Πηγές ρύπανσης θαλασσών και ωκεανών

Ευάγγελος Γιδαράκος
Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης

Ο πλανήτης Γη αποτελείται κατά περίπου 70% από νερό, το μεγαλύτερο ποσοστό του οποίου βρίσκεται στους ωκεανούς. Αν και στο νερό βασίζεται η ύπαρξη περισσότερων από 7 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα συνεχίζει να το ρυπαίνει, απορρίπτοντας κάθε λογής απόβλητα και ρύπους, μετατρέποντας τους ωκεανούς σε χωματερές.
1. Απευθείας Απόθεση
Πολλά από τα στερεά απόβλητα, που παράγονται, καταλήγουν στους ωκεανούς. Πλαστικές σακούλες, γυάλινα μπουκάλια, υλικά συσκευασιών – αν δεν τοποθετηθούν σε ειδικούς κάδους μπορούν να φτάσουν στην θάλασσα.
2. Αποχετεύσεις
Σε πολλά μέρη στον κόσμο, η ροή από τις αποχετεύσεις καταλήγει, είτε χωρίς, είτε με ελάχιστη, επεξεργασία στους θαλάσσιους αποδέκτες. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στη Μεσόγειο το 60% των αστικών αποβλήτων φτάνει στην θάλασσα χωρίς να έχει περάσει πρώτα από εγκαταστάσεις επεξεργασίας υγρών αποβλήτων.
3. Λιπάσματα
Τα υπολείμματα λιπασμάτων από αγροτικές εκμεταλλεύσεις, που καταλήγουν σε παράκτιες περιοχές εντείνουν την θαλάσσια ρύπανση. Οι θρεπτικές ουσίες, που περιέχονται στα λιπάσματα, προκαλούν το φαινόμενο του ευτροφισμού – τα άλγη των υδάτινων αποδεκτών αναπτύσσονται υπέρμετρα και καταναλώνουν το οξυγόνο που υπάρχει στο νερό, προκαλώντας συνθήκες ασφυξίας στους υπόλοιπους θαλάσσιους οργανισμούς, που δεν μπορούν να επιβιώσουν. Ο ευτροφισμός έχει δημιουργήσει τεράστιες «νεκρές ζώνες» σε διάφορα υδάτινα περιβάλλοντα της υφηλίου, όπως στον Κόλπο του Μεξικού και τη Βαλτική Θάλασσα.
4. Πετρελαιοειδή
Οι πετρελαιοκηλίδες προκαλούν τεράστια οικολογική καταστροφή στους ωκεανούς – αλλά αποτελούν μόνο το 12% από το σύνολο των πετρελαιοειδών που καταλήγουν στις θάλασσες κάθε χρόνο. Σύμφωνα με μελέτη του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας των Η.Π.Α., το 36% των πετρελαιοειδών εισρέει στα θαλάσσια περιβάλλοντα από αποχετεύσεις και ποταμούς ως υγρό απόβλητο, μέσω της βροχής, από τις οικιστικές και τις βιομηχανικές ζώνες. Οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες, που περιέχονται στα πετρελαιοειδή, είναι ιδιαιτέρως τοξικοί στους θαλάσσιους οργανισμούς και επιπλέον είναι εξαιρετικά δύσκολος ο καθαρισμός του νερού από αυτούς, με αποτέλεσμα να παραμένουν ως υπόλειμμα στις θάλασσες και τα θαλάσσια ιζήματα για πολλά χρόνια
5. Ρύπανση από τα Πλοία
Οι μηχανές των πλοίων προκαλούν ρύπανση στην θάλασσα, καθώς με τη λειτουργία τους εκλύουν την περίσσεια του καυσίμου που δεν χρειάζονται, με αποτέλεσμα το καύσιμο αυτό να καταλήγει στη θάλασσα και να θανατώνει τη πανίδα και χλωρίδα της. Επίσης, η εκκένωση των καταλοίπων του φορτίου μεταφορικών πλοίων μπορεί να προκαλέσει φαινόμενα ρύπανσης σε λιμάνια, θαλάσσιες οδούς και ωκεανούς.  Τα πλοία, επίσης, προκαλούν ηχορύπανση, η οποία διαταράσσει τη θαλάσσια ζωή, ενώ τέλος  το νερό από τις δεξαμενές έρματος των πλοίων μπορεί να διασπείρει επικίνδυνα άλγη και άλλους επιβλαβείς οργανισμούς στη θάλασσα.
6. Τοξικές και Ραδιενεργές Χημικές Ουσίες
Για αιώνες, οι ωκεανοί αποτελούσαν έναν «βολικό» αποδέκτη των αποβλήτων που παραγόταν στη στεριά, συμπεριλαμβανομένων των τοξικών ουσιών, όπως φυτοφάρμακα, χημικά όπλα και ραδιενεργά απόβλητα (στρατιωτικά και βιομηχανικά).  Επιπροσθέτως, χημικές ουσίες μπορούν να διαφύγουν στη θάλασσα κατά την παρασκευή, την χρήση ή την απόρριψή τους, όπως επίσης από ατυχήματα, διαρροές ή φωτιές.
Μικροσκοπικοί οργανισμοί στη βάση της τροφικής αλυσίδας, όπως το πλαγκτόν στους ωκεανούς, απορροφούν αυτές τις χημικές ουσίες κατά τη διατροφή τους. Επειδή τα χημικά αυτά δε διασπώνται εύκολα, συσσωρεύονται στο πλαγκτόν, με αποτέλεσμα οι συγκεντρώσεις των χημικών να είναι υψηλότερες στο πλαγκτόν από ότι στο γύρω θαλάσσιο περιβάλλον.  Αυτά τρώγονται από μικρά ζώα και η συγκέντρωση πάλι ανεβαίνει. Αποτέλεσμα αυτού, είναι ότι οι οργανισμοί που βρίσκονται ψηλότερα στην τροφική αλυσίδα, όπως για παράδειγμα οι φώκιες, μπορούν να έχουν επίπεδα μόλυνσης εκατομμύρια φορές υψηλότερα από το νερό στο οποίο ζούνε.
7. Καυσαέρια Αυτοκινήτων και Βιομηχανιών
Τα καυσαέρια των αυτοκινήτων και των βιομηχανιών δεν κατευθύνονται απευθείας προς στον ωκεανό, αλλά καταλήγουν στις θάλασσες μέσω της όξινης βροχής. Η όξινη βροχή αποτελείται από αέριους ρύπους που έχουν αναμειχθεί με το βρόχινο νερό και όταν φτάσει στον ωκεανό ρυπαίνει το νερό και προκαλεί τον θάνατο πολλών ψαριών.
8. Θερμική Ρύπανση
Αναφέρεται στο νερό ψύξης που απαιτείται στα εργοστάσια ηλεκτροδότησης και σε βιομηχανικές μονάδες. Η διαφορά θερμοκρασίας του ύδατος είναι θανατηφόρα για τα κοράλλια και για άλλους αντίστοιχα ευαίσθητους θαλάσσιους οργανισμούς. Επίσης, εκτοπίζει θαλάσσια είδη.

