Η Μάχη της Κρήτης στα Σφακιά

Γράφει ο ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΟΠΑΣΗΣ*
Ο γράφων σήμερα, στην επέτειο της μάχης της Κρήτης στα Σφακιά, αισθάνεται την ταπεινότητα του ανθρώπου που απευθύνεται μεταξύ των άλλων και στους πρωταγωνιστές των γεγονότων. Αισθάνεται επίσης ευγνωμοσύνη προς τον Δήμο Σφακίων, που τίμησε και τιμά αυτούς τους ανθρώπους για την προσφορά τους στον τόπο, όπως τον περασμένο Οκτώβριο.
Ένας από αυτούς ο Γιώργος Μανουσέλης αφηγείται στο βιβλίο του ‘Σφακιά τα πέτρινα χρόνια 1940-1945’:
…«όταν άρχισε η Μάχη της Κρήτης και πέφτανε οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές το Μάιο του 1941 στον Κάμπο Χανίων, ήρθε η είδηση και στον Καλλικράτη. Όλοι οι άντρες από το χωριό τρέξαμε στο ´Σαπουνά´ τοποθεσία στα δυτικά του χωριού προς τα Χανιά. Κρατούσε ο καθένας ό,τι βρήκε, παλιοντούφεκο, σπαθοράβδι… όλοι ήταν έτοιμοι για πόλεμο. Στα Σφακιά δεν πέσανε αλεξιπτωτιστές. Μεμονωμένοι όμως Σφακιανοί λάβανε μέρος στη Μάχη. Ο Μπούχλης ο Σήφης από τ’ Ασκύφου στη Μάχη του Γαλατά, ο Αντρέας Γεωργαλής μόνιμος Λοχίας, ο Βαγγέλης Βρανάς, ο Μιχάλης Ζερβός και άλλοι. Επίσης ο Νικόλαος Κοπάσης ως Ανθυπολοχαγός έλαβε μέρος στη μάχη του Σταυρωμένου στο Ρέθυμνο…
Πράγματι σύμφωνα με την εξιστόρηση του Νίκου Κοπάση, Έφεδρου Ανθυπολοχαγού, έχουμε την εικόνα των Κρητικών που πρόλαβαν να γύρισαν στην Κρήτη μετά την κατάληψη της Ελλάδας:
…την ημέρα που οι Γερμανοί έμπαιναν στην Αθήνα 27 Απριλίου 1941 ένα καΐκι φορτωμένο στρατιώτες και 3 Αξιωματικούς, μας αποβίβαζε στο λιμάνι των Χανίων, (είχαμε φύγει από την Καλαμάτα). Πήγα στο Φρουραρχείο και μετά από 4 μέρες παρουσιάστηκα στο V Τάγμα Πηγής Ρεθύμνου.
Πριν την πτώση των αλεξιπτωτιστών βρίσκομαι με τη διμοιρία μου στην Αγία Τριάδα. Είχαμε σκάψει χαρακώματα και μέναμε κάτω από τα ελαιόδεντρα. Λίγο πριν το μεσημέρι στις 20 Μάη βλέπω να έρχονται από ανατολικά πολλά αεροπλάνα, καταδιωκτικά και  βομβαρδιστικά, και πετώντας σε χαμηλό ύψος να πολυβολούν και να ρίχνουν βόμβες. Ήταν τέτοια η κόλαση…
Από την αφήγηση του Γιώργου Μανουσέλη
…Η μάχη της Κρήτης μετά την έβδομη μέρα είχε χαθεί. Έγινε τότε γνωστό ότι συμμαχικά πλοία θα προσέγγιζαν τα Σφακιά. Σχηματίστηκε λοιπόν μια ατέλειωτη ουρά από άνδρες που όδευαν στη Χώρα Σφακίων. Οι φάλαγγες των συμμάχων που υποχωρούσαν πεζοί και με οχήματα προς Ασκύφου, Νίμπρο και Χώρα Σφακίων υφίσταντο τρομερή καταδίωξη. Οι πεζοί υποφέρανε στην κακοτράχαλη περιοχή από δίψα, από βομβαρδισμούς πολυβολισμούς και την καταδίωξη των ορεινών δυνάμεων των Γερμανών. Ο στενός δρόμος των Σφακίων ο οποίος τέλειωνε 2-3 χιλιόμετρα μετά τη Νίμπρο είχε βομβαρδιστεί από τα Γερμανικά Στούκας…
