Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024

Αναστοχασμός της έννοιας της εργασίας και η συμβολή της στην ανθρώπινη ανάπτυξη

Ο αναστοχασμός της έννοιας της εργασίας και οι επιπτώσεις της στην ανθρώπινη ανάπτυξη στο περίπλοκο και σύνθετο σημερινό κόσμο αποτελεί το αντικείμενο της φετεινής έκθεσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η οποία θα δοθεί στη δημοσιότητα τον Νοέμβριο του τρέχοντος έτους.

Η έννοια της εργασίας (work) θα πρέπει να διαφοροποιηθεί από την έννοια του επαγγέλματος (job) και της απασχόλησης (employment) καθώς έχει ευρύτερο περιεχόμενο.Το επάγγελμα αναφέρεται στην εκτέλεση διαφόρων δραστηριοτήτων σε καθορισμένο χρόνο για την παραγωγή κάποιων προιόντων και υπηρεσιών με κάποια αμοιβή. Η έννοια του επαγγέλματος δεν περιλαμβάνει τη δημιουργική εργασία την οποία επιτελεί ένας καλλιτέχνης, όπως κάποιος ζωγράφος η συγγραφέας. Είναι μάλλον μία στενή έννοια και δεν περιλαμβάνει επίσης τις εργασίες φροντίδας ηλικιωμένων ατόμων ή παιδιών καθώς και την πάσης φύσεως εθελοντική εργασία. Ετσι η έννοια της εργασίας είναι πολύ ευρύτερη από την έννοια της απασχόλησης και του επαγγέλματος και περιλαμβάνει τη δημιουργική και εθελοντική εργασία καθώς και την εργασία φροντίδας παιδιών ή ηλικιωμένων. Η έννοια της ανθρώπινης ανάπτυξης έχει αρχίσει να διερευνάται τα τελευταία 25 – 30 χρόνια και εστιάζει στην ευημερία των ανθρώπων σε αντιδιαστολή με την ευημερία της οικονομίας, η οποία βεβαίως επηρεάζει την ευημερία των ατόμων. Εκτός από τους οικονομικούς παράγοντες λαμβάνει υπόψη την υγεία και τη μακροβιότητα των ανθρώπων το επίπεδο μόρφωσής τους και τη δυνατότητα να έχουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης. Λαμβάνει επίσης υπόψη την περιβαλλοντική αειφορία, την ισότητα των δύο φύλλων, την ανθρώπινη ασφάλεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και τη δυνατότητα συμμετοχής στα πολιτικά δρώμενα. Η ανθρώπινη ανάπτυξη λοιπόν δεν συναρτάται μόνο από οικονομικούς δείκτες όπως το ακαθάριστο εθνικό προιόν ανά κάτοικο, αλλά από μία σειρά δεικτών οι οποίοι σαφώς επηρεάζουν τη δυνατότητα επίτευξης ευημερίας των ατόμων σε μία κοινωνία.
Η εργασία είναι σημαντική καθώς δίδει νόημα στην ανθρώπινη ζωή και τη κάνει παραγωγική. Δίδει τη δυνατότητα στα άτομα να έχουν ένα εισόδημα για τη κάλυψη των αναγκών της καθημερινότητας, τους επιτρέπει να συμμετέχουν στη κοινωνία (και να μην είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι), ενώ τους παρέχει ασφάλεια και την αίσθηση της αξιοπρέπειας. Ετσι η εργασία συνδέεται άμεσα με την ανθρώπινη ανάπτυξη, χωρίς όμως να υπάρχει μία εγγενής διασύνδεση τους. Ούτε βέβαια κάθε μορφής εργασία βελτιώνει την ανθρώπινη ανάπτυξη ενός ατόμου ή μίας κοινωνίας. Πολλά είδη εργασίας είναι συνυφασμένα με την εκμετάλλευση με χαρακτηριστικά παραδείγματα την εργασία των παιδιών, των γυναικών, των μεταναστών και γενικά ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού για να μην αναφερθούμε στα φαινόμενα