«Πριν από λίγα χρόνια πίστευα ότι η μεγαλύτερη διαστροφή ενός ηθοποιού είναι το ίδιο το επάγγελμά του, να μπαίνει κάθε φορά στον ψυχισμό ενός άλλου ανθρώπου και δέκα λεπτά αργότερα να πίνει μπίρα με τους φίλους του σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Ένιωθα πολύ ξεχωριστή που το έκανα αυτό, ως τη στιγμή που κατάλαβα ότι αυτή είναι μια ανάγκη που την έχουν όλοι οι άνθρωποι, να αλλάζουν ρόλους στην καθημερινότητά τους. Τελικά όλοι το κάνουν, με τη διαφορά ότι οι ηθοποιοί ζούμε από αυτό»
[Γιούλικα Σκαφιδά, 32χρονη ηθοποιός, η νικήτρια του εφετινού βραβείου
«Μελίνα Μερκούρη» («ΒΗmagazino, 23/3/2014)]
ΑΠΟ τις τόσες «παγκόσμιες ημέρες», να και μια που αξίζει να μνημονεύεται. Είναι η 27η Μαρτίου κάθε χρόνου, η αφιερωμένη στο Θέατρο. Πρωτοκαθιερώθηκε στα 1962 από το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου, ως «παγκόσμια ημέρα θεάτρου», ενώ αργότερα θεσμοθετήθηκε κι η 27η Νοεμβρίου, ως Ημέρα Θεάτρου για την Εκπαίδευση (1).
ΘΕΑΤΡΟ για τους πολίτες, θέατρο και για τους μαθητές -τους αυριανούς διαμορφωτές των κοινωνικοπολιτικών καταστάσεων. Αυτός είναι κι ο «παιδευτικός» ρόλος της μιμητικής τέχνης: μόρφωση συν διασκέδαση και, μέσω αυτών, σωστή διαπαιδαγώγηση.
ΑΠΟ ΟΛΕΣ τις τέχνες, το θέατρο βρίσκεται πιο κοντά στην καθημερινότητά μας, αφού την μιμείται σε όλα της. Με «πρωταγωνίστρια» την ίδια τη ζωή, με σκέψεις, συμπεριφορές και δράσεις/αντιδράσεις συνανθρώπων μας και με την εικονοποίηση «επί σκηνής» γνωστών/άγνωστων χαρακτήρων μας, δεν λαμβάνουμε, άραγε, ύψιστα μαθήματα;
ΣΤΟ θέατρο αντικατοπτρίζεται ο γύρω κόσμος μας. Σκεφθείτε μόνο πόσα έργα έχουν γραφτεί και παιχθεί, εμπνευσμένα από την σημερινή κρίση που περνούμε… Η ύπαρξή μας αποκτά νόημα με την αυτογνωσία που μας προσφέρεται έμμεσα. Όσα βλέπουμε να διαδραματίζονται στη σκηνή, να λέγονται και να εξελίσσονται από ηθοποιούς και λοιπούς συντελεστές (λόγος, μουσική, κίνηση, χορός, φωτισμός, videos, ενδυμασία, σκηνικά κ.λπ.) ταυτίζονται με την ψυχοσύνθεσή μας ή μας φέρνουν κριτικά αντιμέτωπους με τον εαυτό μας.
Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ θεατράνθρωπος του περασμένου αιώνα, ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, προτρέπει έτσι τους ηθοποιούς στο ποίημά του «Για την Κρίση»:
«Καλλιτέχνες, εσείς που με χαρά σας και με πίκρα
παραδίνεστε στην κρίση του θεατή, αποφασίστε τώρα
να παραδώσετε από δω και μπρος στην κρίση του
και τον κόσμο που παρασταίνετε.» (2)
ΚΥΡΙΑΡΧΟ στοιχείο, λοιπόν, που συνδέει θεατές με ηθοποιούς και δρώμενα είναι η αληθοφάνεια της «παράστασης», ώστε να υπάρχει η μέθεξη και η κριτική σκέψη. Εμείς, δηλαδή οι θεατές, τι θα κάναμε στη θέση των θεατρικών προσώπων βιώνοντας τα ίδια ή ανάλογα γεγονότα, τα ίδια ή ανάλογα συναισθήματα. Εξάλλου, οι θεατρικές απεικονίσεις συμβάντων και χαρακτήρων παρμένων από την παραδοσιακή ή σύγχρονη, ιδιωτική ή ομαδική ζωή, πλην της διασκέδασης, στόχο έχουν να μας διορθώσουν μέσα από τη διακωμώδηση καταστάσεων, τη συγκίνηση και τη λύτρωση. Να μας υποδείξουν έμμεσα τρόπους ζωής: υιοθετώντας ή αποφεύγοντάς τους.
ΘΕΑΤΡΟ είναι όλη η ζωή μας, με τις καθημερινές «παραστάσεις», τους ρόλους που «παίζουμε, τα «προσωπεία» που φορούμε. Με «θιάσους» ομάδες της κοινωνίας, δημόσιους υπαλλήλους, πολιτικά κόμματα, συνδικαλιστές και συντεχνίες, βουλευτές στα κανάλια (που ωρύονται ότι δεν θα… ψηφίσουν και τελικά ψηφίζουν οτιδήποτε), προσχηματικές «ιδεολογίες», γραφειοκρατία κ.λπ.