…Γκρεμισμένα αυτοκίνητα έμφορτα με εφόδια, ανοιχτά κιβώτια με κονσέρβες, καφέδες, τσιγάρα, παρακάτω σε σπηλιές, συμμαχικά στρατεύματα που λιμοκτονούσαν. Νοσοκομείο είχαν οι Βρετανοί στο σπήλιο ‘Πέζουλο’, δυτικά των Κομητάδων στην ανατολική όχθη του ‘Σφακιανόλαγκου’. Βρέθηκα αυτόπτης μάρτυς στους Κομητάδες και ήμουνα πάνω από 20 χρονών. Την απογοήτευση που αντίκρισα δεν μπορώ να την περιγράψω, Βρετανοί στις σπηλιές ξαπλωμένοι την ημέρα, κράνη και οπλισμός πεταμένος, οχήματα γκρεμισμένα, στρατιώτες κυνηγημένοι, ξεσκισμένοι, πεινασμένοι, απογοητευμένοι…
…Θα ήταν η ένατη μέρα της μάχης και λίαν πρωί τα Στούκας βομβάρδιζαν με σφοδρότητα τη Χώρα Σφακίων, τις σπηλιές και τους συγκεντρωμένους στρατιώτες στα παράλια των Σφακίων, Βρετανούς και Έλληνες, που περίμεναν τη νύχτα, την προσέγγιση πολεμικών πλοίων για την περιπόθητη σωτήρια επιβίβαση…
Μια πολύ ενδιαφέρουσα κωδικοποιημένη καταγραφή με λέξεις – κλειδιά περισώζει ο Πάρις Κελαϊδής για τη γενική εικόνα των Σφακίων, έχοντας ως πηγή του την έκθεση του συνεπαρχιώτη Θεολόγου Σήφη Ανδρ. Παπαδόπετρου στο βιβλίο του ´Όσα δεν σβήνει ο χρόνος´:
Τα Σφακιά δέχτηκαν σφοδρότατους βομβαρδισμούς, πάνω από 500 βόμβες τις μέρες από 29 έως 31 Μαΐου όταν αγγλικά πολεμικά σκάφη παραλάμβαναν μόνο Αγγλους από τη μητροπολιτική Αγγλία. Περισσότεροι από 7.000 Σύμμαχοι και 500 Ελληνες στρατιώτες συνελήφθηκαν στην περιοχή της Χώρας και οδηγήθηκαν μέσω Νίμπρου, Ασκύφου, Βρυσών, στα Χανιά όπου κλείστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Μόλις κατέλαβαν την επαρχία οι Γερμανοί εγκατέστησαν φυλάκια σε διάφορα χωριά. Η έδρα τους άλλαζε κατά καιρούς όπως και ο αριθμός των ανδρών τους.Το πρώτο πράγμα στο οποίο επιδίδονταν μόλις πρωτόμπαιναν σε κάθε χωριό ήταν να λεηλατήσουν ρουχισμό – ζώα και να αρπάξουν κάθε τρόφιμο.
Υπέβαλαν τους ντόπιους σε υποχρεωτική εργασία, οι αγγαρείες είχαν διάρκεια συνήθως 15 ημερών και αντικαθιστούνταν με άλλους. Το 1942 εκδόθηκε διαταγή να μην πλησιάζουν οι ντόπιοι στην παραθαλάσσια ζώνη και τον τελευταίο χρόνο της παραμονής τους περίζωσαν το Φραγκοκάστελο με νάρκες.
Για την ασφάλειά τους συλλάμβαναν και κρατούσαν μέσα στα φυλάκιά τους, κατοίκους από τα γύρω χωριά οι οποίοι θα ήταν και ´υπεύθυνοι’’ για ότι συνέβαινε στην περιοχή. Οι όμηροι εναλλάσσονταν κάθε τρεις ή τέσσερις μέρες. Επέβαλαν στους κατοίκους πρόστιμα εκατό οκάδες λάδι όταν κάποιοι άγνωστοι έκοβαν τα σύρματα των τηλεφώνων ή έβλεπαν με τα κιάλια να διέρχεται κάποιος οπλοφόρος αντάρτης.
Μεγάλο ψυχικό μαρτύριο προξενούσαν οι εικονικές εκτελέσεις με σκοπό να αποσπάσουν μαρτυρίες για Άγγλους στρατιώτες ή ένοπλους Ελληνες αντάρτες. Έπαιρναν δύο ή τρεις χωριανούς σε σημείο που δεν υπήρχε οπτική επαφή, πυροβολούσαν στον αέρα και επέστρεφαν για να πάρουν άλλους. Το μαρτύριο το υπέστη και η οικογένειά μας όταν στην Ανώπολη, ανάμεσα στους άλλους, πήραν και τον αδελφό του πατέρα μου τον Γιώργη. Όπως αφηγείται ο πατέρας μου μπορεί να μην χύθηκαν δάκρυα όταν τον πήραν όταν όμως επέστρεψε στο σπίτι ζωντανός τα δάκρυα έτρεχαν ασταμάτητα.   
Εκατόν τέσσερις Σφακιανοί εκτελέστηκαν μέσα στην επαρχία Σφακίων για την πατριωτική τους δράση. Πολυπληθείς εκτελέσεις έγιναν με θύματα κατοίκους του Καλλικράτη, του Ασκύφου, της Ανώπολης, και της Χώρας ενώ θύματα θρήνησαν όλα τα χωριά της επαρχίας.
Για τη ζωοκλοπή σύμφωνα με ανέκδοτη μαρτυρία του Νίκου Κοπάση οι καπετάνιοι της Αντίστασης μεταξύ των οποίων και ο ίδιος βρέθηκαν και συμφώνησαν να σταματήσει η κακή αυτή συνήθεια μέσα στη δυστυχία της κατοχής και κατάφεραν να το περιορίσουν σημαντικά.  
Ξεχωριστό γεγονός ήταν η Εθνική Αντίσταση που συγκροτήθηκε αμέσως στα Σφακιά, χωρίς να έχει έντονα πολιτικά χαρακτηριστικά, με μόνη και σφοδρή επιθυμία την αντίσταση στον κατακτητή. Οι Σφακιανοί συμμετείχαν στη μάχη της Παναγιάς τον Νοέμβρη του 1944, με τον 8ο λόχο Σφακίων και φύλαγαν το Κλεφτοπέραμα.
Σχετικά έχει δημοσιεύσει ο Γερωνυμάκης Κανάκης σε βιβλίο του:
…«Σύναξη κάνουν στου Βουβά, εις την Αγία Ζώνη,   
οι Σταυριετοί των Σφακιανών του ΕΛΑΣ οι Καπετάνιοι,
απόφαση να πάρουνε στ’ αντάρτικο να βγούνε
είναι οι δυο Μπολιώτιδες ο Ανδρέας και ο Προκόπης,
από τσοι Μανουσέληδες ο Γιώργος και ο Μανούσος,
ο Σήφης ο Μανούσακας, ο Γιωργιλής ο Αντρέας
και από τα μέσα τα Χωριά ο Νίκος ο Κοπάσης,
Άγια Ζώνη του Βουβά δόστους τη Δύναμή σου»…
Μια ξεχωριστή αφήγηση του Γιώργου Μανουσέλη είναι χαρακτηριστικό δείγμα ανωτερότητας και ανθρωπιάς:
…Στη μάχη στο Κλεφτοπέραμα οι νεκροί Γερμανοί κατά τις εκτιμήσεις μας ήταν πάνω από 50. Εμείς βρήκαμε 7 νεκρούς την άλλη μέρα και παρ όλο που είχαμε 2 δικούς σκοτωμένους και τον πατέρα μου και τον θείο μου τους είχαν εκτελέσει, λυπηθήκαμε τους ξανθούς Ούνους του Βορρά που ήρθαν να αφήσουν την ζωή τους εδώ. Ποια μάνα τους γέννησε: τι ζητούσαν στον τόπο μας. Και αναφωνεί: Ποτέ πια πόλεμος!…
Σ´ αυτό τον τόπο, της προσφοράς με αίμα και λεβεντιά για τη λευτεριά και την πατρίδα γιορτάζουμε τακτικά ότι μας το θυμίζει και ότι μας το διδάσκει και αναλογιζόμαστε το όραμα και τα ιδανικά της κάθε εποχής.   
Αυτό το όραμα σε δυο περιπτώσεις έχει μια διαχρονικότητα που το κρατάει πάντα επίκαιρο και σημαντικό.
Είναι η προσήλωση στις αξίες της μόρφωσης και της γνώσης που στην επαρχία μας προσωποποιείται στον Γιώργο Ξενουδάκη που την ευεργέτησε με αυτή τη δυνατότητα και σήμερα το κληροδότημά του αξιοποιείται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο από τον Δήμο Σφακίων….
Δύο ακόμα αναφορές που στις μέρες μας έχουν ιδιαίτερη σημασία. Η πρώτη αφορά στους εταίρους μας μιας Ενωμένης Ευρώπης που παρά τα προβλήματα και την αμφιθυμία μεταξύ της αλληλεγγύης ή των ανταγωνισμών, χαίρει μιας βαθιάς και εδραιωμένης δημοκρατίας που σεβόμαστε και τιμούμε και του υψηλότερου βιοτικού επιπέδου όλων των εποχών που πρέπει να διατηρήσουμε. Η δεύτερη αφορά στον Φασισμό που απευχόμαστε, την ιδεολογία εκείνης της εποχής στη Γερμανία που οδήγησε στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και χαρακτηριστικά, τα μηνύματα που εκπέμπει, περιγράφονται προς αποφυγή από τον Μάνο Χατζιδάκι σε ένα προ εικοσαετίας κείμενό του που εντόπισα σε άρθρο του Γιάννη Λυβιάκη στα ´Χανιώτικα νέα´. Τιτλοφορείται ´Ο νεοναζισμός δεν είναι οι άλλοι´.
 «Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός και κάθε αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόμενο συμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία. Είναι η μεγεθυμένη έκφραση – εκδήλωση του κτήνους που περιέχουμε μέσα μας χωρίς εμπόδιο στην ανάπτυξή του, όταν κοινωνικές ή πολιτικές συγκυρίες συντελούν, βοηθούν, ενισχύουν τη βάρβαρη και αντιανθρώπινη παρουσία του. Η μόνη αντιβίωση για την καταπολέμηση του κτήνους που περιέχουμε είναι η Παιδεία».  
Εκλεκτοί φιλοξενούμενοι στην επαρχία μας και συνεπαρχιώτες, πρόκειται για την πρόσφατη ιστορία μας, που τη διηγούνται ακόμα και σήμερα οι άνθρωποι που έζησαν τα γεγονότα, που επηρέασαν την εξέλιξή τους, που γαλουχήθηκαν από αυτά, που διαμόρφωσαν το μέλλον τους και το παρόν μας.
Ο Άγγλος Ταγματάρχης Πάτρικ Λη Φέρμορ, ο μεγαλύτερος ταξιδιωτικός συγγραφέας και γνωστός ως επικεφαλής στην απαγωγή Κράιπε έχει πει: «Κατά την μάχη της Κρήτης η ανδρεία και το πνεύμα των Κρητικών, συμπεριλαμβανομένων των γερόντων των γυναικών και των παιδιών γέμισαν τις στήλες του παγκόσμιου Τύπου. Η μάχη της Κρήτης έγινε θρύλος και στα μάτια όλου του κόσμου η λέξη Κρητικός έγινε συνώνυμο με τις λέξεις πολεμιστής και ήρωας».
Οι πατεράδες και οι παππούδες μας τα κατάφεραν, έτσι θα τα καταφέρουμε και εμείς και τα παιδιά μας, γενετικά προορισμένοι να αγωνιζόμαστε και πάντα περήφανοι σαν τις κορφές των βουνών που μας σκεπάζουν.   
*ηλεκτρολόγος – μηχανικός MSc