Εκθεση στο Νεώριο Μόρο
Το Πολυτεχνείου Κρήτης από 8 – 30 Σεπτεμβρίου 2012 θα παραθέσει στο Νεώριο Μόρο, στις εγκαταστάσεις του Ιστιοπλοϊκού Ομίλου Χανίων, έκθεση με θέμα ´Θαλάσσια Ρύπανση και Απόβλητα´.
Η έκθεση παρουσιάζει πληροφοριακό καθώς και φωτογραφικό, υλικό, σχετικό με επιλεγμένα θέματα ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος, όπως πηγές ρύπανσης θαλάσσιων υδάτων, πετρελαιοκηλίδες, σκουπίδια, ναυάγια, ραδιενέργεια, ηχορύπανση κ.ά. Παράλληλα, παρουσιάζει στοιχεία τοπικού ενδιαφέροντος, όπως τα προστατευόμενα θαλάσσια είδη της Κρήτης αλλά και τις παραλίες των Χανίων με Γαλάζιες Σημαίες.
Πρόκειται για μια έκθεση η οποία στόχο έχει να ευαισθητοποιήσει το κοινό επί του θέματος της θαλάσσιας ρύπανσης, κάνοντάς το παράλληλα να συνειδητοποιήσει τις ακριβείς διαστάσεις του προβλήματος, αλλά και τις ευθύνες, που κάθε ένας από εμάς έχει.
Θα ήταν ιδιαίτερη χαρά και τιμή να ξεναγήσουμε τους μαθητές σας στην έκθεσή μας, έπειτα από σχετική ειδοποίησή σας, μια από τις προαναφερόμενες διαθέσιμες ημέρες και ώρες.
Η συμμετοχή όλων μας, αλλά ιδιαιτέρως των μικρών μας φίλων, που αποτελούν το μέλλον και την ελπίδα του ήδη επιβαρυμένου περιβάλλοντός μας, θα ήταν η καλύτερη επιβράβευση της προσπάθειάς μας.
Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειάς μας θα παρουσιαστούν σε συνεργασία με τα ´ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ´ οι πιο αντιπροσωπευτικές θεματικές ενότητες της έκθεσης. Η 1η ενότητα αφορά τις κυριότερες Πηγές Ρύπανσης Θαλασσών και Ωκεανών.