ΜΕ ψευτο-διλημματικά «σενάρια» με αφορμή τα μνημόνια και την κρίση, με «ηθοποιούς» τους εκπροσώπους μας στη Βουλή που συχνά πυκνά καμώνονται «ηρωικές» εξόδους από το πόστο τους, κυλάει εναγώνια η ζωή μας, με κυρίαρχες την αναξιοπιστία και την αβεβαιότητα.
ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ θέατρο στη σκηνή είναι το μόνο «φως» στις βαθιές μνημονιακές μας νύχτες. Αρκεί να το εντοπίζουμε στις καλές παραστάσεις. Είναι σαν λύχνο που αχνοφέγγει στα σκοτάδια, δείχνοντας θαμπά το δρόμο, σαν κερί που τρεμοσβήνει χωρίς να σβήνει στην πορεία μας.
ΝΑΙ! Το θέατρο χρειάζεται τώρα που χαμηλώνουν ή λιγοστεύουν οι ζωές μας, τώρα που και η Παιδεία μας πεθαίνει.
ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ είμαστε εμείς οι θεατές που περιμένουμε καρτερικά την κάθαρση (3). Που θα γλυκάνει τον πόνο της καθημερινότητας, θα απαλύνει τα προβλήματά μας, θα αλλάξει τον τρόπο σκέψης μας αλλάζοντάς μας και σαν άτομα. Όπως τα λέει, πάλι ο Μπρεχτ, στους ηθοποιούς:
«Μέσα στο φως, φτάνουν εκείνοι
Που μπορείς να τους συγκινήσεις
Να τους διασκεδάσεις
Να τους αλλάξεις» (4)
ΣΗΜΕΡΑ, σε άγριες εποχές μνημονίων και ανατροπών, η ζωή μας έχει καταντήσει καθημερινό δράμα. Με πολλά θύματα. Ο Μπρεχτ ήδη μας προειδοποιούσε:
«…Το δίχως άλλο, ζείτε σε σκοτεινούς καιρούς. Βλέπετε τον άνθρωπο
να τον έχουν παίγνιο δαιμονικές δυνάμεις.(…)
Τι ήτανε οι κατακλυσμοί
της σκοτεινής προϊστορίας μπροστά στις συμφορές
που σήμερα χτυπάν τις πολιτείες μας; (…)» (5)
Ναι, ανέκαθεν «ο κόσμος (ήταν και) είναι ένα θέατρο, αλλά οι ρόλοι είναι κακομοιρασμένοι», κατά τον Oscar Wilde. Το θέατρο δεν έχει τη δύναμη να τον αλλάξει. Έχει όμως τη δύναμη να αλλάξει εμάς.
ΓΙΑ ην ανάγκη της ύπαρξη του θεάτρου στη ζωή μας, ο Γάλλος Jean Vilar, είχε πει ό,τι και οι Αρχαίοι Έλληνες: «Το θέατρο είναι μια τροφή εξίσου απαραίτητη για τη ζωή, όπως το ψωμί, όπως το κρασί… Άρα, το θέατρο πρωτίστως αποτελεί μια δημόσια υπηρεσία. Ακριβώς όπως το νερό, το ρεύμα, το αέριο…». Είναι όμως έτσι σήμερα, όταν θεατρικές σκηνές, θίασοι και Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα έκλεισαν ή ετοιμάζονται να κλείσουν εξαιτίας της κρίσης;
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
-(1) Το θέατρο στα σχολεία, μέσω θεατρικού παιχνιδιού ή κανονικής παράστασης, ενέχει, πλην της θεατρικής αγωγής, μια μορφή κοινωνικοποίησης και διάπλασης χαρακτήρων. Για πολλούς, η ενασχόληση των μαθητών με τα θεατρικά θεωρείται πολυτέλεια ή «χάσιμο χρόνου». Κι όμως! Με δεδομένο ότι το θέατρο είναι μια «μικρογραφία» της κοινωνίας, μεταφερόμενο αυτό στο σχολείο, υπό μορφή παιχνιδιού ρόλων ή γνώσης, δεν είναι σαν να προσφέρουμε όλον τον κόσμο στα παιδιά μας;
-(2) Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ποιήματα, [ενότητα Ποιήματα για το Θέατρο], σελ. 118, «Για την κρίση» [Uber das Urteilen], (απόσπασμα), σε μετάφραση Μ. Πλωρίτη, ε’ έκδοση, Θεμέλιο, 1983.
-(3) Κάθαρση: Πολυσυζητημένη έννοια, που αναφέρεται στον αριστοτελικό ορισμό της τραγωδίας («[…] δι΄ ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν»). Σύμφωνα με μια ερμηνεία, ο θεατής παρακολουθώντας τα παθήματα των ηρώων αισθάνεται λύπηση, έλεος γι’ αυτούς και φόβο. Στο τέλος όμως του έργου αισθάνεται ανακούφιση και ψυχική ηρεμία, είτε γιατί ο ήρωας δικαιώθηκε είτε γιατί έχει αποκατασταθεί η ηθική τάξη.
-(4) ό.π., σελ. 121, «Θέατρο (Theater)
-(5) δες σημείωση 2, σελ. 118 («Για την Κρίση»)
Υποσημείωση: Στην ιστοσελίδα θα βρείτε ολόκληρες παλιές κλασικές θεατρικές παραστάσεις (Στ.Γ.Κ., 28/3/14)
stcloris@yahoo.gr
