«Ω φύσις, εκ σου πάντα, εν σοι πάντα, εις σε πάντα» (Μάρκος Αυρήλιος, «Τα εις εαυτόν», Δ’, 23 και Ζ’, 74)
Η ΦΥΣΗ δεν είναι δυνατό να μας προσφέρει πανάκεια (θεραπεία για κάθε αρρώστια) με τη χλωρίδα ή την πανίδα της, τα ορυκτά ή τα άλλα στοιχεία της. Ούτε πάλι μπορούν τα φάρμακα που προέρχονται από το βασίλειό της να αντικαταστήσουν εξολοκλήρου εκείνα της κλασικής ιατρικής. Αλληλοσυμπληρώνονται… Εξάλλου, η χρήση των ιατρικών παρασκευασμάτων πρέπει να είναι με μέτρο, επειδή η πολυφαρμακεία καταλήγει σε «φαρμάκι» για τον οργανισμό μας.
Η ΦΑΡΜΑΚΕΙΑ της φύσης έχει πίσω της αιώνων εμπειρία: αυτό φαίνεται στις διασωζόμενες κρητικές (και όχι μόνο) μαντινάδες, αλλά και στις λαϊκές «βοτανολογίες» («Γεωπονικόν»). Το βλέπουμε επίσης στις υπέροχες εκπομπές του γαλλικού καναλιού Arte «Medecines d’ ailleurs (=Παραδοσιακές Ιατρικές) που προβάλλονται και στην ελληνική τηλεόραση.
ΑΞΙΟΛΟΓΗ είναι τελευταία στο νησί μας η προσπάθεια συγκερασμού βιομηχανικής εκμετάλλευσης της φυτοθεραπείας (ελληνική πατέντα), ώστε σκευάσματα με πρωτογενείς ουσίες παρμένες από την κρητική φύση και απολύτως ελεγμένες στη σύνθεσή τους, να επικρατήσουν ως ιάματα. Όπως είναι το «Ίαμα Κρητικό – Cretan IAMA olvos Science» που ήδη βρίσκεται στα φαρμακεία! Βασίζεται σε τρία πολύ γνωστά μας βότανα: το δίκταμο (origanum dictamus), το θυμάρι (coridothymus capitatis) και το φασκόμηλο (salvia fruticosa). Ο συνδυασμός των τριών συμβάλλει «στην ενδυνάμωση της άμυνα του οργανισμού» κατά των λοιμώξεων.
ΣΕ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΥΣ καιρούς, τότε που δεν υπήρχαν σε ευρεία κυκλοφορία φάρμακα της κλασικής ιατρικής, ούτε όμως και «πιστοποίηση» της φαρμακευτικής ιδιότητας των βοτάνων, μόνο η διά μέσου των αιώνων εμπειρική χρήση της βοτανοθεραπείας βεβαίωνε τα θετικά αποτελέσματά της. Φυσικά, και η λαϊκή ποίηση που τα διαιώνιζε στα τραγούδια της:
«Τα βότανα του τόπου μας τα χιλιομυρωδάτα
Ξένε που βρέθης στο Πυργί (1), στο σπιτικό σου πάρ’ τα
Είναι υγείας βραστικά κι ακόμη γιατροσόφια
Και βγαίνουνε στους κάμπους μας κι απά στα βουνοτόπια.
Βλισκούνια και χαμόμηλο, σάψιχος (2) και βασκομηλιά
Που (υ)γιαίνουνε από φτωχό, ίσαμε βασιλιά»
Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ δύναμη των βοτάνων εμφανίζεται στα ομηρικά έπη και είναι καταγραμμένη στο έργο διάσημων γιατρών (Ιπποκράτης, Γαληνός, Διοσκουρίδης κ.ά.). Έτσι, υπάρχουν τα θανατηφόρα βότανα, τα επίληθα (που φέρνουν λησμονιά), τα νηπενθή (που διώχνουν τη θλίψη), τα ουλόμενα (τα καταραμένα). Πολλά είναι ανδροφόνα, κακά ή λυγρά, άλλα θυμοφθόρα (φτιάχνουν τη διάθεση), ενώ τα περισσότερα είναι εσθλά (καλά, ωφέλιμα) και άλλα παυσίπονα και ήπια. Φυσικά έχουμε τα ερωτοβότανα που γιάνουν τις ερωτικές λαβωματιές (ξαρωστικά) και άλλα που γιατρεύουν κανονικές αρρώστιες:
«Εβάλθηκά το από καιρό και θέλησα ν’ αρχίσω
Να λιγοπηαίνω στου Ρηγός, για να τσ’ αλησμονήσω,
Να βρω βοτάνι δροσερό, και την πληγή να γιάνω…» (3)
Και
«Μέσα σε τούτο τον καιρό, που οι μέρες επερνούσα
Τέσσερα μήλα δίφορα ηύρεν η Αρετούσα.