της εκμετάλλευσης που παρουσιάζει το trafficking. Η εργασία που ενέχει εκμετάλλευση ιδιαίτερα των παιδιών και των γυναικών κλέβει από τα άτομα αυτά, ότι δικαιούνται και υποσκάπτει την αξιοπρέπειά τους. Πώς μπορεί να βελτιωθεί η ανθρώπινη ανάπτυξη εκείνων των παιδιών που εργάζονται σε συνθήκες άγριας εκμετάλλευσης σε διάφορες αναπτυσσόμενες χώρες; Ταυτόχρονα για ευνόητους λόγους η εργασία, η οποία ενέχει κινδύνους χωρίς τη λήψη των απαραίτητων μέτρων ασφαλείας των εργαζομένων και της απόδοσης των κοινωνικών δικαιωμάτων τους δεν συμβάλει στην ανθρώπινη ανάπτυξη.
Η έννοια της εργασίας έχει αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Αυτό που γινόταν αντιληπτό σαν εργασία τρείς αιώνες ή τριάντα χρόνια πριν είναι αρκετά διαφορετικό από αυτό που γίνεται αντιληπτό σήμερα και βεβαίως επηρεάζει διαφορετικά, άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά την ανθρώπινη ανάπτυξη. Ο Ο.Η.Ε. λοιπόν θεώρησε απαραίτητο τον αναστοχασμό της έννοιας της εργασίας σήμερα και τη διερεύνηση των επιπτώσεων της στην ανθρώπινη ανάπτυξη λαμβάνοντας υπόψη.
Α) Το γεγονός ότι η εργασία προσφέρει εισόδημα, τη δυνατότητα κοινωνικής ενσωμάτωσης και συνοχής καθώς και την τόνωση της ατομικής αξιοπρέπειας. Ταυτόχρονα όμως ορισμένες μορφές εργασίας είναι συνδεδεμένες με την εκμετάλλευση όπως η παιδική εργασία, η ανασφάλιστη εργασία, το human trafficking κ.ά.
Β) Τις νέες μορφές εργασίας σήμερα οι οποίες προήλθαν από την επιστημονική και τη τεχνολογική επανάσταση κυρίως στις επικοινωνίες και στη πληροφορική όπως η εργασία από απόσταση χωρίς ο εργαζόμενος να βρίσκεται στον ίδιο χώρο με τους συναδέλφους του (e-εργασία). Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν αυτές οι νέες μορφές εργασίας συμβάλλουν στην ανθρώπινη ανάπτυξη.
Γ) Την εργασία φροντίδας, η οποία προσφέρεται στα παιδιά, στους ηλικιωμένους αλλά και σε άλλα άτομα που χρήζουν φροντίδας.Το ερώτημα που τίθεται είναι πως η εργασία στους τομείς αυτούς συνδέεται με την ανθρώπινη ανάπτυξη.
Δ) Την έννοια της αειφόρου εργασίας δηλαδή της εργασίας εκείνης που συνδέεται με τη προστασία του περιβάλλοντος, τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών.
Ε) Τις πολιτικές εκείνες, οι οποίες θα πρέπει να εφαρμοσθούν για να αναδιοργανώσουν και να επαναπροσανατολίσουν την εργασία ούτως ώστε να βελτιώνει την ανθρώπινη ανάπτυξη των ατόμων και των κοινωνιών.
Στ) Τις ειδικές συνθήκες εργασίας των νέων, των γυναικών, των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού , του άτυπου τομέα της οικονομίας καθώς και τις επιπτώσεις της πρόσφατης οικονομικής κρίσης σε αυτήν. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να ληφθεί για την εργασία των νέων οι οποίοι αποτελούν το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού και οι οποίοι δικαιούνται να εργασθούν και να έχουν ικανοποιητική ανθρώπινη ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
