Κύριε διευθυντά,
διάβασα το από 31-8-2012 κείμενο του κ. Νίκου Κουκουλάκη στη φιλόξενη εφημερίδα ´Χανιώτικα νέα´ με θέμα ´Περί Ιστορίας´, που αναφέρεται στο φωτογραφικό άλμπουμ από τα αρχεία της Γερμανίας, με τίτλο «Ο γερμανικός Ιανός», εκδόσεις «Ταξιδευτής».
Ο κ. Κουκουλάκης σχολιάζει ειδικά τη γερμανική φωτογραφία με τον τότε Επίσκοπο Κυδωνίας και Αποκορώνου Αγαθάγγελο, σε χαιρετισμό χιτλερικό (οι ιερωμένοι ορκίζονται ή χαιρετούν με την παλάμη στην καρδιά) ή όταν ευλογεί «το κακό πουλί» των Γερμανών, κατά την πρώτη επέτειο της Μάχης της Κρήτης, που γιόρταζαν οι κατακτητές.
Απαντώντας στον κ. Κουκουλάκη τονίζω ότι στην ιστορία δεν αποκρύπτουμε ούτε καταστρέφουμε τα ιστορικά ντοκουμέντα.
Σαφώς, η στάση του Επισκόπου Αγαθαγγέλου, σε αντίθεση με εκείνη του Κισάμου και Σελίνου, όπως γράφω, τα πρώτα χρόνια της Κατοχής, εκ πρώτης όψεως, «φαίνεται» ότι δεν ήταν η ενδεδειγμένη για το σχήμα του. Επιχείρησε «εισπήδηση» σε όλες τις Επισκοπές της Κρήτης, ως και στην Επισκοπή Πέτρας. Εκανε κάλεσμα στους αντάρτες του ενωμένου ΕΑΜ (Μπαντουβά – Ποδιά) να παραδώσουν τα όπλα, έβγαζε λόγους εναντίον τους.
Διέταξε τον τοποτηρητή της Μητρόπολης Κρήτης, αρχιμανδρίτη τότε, Ευγένιο Ψαλιδάκη, μετά την εξορία από το Ηράκλειο του Μητροπολίτη Βασιλείου, να αποκηρύξει τους αντάρτες του Ψηλορείτη, όπου δρούσε τότε το αντάρτικο (1941 – 42).
Στη διδακτορική διατριβή μου «Εκκλησία και Αντίσταση» από τις εκδόσεις «Κνωσός» (1994) αναφέρονται, αναλυτικά, τα έγγραφα του Αγαθάγγελου που βρίσκονται στις άλλες Επισκοπές και ιδίως στη δική του Επισκοπή, όπου έβγαζε λόγους να μην κάνουν αντάρτικο, για να μην έχουν τα αντίποινα του Ηρακλείου, του 1942.
Στην ερμηνεία μου, λοιπόν, (ο ιστορικός επιχειρεί ερμηνεία της Ιστορίας) στο ίδιο βιβλίο αναφέρω ότι οι ενέργειες του Αγαθάγγελου είχαν σχέση με την «Εκκλησιαστική πολιτική» του Φαναρίου, τον φαναριωτισμό του Εθνομάρτυρα Γρηγορίου του Ε’ και ότι αισθανόταν «δέος» για την τότε παντοδύναμη Γερμανία, που γνώριζε άμεσα ο ίδιος, λόγω της παραμονής του σε Αυστρία – Γερμανία. Με τις ενέργειές του αυτές φρόντιζε και μεριμνούσε για τη σωτηρία του δικού του ποιμνίου, της Επισκοπής του, λόγω αρχιερατικού χρέους.
Αλλος ιστορικός συνάδελφος, από άλλη ερμηνευτική σκοπιά, θα «τεκμηρίωνε», εκ του ασφαλούς, ότι ο Αγαθάγγελος ήταν συνεργάτης των Γερμανών και ότι άλλαξε στρατόπεδο όταν πλέον τελείωνε η Κατοχή (1944 – 45).
Ως προς τα πολιτικά πρόσωπα των φωτογραφιών του «Γερμανικού Ιανού», τα ονόματα των ντόπιων διορισμένων από τους Γερμανούς στις τοπικές Αρχές και του «Ελληνα», όπως γράφω, Γενικού Διοικητή Κρήτης κι αυτού διορισμένου από τους Γερμανούς, «φωτογραφικά» δεν σοκάρουν, αν και είναι οι περισσότεροι γνωστοί και από τη λεγόμενη «Επιτροπή». Αυτό που σκανδαλίζει όμως φωτογραφικά είναι η στάση, λόγω σχήματος, του Αγαθάγγελου, εάν δεν ερμηνευθεί, το γιατί δηλαδή ενεργεί έτσι, όπως προσωπικά τον ερμηνεύω στη διδακτορική διατριβή μου. Ως εκ τούτου, οι χαρακτηρισμοί του κ. Κουκουλάκη εκφράζουν εμπάθεια, στείρο τοπικισμό και φανατισμό που μάλλον αντιπροσωπεύουν τον ίδιο.
