Ζημιές από χαμηλές θερμοκρασίες στην ελιά, στα εσπεριδοειδή και στο αβοκάντο

1 από 3

Γενικά
Είναι ευχάριστο το γεγονός, να διαβάζει κανείς στον ημερήσιο τοπικό τύπο οδηγίες για τα μέτρα που πρέπει να πάρουν οι καλλιεργητές για τη διαχείριση των ζημιών από τις απρόσμενες   χιονοπτώσεις και από ενδεχόμενη παγετοπληξία στις διάφορες καλλιέργειες. Βέβαια το σπουδαιότερο είναι η πολιτεία να σκύψει με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και να λάβει  και να ενεργήσει άμεσα για την αποζημίωση των παραγωγών για τις ζημιές που έχουν  ήδη υποστεί. Κι αυτό γιατί τόσο οι μηχανικές ζημιές από χιονόπτωση όσο και εκείνες από παγετοπληξία ,όπου παρατηρήθηκε  θα βάλουν για πολλά χρόνια τη «σφραγίδα»  τους στην μελλοντική παραγωγή.
Στο άρθρο αυτό θα επιχειρηθεί να καταγραφούν ορισμένες βασικές γνώσεις σχετικές με τις δυσμενείς επιδράσεις του παγετού στις κυριότερες δενδρώδεις καλλιέργειες όπως είναι η ελιά, τα εσπεριδοειδή και το αβοκάντο.
Είναι γνωστό πως αντοχή των δέντρων στη χαμηλή θερμοκρασία εξαρτάται,  αν αυτό είναι φυλλοβόλο ή αείφυλλο. Μάλιστα το φυλλοβόλο, όταν ρίξει τα φύλλα και «πέσει» σε κατάσταση λήθαργου αντέχει πιο πολύ ακόμα. Μπορεί να επιβιώσει ή να υποστεί ελάχιστη ζημιά και σε θερμοκρασίες της τάξης των -25 μέχρι  -35 ºC.  Ο χυμός των δέντρων εξαιτίας των ουσιών που περιέχει δεν παγώνει στους 0ο C. Τα υποτροπικά και τροπικά φυτά  μπορεί να υποστούν ζημιές και σε υψηλότερες από το 0ο C θερμοκρασίες και μάλιστα κατώτερες από 14 ºC. Η ζημιά αυτή είναι γνωστή και ως «ψύξη» (Chilling) και πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη κατά την αποθήκευση των μη ώριμων τροπικών καρπών.
Σε χιονόστρωση η θερμοκρασία πάνω στην επιφάνειά της είναι ελάχιστη λόγω της έντονης ακτινοβολίας της θερμότητας και της χαμηλής θερμοκρασίας του χιονιού.
Η θερμοκρασία του εδάφους εξαρτάται  από την ποσότητα ηλιακής ακτινοβολίας που  προσπίπτει και αντανακλάται, από τις θερμικές ιδιότητες  και τη θερμοχωρητικότητα  του εδάφους. Το μέγεθος του ημερήσιου θερμομετρικού εύρους  ελαττώνεται με  την αύξηση του βάθους. Στα 70-80 εκατοστά μηδενίζεται. Το βάθος  αυτό είναι γνωστό ως αμετάβλητο στρώμα. Κάτω από το στρώμα αυτό  η θερμοκρασία αρχίζει πάλι να αυξάνει με το βάθος. Αν λάβει κανείς υπόψη τη ριζόσφαιρα  των δέντρων το βάθος της οποίας μπορεί να φτάσει και στο 1 μέτρο συνάγει ακώλυτα το συμπέρασμα πως στη διάρκεια του παγετού οι ρίζες δεν επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό.

