Γράφει η Χριστίνα Μακρατζάκη*
Πόσο πραγματικά ισχύει ο όρος Μεσογειακή Διατροφή; Είναι η Μεσογειακή Διατροφή, η Κρητική Διατροφή του 1960 ή είναι απλά ένας εμπορικός όρος;
Ο όρος Μεσογειακή Διατροφή αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1975 από τον Ancel Keys, τον ερευνητή της γνωστής μελέτης των 7 χωρών. Για όσους δεν γνωρίζουν, ο Keys μελέτησε τη διατροφή κατοίκων σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, της πρώην Γιουγκοσλαβίας, της Ιταλίας, της Ολλανδίας, της Φινλανδίας, της Βρετανίας, της Ολλανδίας και της Ιαπωνίας. Στην συγκεκριμένη μελέτη βρέθηκε ότι οι Κρητικοί την εποχή εκείνη είχαν τα χαμηλότερα ποσοστά καρδιοπαθειών και καρκίνου συγκριτικά με τις άλλες περιοχές.
Από τότε, διάφορες χώρες θέλησαν να οικειοποιηθούν τον όρο και να τον χρησιμοποιήσουν εμπορικά. Το ζήτημα όμως είναι το εξής: η Μεσόγειος θάλασσα περιβάλλεται από 23 χώρες. Οι 12 από αυτές, ανήκουν στα παράλια της Νότιας Ευρώπης, οι 6 στα μεσογειακά παράλια της Ασίας και οι 5 στα Βόρεια παράλια της Αφρικής. Πώς είναι δυνατόν όλες αυτές οι χώρες, οι οποίες διαφέρουν στην κουλτούρα, τον πολιτισμό, τη θρησκεία, την γεωγραφική θέση, τα προϊόντα που παράγουν, την οικονομία και το κοινωνικό επίπεδο, να έχουν μία ενιαία διατροφή, με το όνομα Μεσογειακή Διατροφή.
Οπότε είναι ένας καθαρά παραπλανητικός και εμπορικός όρος, ο οποίος εξυπηρετεί χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία.
Ας έρθουμε όμως σε πιο πρακτικά ζητήματα. Πέρα από τις διαφορές μεταξύ των χωρών, υπάρχουν διαφορές και μέσα στις ίδιες τις χώρες. Παρακάτω ακολουθούν μερικά παραδείγματα:
Γαλλία:
• Ενα μεγάλο κομμάτι της βρίσκεται στην κεντρική Ευρώπη.
• Στην Βόρεια περιοχή καταναλώνουν βούτυρο (επιρροές από Γερμανία κaι Βέλγιο).
• Στις Νότιες περιοχές καταναλώνουν ελαιόλαδο (επιρροές από Ιταλία κ Ισπανία).
Ισπανία:
• Η μεγαλύτερη κατανάλωση κορεσμένων παρατηρείται στην Βόρεια Ισπανία.
• Στην κεντρική Ισπανία υπάρχει μια ενδιάμεση κατανάλωση.
• Στην Νότια Ισπανία υπάρχει η μικρότερη κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών οξέων.
Ιταλία:
• Οι Βόρειες περιοχές της Ιταλία δεν φαίνεται να ακολουθούν το μεσογειακό μοντέλο διατροφής.
Οπότε είναι εμφανές ότι ο όρος Μεσογειακή Διατροφή δεν είναι λογικός, δεν έχει βάση. Αυτό για το οποίο πρέπει να μιλάμε και ως Κρητικοί οφείλουμε να την υποστηρίζουμε, είναι η Κρητική Διατροφή. Η Κρητική Διατροφή σε γενικές γραμμές περιλαμβάνει τα εξής:
• Μέτρια κατανάλωση λίπους
• Επικρατούν τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (ελαιόλαδο και ελιές)
• Χαμηλή πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών οξέων.
• Μεγάλη πρόσληψη μη επεξεργασμένων υδατανθράκων.
• Μεγάλη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών
• Μεγάλη κατανάλωση οσπρίων.
• Μέτρια κατανάλωση ψαριών (ανάλογα με την περιοχή).
• Μικρή κατανάλωση κρέατος και παραγώγων.
• Μικρή προς μέτρια κατανάλωση γάλατος και παραγώγων.
• Μέτρια κατανάλωση αυγών (2-3 εβδομάδα)
• Μέτρια κατανάλωση ξηρών καρπών
• Μέτρια κατανάλωση κρασιού
Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά τα χαρακτηριστικά της Κρητικής Διατροφής και κάποιες διαφορές της με τις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες.
1. Λίπος
Το 35-40% των ημερήσιων αναγκών τους οι Κρητικοί το κάλυπταν από το λίπος. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, σήμερα, υποστηρίζει ότι το λίπος πρέπει να καλύπτει το 30% των ημερήσιων αναγκών. Το θέμα είναι ότι οι Κρητικοί κάλυπταν τις ανάγκες τους σε λίπος με το ελαιόλαδο και τις ελιές και όχι με βούτυρο και κρέας. Σε διάφορες μελέτες έχει βρεθεί ότι οι Κρητικοί το 1960 είχαν τις υψηλότερες καταναλώσεις ελαιολάδου συγκριτικά με τις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες. Ακόμα και από τους Ιταλούς και τους Ισπανούς. Με πολύ μεγάλη διαφορά. Βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η δραστηριότητα σήμερα είναι πολύ διαφορετική συγκριτικά με το 1960. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει λόγος να καταναλώνουμε τα 70-80γρ. λάδι που κατανάλωναν τότε οι Κρητικοί. Μπορούμε να δημιουργήσουμε νόστιμα μεσογειακά πιάτα με λιγότερο λάδι. Αρκεί η βασική πηγή λίπους να είναι το ελαιόλαδο.
2. Κρέας
Κόκκινο κρέας οι Κρητικοί τρώγανε μόνο στις γιορτές και ανά 1 ή 2 Κυριακές. Περίπου 60γρ.. Οχι τις ποσότητες που τρώμε σήμερα. Το κοτόπουλο το είχανε σε εβδομαδιαία βάση αλλά και αυτό σε μικρές ποσότητες. Υπάρχει διαφορά μεταξύ των μεσογειακών χωρών όσο αφορά την ποσότητα και το είδους του κρέατος.
3. Ψάρια
Στην Κρήτη κατανάλωναν ψάρι 1-2 φορές την εβδομάδα. Φρέσκο τρώγανε κυρίως στα παράλια. Στα ορεινά συνηθίζανε το παστό.
4. Γάλα και γαλακτοκομικά
Οι Κρητικοί δεν κατανάλωναν μεγάλες ποσότητες σε γαλακτοκομικά. Ενα ποτήρι γάλα έδειχνε να είναι απαραίτητο μέσα στην ημέρα. Από κει και πέρα συμπληρώνανε με 20-30γρ τυρί.
5. Αυγά
Καταναλωνότανε 2-3 αυγά την εβδομάδα.
5. Χοχλιοί
Οι χοχλιοί ήταν από τις βασικές πηγές πρωτεΐνης, ιδιαίτερα των οικονομικά αδύναμων ομάδων. Δεν τους κατανάλωναν μόνο την Σαρακοστή αλλά όλο τον χρόνο. O Renaud, ο ερευνητής της μελέτης της Lyon, ανέφερε, ότι οι χοχλιοί της Κρήτης και γενικά της Ελλάδας, περιέχουν περισσότερα ω-3 λιπαρά οξέα, συγκριτικά με τους χοχλιούς της Γαλλίας.
