Γράφει η ΜΑΡΙΑ ΕΥΑΓ. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗ
Δεν είναι ανάγκη να γράψω για την αξία του νερού, είναι γνωστή σε όλους και αν υποτεθεί ότι το νερό θα χαθεί από τη γη, αυτόματα θα σταματήσει ολόκληρη η ζωή. Με το παρό σημείωμά μου ήρθα ν´ αγγίξω και πάλι ένα τόπο που θέλω δε θέλω ταξιδεύω πολλές φορές μαζί του, να δω στον παιδικό καθρέπτη του μαυλού μου, εξαίσιες εικόνες νοσταλγικές, χαρούμενες να ξαναζήσω ένα παιχνίδι πάνω στο δρόμο του νερού, ένας δρόμος από το όνειρο στη ζωή. Εδώ μαζεύονται όλες οι θύμισες των παιδικών μου χρόνων. Στο περιβόλι μας που βρίσκεται στην Ν. Όχθη του Βρυσιανού ποταμού.
Ολα τα περιβόλια των συγχωριανών μου βρίσκονται κατά μήκος του ποταμού και όλα ποτίζονταν παλαιότερα με νερό που έβγαινε από μαγγανοπήγαδο. Από το μαγγανοπήγαδο βγαίνει νερό με σύστημα οδοντωτού υδραυλικού τροχού. Λειτουργεί με μαγγάνι που κινείται περιστροφικά με ένα εξευγενισμένο ζώο σε οριζόντιο μοχλό. Το νερό αντλείται με αυτό, όπως το σύστημα του κομπολογιού, με μεταλικούς δίσκους, οι οποίοι κινούνται μέσα σε σωλήνες που είναι προσδεδεμένα, σε ίσιες αποστάσεις και στην αντίθετη φορά μεταλλικά δοχεία οι κουβάδες.
Ενας μεγάλος υδραυλικός τροχός που αποτελεί το τύμπανο του μαγγάνου περιστρέφει το σύστημα αυτό και κατεβάζει κενά και ανάποδα τα δοχεία, τα οποία όταν μπουν στο νερό γεμίζουν και όταν φθάσουν στη κορυφή του τυμπάνου ανατρέπονται πάλι και αδειάζει το νερό σε μεταλλική σκάφη.
Από εκεί μπαίνει σε φρεάτιο η δεξαμενή, μετά στο τσιμεντένιο αυλάκι που το μεταφέρει στο περιβόλι. Με δεμένα τα μάτια για να μη ζαλιστεί το ζώο κάνει ένα αργό χορό γύρω στο πηγάδι και συγχρόνως κάτι μεταλλικό σαν κλειδί πλατύ, πέφτει διαδοχικά πάνω σε ένα-ένα δόντι του τροχού, όπως ακριβώς παίζουν τα ανθρώπινα δάκτυλα τις χάντρες του κομπολογιού. Δεν μπορώ να περιγράψω τι ωραίο, άκουσμα έχουν αυτές οι νότες (το ντάγκ – νταγκ) και μάλιστα κάθε πρωί και κάθε βράδυ όταν όλα τα μαγγανοπήγαδα λειτουργούσαν συγχρόνως για να ποτιστούν τα περιβόλια!
Ο πατέρας εφρόντιζε να σκάψει ν´ αφρατέψει το χρώμα στο περιβόλι, ύστερα το χώριζε με μεγάλα κάθετα αυλάκια σε τμήματα. Κάθε τμήμα το χώριζε επίσης σε μικρότερα οριζόντια αυλάκια και εφύτευε τους σπόρους ή τα φυντάνια στη σειρά και με τάξη. Εμείς τα παιδιά αναλαμβάναμε το πότισμα. Ποτίζαμε ώρες· περιμέναμε να γεμίσει ένα αυλάκι νερό παίρναμε το χώμα με ένα μικρό τσαπάκι, κλείναμε αυτό, το αυλάκι και βάζαμε το νερό στο επόμενο και ούτω καθεξής. Με τα παιδικά μας μάτια παρακολουθούσαμε το δρόμο του νερού, βλέπαμε τους σπόρους που σκίζανε με κόπο το χώμα για να δουν το φως. Περνούσαν οι ώρες απολαυστικές, χαρούμενες, χωρίς βιάση, χωρίς κούραση, γεμάτες κυτρομυρωδιές και μεγαλώναμε κι εμείς μαζί με τα φυτά.
Ολα λαμποκοπούσαν στο φως, τα ποδαράκια τω εντόμων, τα φτερά των ζουζουνιών, η σμαραγδένια σαύρα και η κάμπη πάνω στο ζωντανό βλαστό που αγκάλιαζε το καλαμπόκι.
Τώρα όλα χάθηκαν μαζί με τους ανθρώπους που λάτρευαν τη γη.
Το μαγγανοπήγαδο έμεινε τώρα ένα παλιοσίδερο μέσα στη σιωπή, ένα σβημένο χαμόγελο. Ετσι σβήνει και χάνεται κάθε ωραίο σ´ αυτό τον κόσμο!
Σαν το μαγγανοπήγαδο
τούτος ο κόσμος μοιάζει·
οντέ γεμίζει ο γης γουβάς
ο διπλανός αδειάζει.