Ζημιές στα εσπεριδοειδή
Τα εσπεριδοειδή ληθαργούν την ψυχρή περίοδο. Αυτό σημαίνει πως αυξάνει η αντοχή τους στον παγετό. Η ανθεκτικότητα στο ψύχος των εσπεριδοειδών είναι περισσότερο συνυφασμένη με την κυτταρική αδράνεια  παρά με τη συγκέντρωση αμύλου ή ζαχάρου στο ξύλο. Το μέτρο της αδράνειας  εξαρτάται από τη μείωση του γλουταθείου. Η έκθεση σε χαμηλές αβλαβείς θερμοκρασίες, η βραχεία ημέρα και η μακριά νύχτα μειώνουν το γλουταθείο στους ιστούς. Τα δέντρα σε περίοδο αδράνειας και με υγιή φύλλα  σε μερικά εσπεριδοειδή μπορεί να αντέξουν στους  -8ο  και  στους -10ο C και χαμηλότερα. Σε άλλα είδη ακόμα και αν βρίσκονται σε πλήρη αδράνεια  μπορεί να νεκρωθούν σε υψηλότερες θερμοκρασίες. Αν για παράδειγμα  πριν την έλευση του παγετού βρίσκονται σε βλάστηση τότε νεκρώνονται και στους 0.5ο C. Βρέθηκε πως οι πράσινοι και ημιώριμοι καρποί  πορτοκαλιάς  και λεμονιάς παγώνουν στους  -2,5 ºC. Οι ώριμοι καρποί και η τρυφερή βλάστηση και οι μεγάλης ηλικίας βλαστοί και οι οφθαλμοί στους -2,8 ºC και  στους-4,5 ºC αντίστοιχα.  Οι συχνότερες ζημιές στα εσπεριδοειδή συμβαίνουν από χειμερινούς.
Η Κιτριά  είναι λιγότερο ανθεκτική στον παγετό. Κι αυτό γιατί με την επέλαση ψυχρού καιρού δεν αναστέλλει γρήγορα τη βλάστηση.
Η Λεμονιά είναι πιο ευαίσθητη από την πορτοκαλιά και τον βοτρυόκαρπο. Μία  θερμοκρασία  της τάξης του 1-2ο C πριν την έλευση του παγετού είναι αποτελεσματική για την αύξηση της αντοχής. Θερμοκρασία  στους -5.5 μέχρι -7ο  C προκαλεί μεγάλη ζημιά στο ξύλο. Εκτός βέβαια και αν τη νύκτα του παγετού προηγηθεί για  2-3 εβδομάδες  θερμοκρασία λίγο πιο πάνω  από το σημείο πήξης.
Η Πομπελμοσία η γνωστή φράπα είναι πιο ευαίσθητη από τη  βοτρυόκαρπο το γνωστό  γκρέιπφρουτ  (Grape fruit)  κι αυτή με τη σειρά της  έχει μικρότερη αντοχή στο ψύχος από τα πορτοκαλλοειδή.  Η τροφοπενία Μαγνησίου μειώνει την αντοχή  του γκρέιπφρουτ στο ψύχος.
Τα Μανταρινοειδή είναι πιο ανθεκτικά από τη λεμονιά και πιο ευαίσθητα  από την  πορτοκαλιά.

Τα δέντρα της Πορτοκαλιάς  στους -10 ºC νεκρώνονται  εξολοκλήρου. Αν κατά τον παγετό οι καρποί  της πορτοκαλιάς είναι ώριμοι υφίστανται μικρότερη νέκρωση από παγετό. Μια νύχτα ψυχρότερη μπορεί να προκαλέσει  ζημιά σε όλο τον καρπό. Μετά την έλευση του παγετού και αποπάγωση η σάρκα και ο χυμός  των πορτοκαλιών, όταν είναι ώριμοι, ενδέχεται να έχουν δυσάρεστη οσμή ή οι περισσότεροι των χυμοφόρων ασκών τους  να καταστραφούν και να ξηραθούν. Αν νεκρωθούν όλοι οι βλαστοί η πορτοκαλιά μπορεί να αναθάλλει, αλλά με βραδύ ρυθμό.  Με τη  σχάση του κορμού κι τις νεκρώσεις  είναι δυνατή η διείσδυση διαφόρων παθογόνων μυκήτων. Καλλίτερο είναι να αφήνονται ακλάδευτα  τα δέντρα μέχρι να  εκκινήσουν όλοι οι δυνάμενοι να αναπτυχθούν οφθαλμοί. Τότε πρέπει να αποκοπεί το άχρηστο ξύλο. Αν οι μέση ημερήσια θερμοκρασία είναι 10-13οC τα πορτοκαλεόδεντρα μεταπίπτουν στο στάδιο αδράνειας γρηγορότερα  από τα δέντρα του γκρέιπφρουτ. Τα δέντρα  με υποκείμενο την τρίφυλλη πορτοκαλιά είναι πιο ανθεκτικά κατά 1-2 ºC  από εκείνα  με υποκείμενο  τη νεραντζιά.