6. Δημητριακά
Οι Κρητικοί κατανάλωναν άφθονο ψωμί και παξιμάδι αλλά με πίτουρο. Λευκό ψωμί κατανάλωναν σε μεγάλες γιορτές. Στα πιάτα τους υπήρχε επίσης το ρύζι, το στάρι (ξινόχοντρος) και οι χυλοπίτες.
7. Πατάτες – Οσπρια
Οι Κρητικοί ανά 2 μέρες έτρωγαν όσπρια. Τις ανάγκες τους σε άμυλο τις κάλυπταν κυρίως με όσπρια και πατάτες ενώ οι Ιταλοί με μακαρόνια.
8. Φρούτα και λαχανικά
Στη μελέτη των 7 χωρών οι Κρητικοί κατανάλωναν περισσότερα φρούτα συγκριτικά με τις άλλες μεσογειακές χώρες. Οσον αφορά τα λαχανικά, η κατανάλωση ήταν αυξημένη αλλά η μεγάλη διαφορά ήταν τα χόρτα. Στην Κρήτη ευδοκιμούν χόρτα τα οποία δεν βρίσκονται σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου (π.χ. το άγριο σταμναγκάθι).
Σε μελέτες βρέθηκε ότι τα χόρτα της Κρήτης περιέχουν ω-3 λιπαρά οξέα. Η γλιστρίδα για παράδειγμα είναι πλούσια όχι μόνο σε ω-3 αλλά και σε βιταμίνη Ε και βιταμίνη C.
9. Βότανα – Μπαχαρικά
Υπήρχε υψηλή κατανάλωση μπαχαρικών και κυρίως ρίγανης, δυόσμου, ροσμαρί, μαϊντανού τα οποία είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά. Πέρα από τα οφέλη στην υγεία, τα μπαχαρικά, προσδίδουν μία ιδιαίτερη νοστιμιά στα πιάτα της Κρητικής Κουζίνας.
10. Μέτρια κατανάλωση κρασιού
Οι Κρητικοί κατανάλωναν 1-2 ποτηράκια κρασί την ημέρα
*MSc Διαιτολόγος – Διατροφολόγος,
Μέλος Επιστημονικής Ομάδας Διατροφής
ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΚΟΥΖΙΝΕΣ
1. Διατροφή πλούσια σε ελαιόλαδο και ελιές και επομένως πλούσια σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα.
2. Διατροφή πολύ χαμηλή σε κορεσμένα και τρανς λιπαρά οξέα.
3. Διατροφή πλούσια σε χόρτα. Η κατανάλωση σε χόρτα, ξηρούς καρπούς και ψάρια συμβάλλει στο γεγονός η Κρητική Διατροφή να έχει από τις πιο ισορροπημένες αναλογίες σε ω-3 λιπαρά οξέα. Εδώ αξίζει να αναφερθεί ότι τα ζώα της Κρήτης, όπως τα κοτόπουλα και οι χοχλιοί, που τρέφονται με χόρτα της Κρήτης, έχουν διαφορετική σύσταση σε ω-3 συγκριτικά με ζώα που μεγαλώνουν σε άλλες περιοχές, όπως η Γαλλία ή η Αμερική.
4. Διατροφή πλούσια σε ιδιαίτερα μπαχαρικά, που την ενισχύουν με αντιοξειδωτικές ουσίες.
5. Διατροφή πλούσια σε φαινολικές ενώσεις λόγω του κρασιού και του ελαιολάδου.
Βιβλιογραφία:
• Giacco R, Riccardi G (1991) Comparison of current eating habits in various Mediterranean countries. In the Mediterranean Diets in Health and Disease (GA Spiller ed); New York: Van Nostrand Reinhold
• Kromhout D et al (1989) Food Consumption Patterns in the 1960s on seven countries, Am J Clin Nutr; 49:889-94
• Kromhout D et al (1995) Dietary Saturated and trans Fatty Acids and Cholesterol and 25-Year Mortality from Coronary Heart Disease: The Seven Countries Study, Preventive Medicine 24, 308 – 315
