Από τις 20 έως τις 22 Μαΐου 2025, η Sjenica της Σερβίας φιλοξένησε το Συνέδριο για την Ολοκλήρωση του Προγράμματος Balkan Detox LIFE, σηματοδοτώντας την ολοκλήρωση μιας πενταετούς διεθνούς πρωτοβουλίας για την καταπολέμηση της δηλητηρίασης της άγριας ζωής -της κύριας αιτίας θανάτου γυπών στα Βαλκάνια.
Όπως ανακοινώθηκε από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία περίπου 85 ειδικοί, κυβερνητικοί αξιωματούχοι, εκπρόσωποι από Περιβαλλοντικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και από αρχές επιβολής του νόμου από ολόκληρη την περιοχή των Βαλκανίων συγκεντρώθηκαν για να αξιοποιήσουν τα επιτεύγματα του Προγράμματος και να ενισχύσουν τον μελλοντικό συντονισμό για την καταπολέμηση του εγκλήματος κατά της άγριας ζωής.
Ορόσημα από μια περιφερειακή προσπάθεια
Σύμφωνα με την σχετική ανακοίνωση «το Πρόγραμμα Balkan Detox LIFE, που ξεκίνησε το 2020, προέκυψε ως εξέλιξη του προγενέστερου Προγράμματος Balkan Anti-Poisoning. Στόχος του είναι η αντιμετώπιση του διαχρονικού και βαθιά ριζωμένου προβλήματος της παράνομης δηλητηρίασης της άγριας ζωής. Η πρακτική αυτή, που συχνά (αν και όχι μόνο) αποσκοπεί στην εξόντωση θηρευτών, όπως οι λύκοι και η αρκούδα, έχει καταστροφικές παρενέργειες, προκαλώντας τον θάνατο γυπών και άλλων προστατευόμενων ειδών.
Το Πρόγραμμα καλύπτει επτά χώρες -την Αλβανία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τη Βουλγαρία, την Κροατία, την Ελλάδα, τη Βόρεια Μακεδονία και τη Σερβία- και εφαρμόζει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση: τη σύσταση Εθνικών Ομάδων Εργασίας κατά της Δηλητηρίασης, την ανάπτυξη πρωτοκόλλων διερεύνησης περιστατικών δηλητηρίασης, την υποστήριξη νομικών μεταρρυθμίσεων, τη διοργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την ενίσχυση ικανοτήτων και τη διεξαγωγή εκτενών εκστρατειών ενημέρωσης – ευαισθητοποίησης του κοινού.
Μέχρι σήμερα, πέντε από τις έξι συμμετέχουσες χώρες έχουν αναπτύξει επιχειρησιακά πρωτόκολλα, τα οποία έχουν εγκριθεί επισήμως στην Ελλάδα (2022), τη Βόρεια Μακεδονία (2024) και την Αλβανία (2025). Το πρωτόκολλο της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης βρίσκεται ακόμη σε φάση έγκρισης, ενώ η Κροατία έχει ενσωματώσει το δικό της στις επίσημες συστάσεις του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την καταπολέμηση του Εγκλήματος κατά της Άγριας Ζωής.
Η Αλβανία έχει εγκρίνει κι επίσημα Εθνικές Κατευθυντήριες Γραμμές κατά της Δηλητηρίασης, οι οποίες πλέον αποτελούν το εθνικό σχέδιο δράσης. Τα αντίστοιχα σχέδια της Βόρειας Μακεδονίας και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης βρίσκονται σε στάδιο έγκρισης. Στην Κροατία, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Πράσινης Μετάβασης έχει συγκροτήσει επίσημα την Επιτροπή του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την καταπολέμηση του Εγκλήματος κατά της Άγριας Ζωής. Οι κατευθυντήριες γραμμές ενάντια στη δηλητηρίαση της άγριας ζωής, που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος, πρόκειται να ενσωματωθούν στο εν λόγω σχέδιο δράσης.
25 γύπες έχουν σημανθεί με δορυφορικούς πομπούς GPS στο πλαίσιο του Balkan Detox LIFE, ενώ έχει δημιουργηθεί μια περιφερειακή διαδικτυακή πλατφόρμα παρακολούθησης, η οποία καταγράφει τις κινήσεις περισσότερων από 160 γυπών σε όλη τη βαλκανική περιοχή. Η δράση αυτή επιτρέπει την παρακολούθηση τους σε πραγματικό χρόνο και την ενεργοποίηση συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, τα οποία έχουν ήδη συμβάλει στην πρόληψη περιστατικών δηλητηρίασης.
Από το πρώτο εργαστήριο που πραγματοποιήθηκε στη Μαδρίτη, έχουν διεξαχθεί 11 εξειδικευμένες συνεδρίες για εισαγγελείς και δικαστές, στις οποίες συμμετείχαν 164 εκπαιδευόμενοι. Οι δράσεις αυτές συνέβαλαν στην ενίσχυση της περιφερειακής συνεργασίας και στην ανάπτυξη στρατηγικών δίωξης για την αντιμετώπιση της δηλητηρίασης της άγριας ζωής.
Μία από τις πιο μεταμορφωτικές πρωτοβουλίες του έργου ήταν η Ακαδημία για το Έγκλημα κατά της Άγριας Ζωής (Wildlife Crime Academy), που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με τις Ισπανικές αρχές. 44 επαγγελματίες από τα Βαλκάνια ολοκλήρωσαν το πλήρες τριμερές πρόγραμμα εκπαίδευσης και πιστοποιήθηκαν ως ειδικοί στο έγκλημα κατά της άγριας ζωής. Έκτοτε, οι απόφοιτοι έχουν αναλάβει την ηγεσία εθνικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων, εκπαιδεύοντας πάνω από 570 αστυνομικούς, εισαγγελείς, κτηνιάτρους και δασικούς υπαλλήλους, παρέχοντάς τους τα απαραίτητα εργαλεία για την αποτελεσματική διερεύνηση περιστατικών δηλητηρίασης στις χώρες τους.
Εθνικά επιτεύγματα
Κάθε χώρα ανέδειξε τις δικές της επιτυχίες, αλλά και τις προκλήσεις, παρουσιάζοντας τον τρόπο με τον οποίο τα κοινά εργαλεία του Προγράμματος προσαρμόστηκαν στις ιδιαίτερες τοπικές ανάγκες.
Στην Αλβανία, η δηλητηρίαση της άγριας ζωής, που για χρόνια παρέμενε ένα θέμα σε μεγάλο βαθμό υποτιμημένο, αναγνωρίστηκε πλέον ως το μοναδικό περιβαλλοντικό έγκλημα με επίσημο σχέδιο δράσης. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στη στενή θεσμική συνεργασία, η οποία οδήγησε επίσης στην έγκριση πρωτοκόλλων έρευνας, τη θέσπιση επίσημης αλυσίδας φύλαξης αποδεικτικών στοιχείων και την υλοποίηση εθνικών προγραμμάτων εκπαίδευσης.
Στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τα εθνικά προγράμματα εκπαίδευσης ενίσχυσαν τη συνεργασία μεταξύ θεσμικών φορέων, ενώ τα εκπαιδευτικά εργαστήρια συνέβαλαν στη βελτίωση των σχέσεων με εισαγγελείς και δικαστές.
Η Κροατία, αξιοποιώντας τη μακροχρόνια εμπειρία της στη διατήρηση των γυπών, ξεκίνησε την ανάπτυξη ενός νέου Εθνικού Σχεδίου Δράσης.
Η Ελλάδα ανέφερε 602 περιστατικά δηλητηρίασης ή υποψίας δηλητηρίασης μεταξύ 2015 και 2024 -ένας ιδιαίτερα ανησυχητικός αριθμός. Παρ’ όλα αυτά, στη χώρα σημειώθηκαν ουσιαστικά βήματα προόδου: ευρύτερη δορυφορική παρακολούθηση, έγκριση πρωτοκόλλων, αύξηση των ειδικών μονάδων ανίχνευσης δηλητηριασμένων δολωμάτων με ειδικά εκπαιδευμένους σκύλους, καθώς και ενισχυμένη θεσμική εμπλοκή. Η συνεργασία με κτηνοτρόφους και οι εκστρατείες ενημέρωσης – ευαισθητοποίησης του κοινού συνέβαλαν στην πρόληψη περιστατικών δηλητηρίασης που προκύπτουν από συγκρούσεις με την άγρια ζωή.
Στη Βόρεια Μακεδονία, τα εκπαιδευτικά προγράμματα συνέβαλαν στη δημιουργία σαφών πρωτοκόλλων και συστημάτων άμεσης ανταπόκρισης. Ένα ανεπίσημο αλλά ενεργό δίκτυο αρχών συνεργάζεται πλέον σε τακτική βάση, ενώ οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης στην ύπαιθρο έχουν ήδη αποφέρει αποτελέσματα.
Η Σερβία σημείωσε σημαντική πρόοδο, με το Υπουργείο Εσωτερικών να δημιουργεί ξεχωριστή μονάδα για την καταστολή του περιβαλλοντικού εγκλήματος. Η μονάδα αυτή οδήγησε σε τρεις επιχειρήσεις ενάντια στην παράνομη διακίνηση φυτοφαρμάκων, με πολλές συλλήψεις και δύο καταδίκες για δηλητηρίαση άγριας ζωής. Αρχές επιβολής του νόμου, κτηνίατροι και εισαγγελείς έλαβαν ειδική εκπαίδευση, ενώ οι εκστρατείες στα μέσα ενημέρωσης είχαν πολύ μεγάλη απήχηση.
Σε ολόκληρη την περιοχή, οι γύπες με πομπούς GPS αναδείχθηκαν σε πολύτιμους συμμάχους. Τα δεδομένα που συλλέγουν συνέβαλαν στον εντοπισμό των επικίνδυνων περιοχών και επέτρεψαν την άμεση παρέμβαση. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα έρχεται από τη Βόρεια Μακεδονία, όπου οι αρχές κατάφεραν να αφαιρέσουν εγκαίρως ένα δηλητηριασμένο πτώμα σκύλου, αποτρέποντας την έκθεση 18 γυπών – μια ουσιαστική νίκη για την πρόληψη και την έγκαιρη παρέμβαση.
Ευρύτερα περιφερειακά μαθήματα
Το συνέδριο καλωσόρισε επίσης σημαντικές συνεισφορές από χώρες εκτός του βασικού πυρήνα του Προγράμματος.
Η Κύπρος παρουσίασε τις προσπάθειές της για την καταπολέμηση της δηλητηρίασης. Χάρη σε νέες μονάδες εκπαιδευμένων σκύλων, τη χρήση GPS για παρακολούθηση και τη στενότερη συνεργασία με την αστυνομία και τους εισαγγελείς, τα περιστατικά αντιμετωπίζονται πιο αποτελεσματικά – παρόλο που η χώρα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προκλήσεις, ιδιαίτερα όσον αφορά τις έρευνες και τις δικαστικές διαδικασίες.
Στη Βουλγαρία, ο συνδυασμός μονάδων σκύλων, τεχνολογίας GPS και τοπικής ενημέρωσης συνέβαλε στην πρόοδο, παρόλο που δεν έχει κατατεθεί ακόμη υπόθεση δηλητηρίασης στο δικαστήριο. Ένα νέο εθνικό σχέδιο δράσης και η ενίσχυση της τοξικολογικής υποδομής αποτελούν σημαντικά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση.
Το θέμα της σύγκρουσης ανθρώπου-άγριας ζωής είχε ισχυρή ανταπόκριση, ιδιαίτερα στην Ελλάδα και τη Σερβία. Και οι δύο χώρες εφαρμόζουν στρατηγικές συνύπαρξης με τις τοπικές κοινότητες – από σκύλους φύλακες κοπαδιών και foxlights, έως εκπαιδευτικά προγράμματα για νέους και δίκτυα ενδιαφερόμενων φορέων.
Στην Κροατία, τα κέντρα διάσωσης και απελευθέρωσης στο νησί Cres φροντίζουν περισσότερα από 100 Όρνια από το 2016, ενώ πάνω από 40 έχουν σημανθεί με πομπούς GPS για την παρακολούθηση των κινδύνων.
Η Ρουμανία πρόσφερε μια αισιόδοξη νότα, μοιράζοντας ενημερώσεις για το φιλόδοξο πρόγραμμα επανεισαγωγής γυπών στα βουνά Făgăraș, αποδεικνύοντας τι είναι εφικτό να γίνει για την αποκατάσταση ειδών σε περιφερειακό επίπεδο.
Πού βρισκόμαστε
Είναι σαφές πως με την πάροδο των χρόνων η αντιμετώπιση της δηλητηρίασης άλλαξε σημαντικά. Μεταξύ 2000 και 2020, μόνο το 6% των περιστατικών δηλητηρίασης οδήγησαν σε έρευνα – και λιγότερο από 1% σε δίωξη. Το 2025, όμως, το 65% των περιπτώσεων ερευνώνται, με αυξημένη χρήση ιατροδικαστικών νεκροψιών και τοξικολογικών εργαστηρίων.
Παρόλα αυτά, παραμένουν σημαντικές προκλήσεις. Πολλά εργαστήρια εξακολουθούν να μη διαθέτουν τα απαραίτητα εργαλεία, ενώ οι δικαστικές υποθέσεις παραμένουν η εξαίρεση. Κοιτώντας μπροστά, η Ακαδημία για το Έγκλημα κατά της Άγριας Ζωής 2.0 – ένα νέο έργο χρηματοδοτούμενο από το πρόγραμμα LIFE της Ευρωπαϊκής Επιτροπής – θα εκπαιδεύσει 1.000 ακόμη ειδικούς σε ολόκληρη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική, ενισχύοντας την ικανότητα της ηπείρου να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το πρόβλημα.
Επόμενα βήματα
Το Balkan Detox LIFE έχει φέρει σημαντικές αλλαγές. Έχει οικοδομήσει γέφυρες ανάμεσα σε κυβερνήσεις, οργανώσεις για τη διατήρηση της φύσης, και τοπικές κοινότητες. Έφερε στο φως μια κρυφή κρίση, αναγνωρίζοντάς την πλέον ως έγκλημα. Το πιο σημαντικό είναι ότι παρείχε στα θεσμικά όργανα την αυτοπεποίθηση και τους πόρους να αναλάβουν δράση – δίνοντας ταυτόχρονα στους γύπες μια πραγματική ευκαιρία για επιβίωση.
Τα επόμενα βήματα θα εξαρτηθούν από τη συλλογική δέσμευση κυβερνήσεων, ΜΚΟ, διωκτικών αρχών και πολιτών. Ωστόσο, χάρη στη βάση που έθεσε αυτό το έργο, τα Βαλκάνια είναι σήμερα καλύτερα προετοιμασμένα από ποτέ στο να προστατεύσουν την άγρια ζωή τους από αυτή τη σοβαρή απειλή – όχι μόνο για τους γύπες, αλλά και για τους φυσικούς τόπους και τους ανθρώπους που εξαρτώνται από αυτούς»