Ζημιές στην ελιά.
Η Ελιά αντέχει περισσότερο ανθεκτική σε χαμηλές θερμοκρασίες από άλλα αείφυλλα δέντρα. Μία θερμοκρασία -10.5 μέχρι -12ο C μπορεί να προκαλέσει μεγάλη ζημιά σε δέντρα  που διανύουν την ηλικία της πλήρους καρποφορίας. Θερμοκρασία   -9ο μέχρι -9.5ο προκαλεί μικρή ζημιά στο ξύλο, εκτός και αν τα ελαιόδεντρα είναι  νεαρής ηλικίας και τρυφερά.  Τον Δεκέμβρη  οι καρποί παγώνουν γύρω στους -3 ºC, τα φύλλα στους -3 μέχρι -6 ºC, ο φλοιός στους -7 ºC και το ξύλο στους μεγαλύτερης ηλικίας βλαστούς στους -13 ºC. Το Γενάρη  τα ελαιόδεντρα, αν έχει συλλεγεί ο καρπός  έχουν αποκτήσει μεγαλύτερη αντοχή στο ψύχος. Οι οφθαλμοί και  οι μεγάλης ηλικίας βλαστοί αντέχουν περισσότερο κατά 2-3 ºC χαμηλότερα. Τα παγετόπληκτα δέντρα με σημαντική ζημιά στο ξύλο αναλαμβάνουν γρηγορότερα από εκείνα  που υποφέρουν από τροφοπενίες.  Αν το καλοκαίρι υπάρχει μεγάλη παραγωγή τότε  παρατηρείται σημαντική μείωση της αντοχής στον παγετό. Η μεγαλύτερη ζημιά οφείλεται  στη νέκρωση του φλοιού των νεαρότερων βλαστών και της βάσης των κλάδων, στη διακλάδωση, καθώς και στη σχάση του φλοιού των νεαρών και γηραιών κλάδων. Υπάρχει πρόβλημα με την ανάπτυξη καρκινωμάτων στις ευαίσθητες στο βακτήριο ποικιλίες.

Ζημιές στο Αβοκάντο
Αν υπάρχουν καρποί στο δέντρο κατά τη διάρκεια του παγετού η πιο ελαφριά ζημιά που μπορεί να υποστούν είναι η αμαύρωση των ινών της σάρκας. Οι καρποί αυτοί δεν χάνουν τη γευστικότητα και πολλές φορές διατίθενται στην αγορά με την προϋπόθεση της  σωστής ενημέρωσης του καταναλωτή. Είναι δυνατόν να παρατηρηθούν μελανά στίγματα στην επιφάνεια των καρπών χωρίς να επηρεαστεί η γεύση τους. Όταν η ζημιά είναι σοβαρότερη τότε η σάρκα  γίνεται καστανή και η γεύση δυσάρεστη. Οι παγετόπληκτοι καρποί πέφτουν αμέσως. Μερικές φορές παραμένουν στο δέντρο, αλλά τότε οι κηλίδες στην επιφάνεια  γίνονται ξηρές και φελλώδεις. Κατά τη διάρκεια των παγετών  μπορεί να προκληθεί σημαντική ζημιά και στο ξύλο. Είναι δυνατόν  να νεκρωθούν τα φύλλα και οι τρυφερές κορυφές των βλαστών. Τα φύλλα  πέφτουν ,αλλά γρήγορα το δέντρο αναθάλλει. Ενδεχόμενη εμφάνιση  καστανόχρωσης του ξύλου φαίνεται πως δεν προκαλεί μεγάλη ζημιά γιατί το δέντρο δείχνει  απόλυτα υγιές. Δεν είναι σπάνια σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες να νεκρωθούν και τα άκρα των κλάδων.

*Ο δρ. Βαγγέλης Α. Μπούρμπος  είναι Γεωπόνος ερευνητής