με το Βυζαντινό όνομα), όσους εξακολουθούν να αντιλαμβάνονται το συμφέρον τους.

Μιχάλης Ανδριανάκης,
επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων