ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΤΣΑΛΑΚΗΣ Οικονομολόγος
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΟΠΟΥΝΙΔΗΣ
Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης και Audencia Nantes School of Management
Μία οικονομία απαλλαγμένη από καρτέλ, λόμπι και συντεχνίες μοιάζει με έφηβο που, παρά τα τυχόν λάθη του, θα αναπτυχτεί χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια. Παράδειγμα τέτοιας ανάπτυξης είναι το Χονγκ Κονγκ, η Νότια Κορέα, η Ταϊβάν, η μεταπολεμική Ιαπωνία και Γερμανία κ.λπ.
Οι προστατευτικές πολιτικές και νομοθεσίες που επιτυγχάνουν τα καρτέλ για τα μέλη τους, είτε με παρασκηνιακή είτε με φανερή δράση εξασφαλίζει την αναδιανομή σημαντικού πλούτου για τα μέλη τους. Μια άδικη αναδιανομή, η οποία πολλές φορές γίνεται με την «ανοχή» του κράτους εις βάρους του κοινωνικού συνόλου και της ευημερίας των πολιτών.
Τα καρτέλ τιμών αναπτύσσονται σε κλάδους όπου υπάρχει αρκετά μικρός αριθμός επιχειρήσεων πράγμα το οποίο τους επιτρέπει να συμμετέχουν σε συμπαιγνία πιο εύκολα. Ετσι, σε αυτούς τους κλάδους, η μείωση των τιμών καθίσταται ανελαστική σε αντίθεση με άλλους κλάδους όπου λόγω της ύπαρξης πολλών επιχειρήσεων δεν μπορούν να συνάψουν καρτέλ τιμών, οπότε οι τιμές τους είναι ελαστικές.
Οι πολίτες πληρώνουν ακριβές τιμές και έτσι συνολικά η κοινωνία αναλώνει περισσότερους πόρους για να πληρώνει υψηλές τιμές για προϊόντα ή υπηρεσίες που θα μπορούσαν να αγοράσουν πολύ φθηνότερα ένα δεν υπήρχαν τα καρτέλ. Αυτοί οι πόροι όμως θα μπορούσαν να απέδιδαν περισσότερο αν πήγαιναν σε άλλες ωφέλιμες δραστηριότητες όπου θα δημιουργούσαν και θέσεις εργασίας.
Σε περίπτωση ύφεσης, η μείωση της ζήτησης προκαλεί μείωση των τιμών σε τομείς όπου δεν υπάρχουν καρτέλ, πράγμα το οποίο ανακουφίζει εν μέρει τους πολίτες των οποίων έχει μειωθεί το διαθέσιμο εισόδημά τους.
Η Ελλάδα έχει πολλές μορφές καρτέλ τιμών, σχεδόν σε όλους τους τομείς και κλάδους της οικονομίας. Τα καρτέλ, σε περίπτωση ύφεσης, προκείμενου να αναπληρώσουν τα έσοδα τους από τις μειωμένες ποσότητες που ζητούν πλέον οι καταναλωτές, όχι μόνο κρατούν τις τιμές σταθερές αλλά σε πολλές περιπτώσεις τις αυξάνουν.
Η μη προσαρμογή των τιμών σε χαμηλότερα επίπεδα σύμφωνα με την νέα μειωμένη αγοραστική δύναμη των καταναλωτών έχει ως αποτέλεσμα οι τιμές που καθορίζουν τα καρτέλ να φαίνονται ακόμα πιο ακριβές από ότι ήταν στο παρελθόν. Αυτό θα επιφέρει μεγαλύτερη μείωση της ζήτησης με περαιτέρω συνέπεια κάθε μακροχρόνια επένδυση να θεωρείται παράτολμη. Έτσι οι δαπάνες για επενδύσεις θα υποχωρήσουν περεταίρω, η ανεργία θα αυξάνει χωρίς επενδύσεις, η ζήτηση θα μειώνεται λόγω της αύξησης της ανεργίας και μια επικίνδυνη καθοδική σπείρα βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη καθώς κάθε μια από αυτές τι εξελίξεις θα επιδεινώνει τις άλλες.
Προκειμένου να αναστραφεί η προς τα κάτω καταστροφική σπείρα της οικονομίας θα πρέπει να «σπάσει» η δύναμη των καρτέλ, ώστε συνολικά οι τιμές στην οικονομία, ελεύθερες από καρτελοποίηση, να προσαρμοστούν στη νέα χαμηλότερη αγοραστική δύναμη των πολιτών.
Οι τιμές σε ορισμένους τομείς όπως π.χ. τα ενοίκια έχουν προσαρμοστεί στα νέα επίπεδα ζήτησης. Θα πρέπει οι προσπάθειες της Επιτροπής Ανταγωνισμού να εστιαστούν στο «σπάσιμο» των καρτέλ τιμών προκειμένου να ανακουφιστούν οι πολίτες και να ανακτήσουν μέρος της αγοραστικής τους δύναμης. Μόνο τότε θα μπορέσει η οικονομία να ισορροπήσει σε ένα σημείο από το οποίο σταδιακά και σε βάθος χρόνου θα ξεκινήσει και πάλι η ανάπτυξη της οικονομίας. Χωρίς όμως τη διάσπαση των καρτέλ τιμών, η ανάπτυξη θα καθυστερήσει πολύ να έρθει, και όταν θα έρθει η διανομή του παραγόμενου πλούτου δεν θα διαχέεται προς όφελος του συνόλου των πολιτών, αλλά και πάλι προς όφελος των καρτέλ. Εξάλλου ευημερία σημαίνει οι πολίτες να έχουν δικαίωμα, ανάλογα με την προσπάθεια τους και την εργασία τους στη διανομή του παραγόμενου πλούτου. Η προσπάθεια αυτή δεν πρέπει να περιορίζεται είτε φανερά είτε παρασκηνιακά, από κανένα καρτέλ ή λόμπι.
Το κράτος πρέπει να ασκεί συνετή διακυβέρνηση και να αποτρέπει τη λειτουργία καρτέλ και λόμπυ που ευνοούν συντεχνιακά συμφέροντα εις βάρος του γενικότερου συμφέροντος της κοινωνίας. Ο Mancur Olson στο βιβλίο του η «Άνοδος και η Παρακμή των Εθνών», αναπτύσσει μια νέα οικονομική θεωρία η οποία αποτρέπει την άδικη συγκέντρωση των εισοδημάτων στα καρτέλ. Προτείνει την ανάκληση κάθε νομοθεσίας ή ρύθμισης που δίνει την δυνατότητα σε ομάδες εδικών συμφερόντων, να καθαρίζουν υψηλές τιμές, χρησιμοποιώντας την ισχύ τους, σε βάρος της οικονομίας και της κοινωνίας. Με τον τρόπο αυτό θα προσαρμοστεί η οικονομία ώστε τα επίπεδα τιμών να ισορροπήσουν στην πραγματική παραγωγική της ικανότητα, θα απελευθερωθούν πόροι σε πιο ανταγωνιστικές δραστηριότητες, θα αρχίσει η προσέλκυση επενδύσεων ώστε να μειωθεί το τραγικό ποσοστό της ανεργίας, το οποίο αποτελεί την πιο οδυνηρή συνέπεια της οικονομικής κρίσης.
