Είναι η ηθική μια πολιτισμική έκφραση, ένα προνόμιο του ανθρώπου ή μήπως και τα ζώα έχουν κάποιας μορφής ηθική;
Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες έχουν κάνει αρκετές ανακαλύψεις που στηρίζουν τη δεύτερη άποψη. Φαίνεται ότι πολλά είδη ζώων μπορούν, για παράδειγμα, να επιδείξουν συμπόνια και διάθεση για βοήθεια.
Ο καπουτσίνος πίθηκος είναι έξαλλος. Με μάτια που αστράφτουν, πετάει έξω από το κλουβί του μικρές πέτρες και κομμάτια αγγουριού, λες και τον έχουν κοροϊδέψει. Στο διπλανό κλουβί, ένας άλλος καπουτσίνος μασουλάει ευχαριστημένος μια ρόγα σταφυλιού. Εδώ και αρκετό καιρό, η ζωολόγος Sarah Brosnan του Εθνικού Ερευνητικού Κέντρου Πρωτευόντων Θηλαστικών Yerkes της Ατλάντα έδινε στους δύο καπουτσίνους πετραδάκια και τους μάθαινε να τα ανταλλάσσουν με κομμάτια αγγουριού. Οι καπουτσίνοι είναι έξυπνα ζώα και οι δύο πίθηκοι βρήκαν την ιδέα της ανταλλαγής εξαιρετική, αφού μπορούσαν να ανταλλάσσουν τις άχρηστες πέτρες με νοστιμιές. Κάποια στιγμή, όμως, η Sarah Brosnan άλλαξε απρόσμενα τους κανόνες του παιχνιδιού. Ο ένας πίθηκος έχει τη δυνατότητα να ανταλλάξει την κάθε πέτρα του με μια ρόγα σταφύλι, που οι πίθηκοι το προτιμούν σε σχέση με το αγγούρι. Ο άλλος θα πρέπει να συμβιβαστεί με το αγγούρι. Η έκρηξη οργής του αδικημένου πιθήκου είναι για τη Brosnan μια ένδειξη ότι αυτός διαθέτει αίσθημα δικαιοσύνης. Θεωρεί τη νέα ανταλλαγή άδικη.
Το αίσθημα της δικαιοσύνης είναι ένα από τα πολλά στοιχεία που περιλαμβάνονται στην έννοια της ηθικής. Η ηθική είναι ένα σύνολο από δεσμευτικούς κανόνες, που προσδιορίζουν το πλαίσιο της συμπεριφοράς των ατόμων μέσα σε μια κοινωνική ομάδα. Μέχρι πρόσφατα, οι περισσότεροι επιστήμονες πίστευαν ότι μόνο ο άνθρωπος διαθέτει ηθική συνείδηση, αλλά τα τελευταία χρόνια οι ζωολόγοι βρήκαν αρκετές ενδείξεις για το ότι πολλά και διαφορετικά ζωικά είδη διαθέτουν θεμελιώδη στοιχεία ηθικής συμπεριφοράς, όπως συμπόνια, διάθεση για βοήθεια, αίσθημα δικαίου και αλτρουισμό. Οι ανακαλύψεις αυτές είναι μια πρόκληση για το ανθρώπινο μονοπώλιο της ηθικής. Φαίνεται ότι η ηθική συμπεριφορά δεν είναι αποκλειστικότητα του ανθρώπου, αλλά μάλλον χαρακτηρίζει ένα μεγάλο φάσμα ζωικών ειδών, από τα ποντίκια και τις νυχτερίδες – βαμπίρ μέχρι τις φάλαινες και τους πιθήκους.
Η ηθική διατηρεί τη συνοχή της ομάδας
Οι ζωολόγοι εργάζονται τώρα για να εντοπίσουν τα θεμέλια της ηθικής στον κόσμο των ζώων. Η ηθική είναι ζωτικής σημασίας σε πολύπλοκες κοινωνικές σχέσεις. Κατά συνέπεια, τα θεμέλιά της θα πρέπει να είναι άμεσα συνδεδεμένα με την κοινωνικότητα των ζώων και τους κανόνες συμπεριφοράς που ισχύουν ανάμεσα στα άτομα ενός είδους, ώστε να διατηρείται η κοινωνική αρμονία, προς όφελος όλων των μελών της ομάδας. Ωστόσο, τα αποτελέσματα των ερευνών για την ηθική των ζώων είναι αμφιλεγόμενα. Βιολόγοι και φιλόσοφοι έχουν ανοίξει έναν έντονο διάλογο σχετικά με το πώς πρέπει να ερμηνευθεί η συμπεριφορά των ζώων, ειδικά σε ό,τι αφορά τη σκοπιμότητά της. Όταν ο καπουτσίνος πίθηκος αρνείται να δεχτεί το αγγουράκι επειδή στο γείτονά του προσφέρθηκε σταφύλι, διαμαρτύρεται άραγε για μια άδικη μεταχείριση, ή κάνει απλώς ό,τι μπορεί για να πάρει κι αυτός σταφύλι; Πολλοί φιλόσοφοι πιστεύουν, επίσης, ότι μια πράξη μπορεί να ερμηνευθεί ως ηθικά ορθή ή εσφαλμένη μόνο σε συνάρτηση με τις συγκεκριμένες συνθήκες, και εφόσον οι ζωολόγοι είναι άνθρωποι, δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν επαρκώς τον κοινωνικό κόσμο άλλων ζωικών ειδών.
Αντίθετα, πολλοί ζωολόγοι ισχυρίζονται ότι η ηθική έχει τις εξελικτικές της ρίζες στο ζωικό κόσμο, και συνεπώς δε χαρακτηρίζει μόνο εμάς, αλλά και άλλα ζωικά είδη, για παράδειγμα σε ό,τι αφορά τη διανομή της τροφής. Αυτό ισχύει πρώτα και κύρια για τους πιο κοντινούς συγγενείς μας, τους χιμπαντζήδες και τους πιθήκους μπονόμπο. Στις αγέλες των χιμπαντζήδων, ένα κυρίαρχο αρσενικό και ένα κυρίαρχο θηλυκό στέκουν στην κορυφή της ιεραρχίας, αλλά, παρότι οι συσχετισμοί δύναμης είναι δεδομένοι, ο νόμος του ισχυρού δεν επιβάλλεται άνευ όρων. Η σωματική ισχύς και η κοινωνική θέση δε νομιμοποιούν αυτόματα αντίστοιχες συμπεριφορές, αλλά πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι θεμελιώδεις νόμοι της αγέλης, ο κώδικας ηθικής.
Σε ποιο μέρος της Γης είναι πιο γαλανός ο ουρανός;
Το ηλιακό φως είναι ένα μείγμα όλων των χρωμάτων, αλλά δεν είναι το ίδιο εύκολο για όλα τα χρώματα να φτάσουν στην επιφάνεια της Γης. Αυτό οφείλεται στο ότι το φως πρέπει να διαπεράσει την ατμόσφαιρα, στην οποία όμως σκεδάζεται από τα μόρια οξυγόνου και αζώτου, δηλαδή, απορροφάται και στη συνέχεια επανεκπέμπεται προς διάφορες κατευθύνσεις. Τα διαφορετικά χρώματα του φωτός (μήκη κύματος) δεν σκεδάζονται με τον ίδιο τρόπο από αυτά τα μικρά μόρια. Έτσι, το γαλάζιο χρώμα του ουρανού οφείλεται στο γεγονός ότι το ιώδες και το μπλε σκεδάζονται πολύ περισσότερο από τα υπόλοιπα χρώματα του λευκού φωτός. Αυτός είναι ο λόγος που ο ουρανός είναι γαλανός, ενώ ο Ήλιος έχει κιτρινωπό ή κοκκινωπό χρώμα καθώς αυτά τα χρώματα διαπερνούν ευκολότερα την ατμόσφαιρα και φτάνουν στο μάτι του παρατηρητή. Ταυτόχρονα, το χρώμα εξαρτάται και από το πάχος της ατμόσφαιρας. Στην άκρη του ορίζοντα, όπου το φως έχει διανύσει μεγαλύτερες αποστάσεις, μεγάλο μέρος του μπλε φωτός ανακλάται εντελώς. Γι’ αυτό και ο ουρανός εκεί είναι πιο λευκός. Για να βρούμε την περιοχή με τον πιο γαλανό ουρανό στη Γη, πρέπει να μελετήσουμε το χρωματικό φάσμα του ουρανού σε πολλά και διαφορετικά μέρη. Από τα 25 μέρη που μελέτησαν, το Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας μπορεί να καυχηθεί ότι έχει τον πιο γαλανό ουρανό.
Ποιος μέτρησε πρώτος την ταχύτητα του φωτός;
Μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα, οι επιστήμονες πίστευαν ότι το φως διαδίδεται ακαριαία, αλλά το 1676 ο Δανός αστρονόμος Ole Roemer παρατήρησε «την απόκλιση του φωτός», όπως ονόμασε το φαινόμενο. Ο Roemer διαπίστωσε ότι όσο πιο μακριά βρίσκεται η Γη από τον Δία τόσο περισσότερο χρόνο χρειάζεται το φως της Ιώς -δορυφόρου του Δία- για να φτάσει σε εμάς. Υπολόγισε ότι το φως χρειάζεται 22 λεπτά για να καλύψει μια απόσταση που αντιστοιχεί στη διάμετρο της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο και με βάση αυτό υπολόγισε την ταχύτητα του φωτός στα 220.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Σήμερα γνωρίζουμε ότι το φως κάνει αυτό το ταξίδι σε λιγότερο από 17 λεπτά, οπότε η ταχύτητα που υπολόγισε ο Roemer ήταν μικρότερη από την πραγματική. Το φως ταξιδεύει στο κενό με ταχύτητα 299.792.458 μέτρων το δευτερόλεπτο.