Εχω, λοιπόν, την εντύπωση ότι ο κ. Κουκουλάκης δεν γνωρίζει καλά τα γεγονότα της περιόδου. Ως εκ τούτου, σου στέλνω το βιβλίο «Εκκλησία και Αντίσταση», με την ερμηνεία των γεγονότων, για την οποία ορισμένοι, ευτυχώς ελάχιστοι, με ψέγουν ότι επιχειρώ να προφυλάξω, ιστορικά, τον Επίσκοπο, με την παράκληση να δοθεί στον κ. Κουκουλάκη. Ως προς τη μέθοδο του κ. Κουκουλάκη, ότι τάχα ένας μόνο τόπος έχει προδότες και κατοχικούς ή χουντικούς συνεργάτες, κάνει μεγάλο λάθος και μεγάλη ζημιά στον συγκρητισμό και την ίδια την Ιστορία.
Σαφώς, υπήρξαν συνεργάτες των κατακτητών και από το Ηράκλειο, όπως υπήρξαν, δυστυχώς, παντού. Αλλά, όμως, μόνο ζημιά θα κάνουμε αν αρχίσουμε να ανοίξουμε διάλογο από τις εφημερίδες περί συνεργατών και να ανταπαντούμε λέγοντας: «Ναι, αλλά έχετε κι εσείς π.χ. τον Χανιώτη κατοχικό ´Νομάρχη´ Ρεθύμνου, τον Μάρκελλο, καταδικασμένο για κατοχική συνεργασία. Εχετε την αδελφή πασίγνωστου πολιτικού ηγέτη, που υποδέχθηκε με ανθοδέσμη τους Γερμανούς ή και τον ίδιο τον πολιτικό, συνεργάτη τους στο γερμανικό Στρατοδικείο». Το φαινόμενο θα ήταν έτσι εκχυδαϊσμός και όχι ερμηνεία της Ιστορίας, σφαιρικά.
Κύριε διευθυντά,
τα Χανιά έχουν σπουδαίους αντιστασιακούς και μάρτυρες αγωνιστές, ειδικά της πρώτης περιόδου (όχι του Οκτωβρίου 1944 – Μάη 1945 της υπόλοιπης ελεύθερης Κρήτης). Εχουν τον καπετάν Βασίλη Πατεράκη, πρωτοπόρο στα Χανιά, που ευτύχησα να καταγράψω τη μαρτυρία του στο βιβλίο μου «Ανεξάρτητοι Αντάρτες», εκδόσεις «Κνωσός».
Εχουν τον πρωτοπόρο του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, τον καπετάν Νικ. Τσιαμαντή των Μεσκλών, ήδη από το 1943, που ορισμένοι συγγενείς του δεν τον άφησαν να μου μιλήσει λόγω της συμμετοχής του στον Εμφύλιο. Εχουν την ΑΕΑΚ. Είμαι τυχερός που είχα καθηγητή, όπως και εσύ, τον ανθρωπιστή παιδαγωγό, κοινό μας καθηγητή στην Εκκλησιαστική Σχολή της Αγίας Τριάδας, τον Γιώργη Φαλδαμή. Τον ήρωα της Μάχης της Κρήτης, της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ την Κατοχή, με το βιβλίο του – μαρτυρία που κατέγραψα και εξέδωσα ως «Ειλητάριο Εκπαίδευσης και αγώνων», με τη βοήθεια των συμμαθητών μου της Σχολής και το οποίο αποστέλλω για σένα. Ο οποίος, σημειωτέον, ο ανεξίκακος καθηγητής καταδόθηκε πρώτα από συντοπίτες του ως κομμουνιστής και εκδιώχθηκε πάλι από καθηγητής της Σχολής από ντόπιους συνεργάτες της Χούντας, όπως και άλλοι δημοκρατικοί καθηγητές.
Και για να τελειώνουμε, λόγω οικονομίας του χώρου. Μεγάλωσα και ανδρώθηκα στο Ακρωτήρι, που το λατρεύω. Αγαπώ εξίσου και τον ιδιαίτερο τόπο μου, που έβγαλε μεν ορισμένους συνεργάτες των κατακτητών, όπως και κάθε τόπος, έβγαλε, όμως, και τους μεγάλους Αρχηγούς και καπετάνιους του αντάρτικου, Μπαντουβά, Ποδιά, Πετρακογιώργη, Γρηγοράκη ή Σατανά, μάρτυρες και αγωνιστές ιερωμένους, όπως και τα Χανιά, όπως και κάθε τόπος.
Εμείς οι εξ επαγγέλματος επιστήμονες ιστορικοί δεν πρέπει, ως γνωστόν, να αποκρύπτουμε την αλήθεια ή να την παραποιούμε ερμηνευτικά, όποια κι αν είναι, ευχάριστη ή δυσάρεστη.
Χαιρετισμούς πολλούς στους «ομογάλακτους» Αγιο-Τριαδίτες φίλους μας.
Αντώνης Σανουδάκης,
επίκουρος καθηγητής
Ιστορίας – συγγραφέας