Η αλλαγή της έννοιας της εργασίας με την πάροδο του χρόνου καθώς και τα προβλήματα που σχετίζονται με τις δυνατότητες και τις ανάγκες εργασίας του αυξανόμενου ανθρώπινου πληθυσμού σε συνδυασμό με λιγότερες διαθέσιμες θέσεις εργασίας παρουσιάζεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο “ Το τέλος της εργασίας και το μέλλον της” του γνωστoύ στοχαστή Jeremy Rifkin, ο οποίος από το 1996 διαβλέπει τη σταδιακή μείωση των θέσεων εργασίας που προσφέρει ο ιδιωτικός και ο δημόσιος τομέας της οικονομίας. Ο συγγραφέας εκτιμά ότι για διάφορους λόγους που εξαρτώνται από τη πρόοδο της τεχνολογίας, την ανάπτυξη της οικονομίας της γνώσης, τις δημογραφικές αλλαγές αλλά και άλλους παράγοντες, μόνο η ανάπτυξη του τρίτου τομέα της οικονομίας -του κοινωνικού τομέα- θα μπορέσει να προσφέρει εργασία στο μέλλον σε όλους εκείνους οι οποίοι δεν μπορούν να βρουν εργασία η απασχόληση στους παραδοσιακούς τομείς της οικονομίας στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει επίσης το γεγονός ότι από το πρώτο μισό του 20ου αιώνα διακεκριμένοι στοχαστές όπως ο J.M.Keyns αντελήφθησαν το γεγονός ότι η πρόοδος της τεχνολογίας και η αύξηση της παραγωγικότητας θα έκαναν εφικτή τη δυνατότητα εργασίας σε πολύ λιγότερο εβδομαδιαίο χρόνο από ότι σήμερα (με αποτέλεσμα την αύξηση του διαθέσιμου ελεύθερου χρόνου) για τη διατήρηση ενός ικανοποιητικού βιοτικού επιπέδου απαραίτητου για την ευημερία των δυτικών κοινωνιών. Πώς όμως οι άνθρωποι αυτοί εργαζόμενοι σε εθελοντική ή κοινωφελή εργασία θα μπορέσουν να βελτιώσουν την ανθρώπινη ανάπτυξή τους;
Η μεγάλη παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007 – 2008 αποτελεί σήμερα παρελθόν για τις περισσότερες χώρες του κόσμου. Αφησε όμως στο πέρασμα της σαν κληρονομιά μία αναιμική ανάπτυξη και πολλά χρέη στις δυτικές χώρες συνοδευόμενη από μεγάλη ανεργία. Οι νέοι άνθρωποι σήμερα βλέπουν σαν όνειρο τη περίοδο της χρυσής τριακονταετίας (1945 – 1974) της δύσης που ακολούθησε το πέρας του Β’ παγκοσμίου πολέμου και συνοδευόταν από σχεδόν πλήρη απασχόληση, μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης και την ενδυνάμωση του κοινωνικού κράτους πρόνοιας. Πώς όμως θα απορροφηθεί η μεγάλη ανεργία σήμερα εάν επαληθευθούν εκείνες οι προβλέψεις που θέλουν τους ρυθμούς ανάπτυξης παγκοσμίως να σταθεροποιούνται μακροπρόθεσμα για οικολογικούς λόγους στο 1 – 2% ετησίως; Ιδιαίτερα για τη χώρα μας με δείκτες ανεργίας σήμερα της τάξης του 25% και για τους νέους της τάξης του 50% είναι απαραίτητη όσο ποτέ η επινόηση πολιτικών για τη δημιουργία συνθηκών εργασίας των ανέργων συμπολιτών μας και τη βελτίωση του δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης τους. Στο πλαίσιο αυτό ιδιαίτερη χρήσιμη αναμένεται να είναι η προαναφερθείσα έκθεση του Ο.Η.Ε. για την ανθρώπινη ανάπτυξη το 2015 που θα παρουσιαστεί στα τέλη του έτους.

* Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μ.Α.Ι.Χ


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Εντός εκτός και επί τα αυτά

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα