Του Γιάννη Βουρδουμπά*
Η γεωγραφική θέση της Κρήτης
και οι κλιματολογικές της συνθήκες επέτρεψαν για πολλούς αιώνες τη παραγωγή εξαιρετικής ποιότητας διατροφικών προϊόντων τα οποία και σήμερα είναι περιζήτητα στις διεθνείς αγορές. Το ήπιο μεσογειακό της κλίμα σε συνδυασμό με τις απαράμμιλες φυσικές ομορφιές της και την πλούσια ιστορική και πολιτιστική παράδοση προσέλκυσαν και προσελκύουν τουρίστες από όλες τις χώρες του κόσμου. Το πλούσιο ηλιακό και αιολικό δυναμικό της Κρήτης με τη χρήση σύγχρονων τεχνολογικών συστημάτων που προέκυψαν από τις τεχνολογικές βελτιώσεις και τις καινοτομίες των τελευταίων δεκαετιών, μπορεί να παράξει σημαντικά ποσά ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας αποδεικνύοντας ότι περιοχές που δεν έχουν ´μαύρο χρυσό´ μπορούν σήμερα να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες με ενδογενείς ανανεώσιμους φυσικούς πόρους.
Οι ανανεώσιμοι ενεργειακοί πόροι της Κρήτης αξιοποιούντο στο παρελθόν συστηματικά για την παραγωγή θερμικής και μηχανικής ενέργειας καθώς και στις μεταφορές πολύ πριν από την εποχή που τα ορυκτά καύσιμα άρχισαν να έχουν καθοριστικό ρόλο στην κοινωνία μας. Η χρήση του ξύλου για παραγωγή θερμότητος και για το μαγείρεμα, η χρήση του αέρα σε ανεμόμυλους αλλά και στην κίνηση των πλοίων, η αξιοποίηση των υδατοπτώσεων σε κατάλληλους υδρόμυλους αλλά και η χρήση της ηλιακής ενέργειας σε πολλαπλές εφαρμογές απετέλεσαν στο παρελθόν και μέχρι πρόσφατα καθιερωμένες πρακτικές για την Κρήτη όπως και για άλλες περιοχές.
Η κυρίαρχη θέση των ορυκτών καυσίμων στην παραγωγή ενέργειας (καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα), άρχισε να αμφισβητείται συστηματικά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, όταν τα δυτικά κράτη ήλθαν αντιμέτωπα αφ’ ενός με το πρόβλημα της ρύπανσης της ατμόσφαιρας και των κλιματικών αλλαγών και αφ’ ετέρου με το πρόβλημα της σταδιακής εξάντλησης των μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων συμπεριλαμβανομένων και των ορυκτών καυσίμων.
Ταυτόχρονα σημαντικές τεχνολογικές καινοτομίες επέτρεψαν τη σταδιακή ανάπτυξη νέων βιώσιμων τεχνολογιών που επέτρεπαν την αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας για την παραγωγή θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και καυσίμων οχημάτων.
Καθώς ορισμένες από αυτές ήταν πλέον βιώσιμες με ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια άρχισε σταδιακά η αξιοποίησή τους από ιδιωτικά κεφάλαια καθώς επετράπη και στους ιδιώτες να εισέλθουν στο τομέα της παραγωγής ενέργειας, ο οποίος παλαιότερα αποτελούσε μονοπώλιο του κράτους.
Η Πολιτεία προσπάθησε με διάφορους τρόπους να ενισχύσει τις προσπάθειες αυτές καθώς ήταν προφανές ότι η αξιοποίησή τους απέδιδε πολλαπλά οφέλη που σχετίζονταν με τη μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος (καθώς δεν χρησιμοποιούντο τα ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα), με τη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης (καθώς χρησιμοποιούντο ενδογενείς ενεργειακοί πόροι και όχι εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα) και με την τόνωση της τοπικής ανάπτυξης και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας (λόγω των αποκεντρωμένων επενδύσεων σε αειφορικές ενεργειακές τεχνολογίες).
Οι εξελίξεις αυτές προσέφεραν νέες δυνατότητες στην Κρήτη να διαφοροποιήσει το αναπτυξιακό της μοντέλο που βασιζόταν στο δίπολο γεωργία – τουρισμός και να δημιουργήσει έναν νέο πόλο ανάπτυξης πέραν της γεωργίας και του τουρισμού, που θα βασιζόταν στην αξιοποίηση των ενδογενών της ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων.
ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΑΠΕ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΣΗΜΕΡΑ
Τα τελευταία 20 χρόνια ο τομέας της αξιοποίησης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην Κρήτη γνώρισε αλματώδη ανάπτυξη που περιλαμβάνει την αξιοποίηση:
α) Της ηλιακής ενέργειας για την παραγωγή θερμότητος με απλά ηλιοθερμικά συστήματα, την παραγωγή ηλεκτρισμού με φωτοβολταϊκά συστήματα, την παραγωγή ηλεκτρισμού με σύνθετα ηλιοθερμικά συστήματα αλλά και την παραγωγή ψύξης με ηλιακά συστήματα απορρόφησης.
β) Της αιολικής ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρισμού με ανεμογεννήτριες και αιολικά πάρκα.
γ) Της υδροδυναμικής ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρισμού με υδροηλεκτρικούς σταθμούς.
δ) Της στερεάς και αέριας βιομάζας (βιοαερίου), για την παραγωγή θερμότητος, ηλεκτρικής ενέργειας και καυσίμων οχημάτων και τέλος
ε) Της αβαθούς γεωθερμίας για τη παραγωγή θερμότητας και ψύξης με αντλίες θερμότητος.
Ενώ η παραγόμενη θερμική και ψυκτική ενέργεια από ΑΠΕ στην Κρήτη καταναλώνεται επί τόπου, η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια θα μπορούσε να μεταφερθεί αλλού εφόσον υπήρχαν τα κατάλληλα δίκτυα μεταφοράς. Εφ’ όσον όμως το ηλεκτρικό δίκτυο της Κρήτης δεν είναι διασυνδεδεμένο με το ηλεκτρικό δίκτυο της ηπειρωτικής Ελλάδος, η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ στην Κρήτη θα πρέπει να καταναλωθεί στο νησί. Για λόγους ευστάθειας του ηλεκτρικού δικτύου, δεν είναι δυνατόν να παραχθεί στην Κρήτη ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ πέρα από ένα ποσό που καθορίζεται από τη συνολικά εγκατεστημένη ισχύ των πετρελαϊκών της σταθμών και την καταναλισκόμενη ηλεκτρική ενέργεια σε αυτή. Έτσι η μη διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης με το δίκτυο της ηπειρωτικής Ελλάδας, περιορίζει κατά πολύ τη δυνατότητα αξιοποίησης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας σε αυτή. Εφόσον η διασύνδεση των ηλεκτρικών δικτύων που είναι τεχνικά δυνατή επιτευχθεί στο μέλλον, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν πολύ περισσότερες εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρισμού από την ηλιακή και την αιολική ενέργεια στην Κρήτη και η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια θα μπορούσε να μεταφερθεί αλλού για να καταναλωθεί. Σήμερα έχει εκδηλωθεί ενδιαφέρον από μεγάλους ιδιωτικούς ομίλους στον τομέα της ενέργειας για τη διασύνδεση των δικτύων της Κρήτης και της Ελλάδος και τη πραγματοποίηση μεγάλων επενδύσεων σε ΑΠΕ στην Κρήτη. Ταυτόχρονα υπάρχει ενδιαφέρον για τη δημιουργία μιας κρητικής εταιρείας με τη συμμετοχή πολλών φορέων του νησιού με στόχο την αξιοποίηση του πλούσιου ενεργειακού δυναμικού της Κρήτης και τη μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας στην ηπειρωτική Ελλάδα ούτως ώστε τα οφέλη να διαχυθούν στις τοπικές κοινωνίες και να μην επιμερισθούν μόνο σε λίγες μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες.
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ DESERTECH ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ
Η Ευρωπαϊκή Ένωση στα πλαίσια αύξησης της παραγωγής και της κατανάλωσης ενέργειας από ΑΠΕ, σχεδιάζει τη δημιουργία μεγάλων σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ηλιακή και αιολική ενέργεια στη Βόρεια Αφρική και στην έρημο της Σαχάρας και τη μεταφορά της με κατάλληλα υποθαλάσσια δίκτυα μέσω της Μεσογείου στην Ευρώπη. Με τον τρόπο αυτό η Ε.Ε. θα καλύψει αξιόλογο μέρος των ηλεκτρικών της αναγκών με μη πετρελαϊκά καύσιμα και ταυτόχρονα θα μειώσει τις εκπομπές CO2 κατά την παραγωγή ενέργειας. Το έργο αυτό προγραμματίζεται να υλοποιηθεί τα επόμενα 20-40 έτη και δείχνει ότι το πλούσιο ηλιακό και αιολικό δυναμικό της Κρήτης μπορεί να χρησιμοποιηθεί και αυτό για τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που θα μπορεί να μεταφερθεί και να καταναλωθεί αλλού.
Η ΔΙΕΣΠΑΡΜΕΝΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ
Πριν από είκοσι περίπου χρόνια, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Κρήτη γινόταν σε λίγους σταθμούς και συγκεκριμένα σε δύο πετρελαϊκούς στα Χανιά και στο Ηράκλειο και σε λίγους μικρότερους με τη χρήση ΑΠΕ. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ήταν μία δραστηριότητα του δημόσιου τομέα.
Σήμερα, το παλιό συγκεντρωποιημένο μοντέλο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη έχει αλλάξει προς ένα διεσπαρμένο μοντέλο παραγωγής όπου οι λίγοι πετρελαϊκοί σταθμοί παραγωγής συνυπάρχουν με εκατοντάδες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιούν την ηλιακή ενέργεια, την αιολική, την υδροηλεκτρική και τη βιομάζα. Ταυτόχρονα στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας συμμετέχουν εκτός από τη ΔΕΗ που είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός στην Ελλάδα και εκατοντάδες μικρότεροι παραγωγοί, οι οποίοι θεώρησαν τον τομέα αυτό αρκετά ελκυστικό και προσοδοφόρο για να προβούν σε επενδύσεις. Ίσως στο μέλλον η διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης με το αντίστοιχο της ηπειρωτικής Ελλάδος και της Ευρώπης επιτρέψει την ακόμη μεγαλύτερη αξιοποίηση του ενδογενούς ενεργειακού της δυναμικού δημιουργώντας ένα νέο πόλο ανάπτυξης πέρα από τους παραδοσιακούς πόλους της γεωργίας και του τουρισμού. Η αξιοποίηση αυτών των τριών πόλων ανάπτυξης όπου η Κρήτη έχει σήμερα σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, θα επιτρέψει και στο μέλλον την ευημερία της στα πλαίσια της Ε.Ε.