Πέμπει και κανισκεύγει τα εις τ’ άρρωστου τη μάνα
Εκείνα εγινήκασι γιατροί και τον εγιάνα…» (4)
ΣΧΕΤΙΚΑ με την παραπάνω «διπλή» φαρμακευτική ιδιότητα των βοτάνων έχουμε πολλές μαντινάδες και δίστιχα:
«Τα βότανα και οι γιατροί μόνο κορμιά γιατρεύουν
Μα οι πληγωμένες οι ψυχές άλλο γιατρό γυρεύουν»
«Μια μαχαιριά θα γιατρευθεί, μια μπαλωθιά θα γιάνει
Μα στην πληγή του χωρισμού δεν ρίχνεται βοτάνι» (5)
ΟΙ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ελάχιστες (από τις πάρα πολλές) κρητικές μαντινάδες, αποτελούν απόσταγμα λαϊκής σοφίας και εμπειρίας, ενώ ταυτόχρονα υμνούν, με χιούμορ και συντομία, τη θεραπευτική ιδιότητα του κάθε βοτάνου:
«ΑΡΙΓΑΝΗ στάλες – στάλες και την κοιλιά γιατρεύγει
Και να τριφτείς οπού πονείς, πάντα σε δροσερεύγει
Η γ ΑΓΚΙΝΑΡΑ του χωργιού, βραστή, λεμόνι, λάδι
Και να πονεί το σκώτι σου, γιατρεύεται το βράδι
Αν πεις το ΔΕΝΤΡΟΛΙΒΑΝΟ, αρισμαρής ’ντα κάνει;
Στα ψάρια τα τηγανητά, αλλά και πού δεν κάνει;
ΔΙΧΤΑΜΟΣ και αλύταμος, το ίδιο πράμαν-είναι
Μόνο φυτρώνει στα βουνά, δυσκολομάζωχτ’ είναι.
Πολλοί ’χουν πονοκέφαλό και βράζουνε το ΘΥΜΟ
Κι γ’ αμοιβάδες πέφτουνε, ξεραίνονται στον ήλιο!
ΤΗ ΜΑΝΤΖΟΥΡΑΝΑ βράσε την, παντού οπού φυτρώνει
Σ’ άψυχο, λένε οι παλιοί, τσι καρδιακούς γλυτώνει.
Η φλούδα του ΝΕΡΑΤΖΑΚΙΟΥ, με ζάχαρι καλό ’ναι
Γλυκό το τρώνε μ’ όρεξη μα και στομαχικό ’ναι.
ΠΡΑΣΑ βραστά, τσιτσιριστά, με χοιρινό, καλό ’ναι
Και οι γιατροί το ξέρουνε ότι ωφέλιμα ’ναι.
ΡΑΠΑΝΙ με το φλούδι του, στομαχικό γιατρεύεις,
Και ραπανίδα να σε πουν, τρύπα να βρεις γυρεύγεις.
ΣΚΟΡΔΑ να τρως στην πίεση, αν έχει το κορμί σου
Μα πρέπει αν είναι και πολλοί, κρατείς αναπνοή σου.
ΣΠΑΝΑΚΙ, σπανακόπιτες, οξαλικά πολλά ’ναι
Και τα νεφρά κουράζουνε, θεοτική φωθιά ’ναι.
ΣΙΚΑΛΙ με τ’ αλεύρι σου και με το παξιμάδι,
Ψωμί του διαβητικού, έχει περίσσια χάρη.
Ο ΤΣΟΧΟΣ είναι γιατρικό, λαχανικό καλό ’ναι
Καλοβρασμένος, σιρωτός, λεμόνι, λάδι, τρώνε.
Φασκόμηλε, ΦΑΣΚΟΜΗΛΑ, που γίνονται το Μάη
Ασθματικός απης τα πιει, γίνεται παλληκάρι.
ΦΛΙΣΚΟΥΝΙΑ βράσε τα καλά, κι απόης να τα πίνεις,
Αν είσαι και στομαχικός και τον γιατρό αφήνεις.
Το ΧΑΜΟΜΗΛΙ βράσε το, και δώσε το του γέρου
Αν είναι και στομαχικός πηγαίνει και στο θέρος».
Η ΓΗ της Κρήτης –γενικότερα η ελληνική γη- διαθέτει έναν από τους σημαντικότερους -παραγνωρισμένο από πολλούς- θησαυρό που επανέρχεται στο προσκήνιο τώρα με την οικονομική κρίση: είναι η πολυποίκιλη χλωρίδα της (6). Μια σοβαρή ενασχόληση με αυτήν θα μπορούσε να αποτελέσει διέξοδο για πολλούς άνεργους νέους, αλλά και μια πρόσθετη πηγή αυτοσυντήρησης γι’ άλλους.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Πυργί, τοπωνύμιο της Χίου: από το βιβλίο του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου, «Τα βότανα στον Πολιτισμό των Ελλήνων», σελ. 72, εφημ. Τα Νέα, 2014
-(2) σάψιχος= τοπικό αρωματικό χόρτο της Χίου.
-(3) Ερωτόκριτος, Α’ στ. 283-85, έκδ. Στεφ. Α. Ξανθουδίδου, Εισαγωγή: Λίνου Πολίτη, Αστήρ, 1968
-(4) ό.π., Α’ στ. 2015-2018
-(5) Λαϊκά δίστιχα για τα βότανα [από το βιβλίο του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου, «Τα βότανα στον Πολιτισμό των Ελλήνων», Τα Νέα, 2014, σελ. 75-76, μαντινάδες της Κρήτης.
– (6) Η ελληνική χλωρίδα, ιδιαίτερα η κρητική, αποτελεί δυστυχώς αντικείμενο παράνομης εμπορίας. Η Ελλάδα, αν και κατέχει το 6% της έκτασης της Μεσογείου, διαθέτει το 26% της χλωρίδας της! Πολλά από τα ενδημικά φυτά της Κρήτης βρίσκονται σε βοτανικούς κήπους του εξωτερικού και σε ιδιωτικές συλλογές! Στις μέρες μας η λαθροθηρία και το λαθρεμπόριο άγριας χλωρίδας (και πανίδας) έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις, με την αύξηση της ζήτησης και την εμπορία μέσω διαδικτύου. Έτσι περισσότερα από 145 είδη βοτάνων και αρωματικών φυτών της ελληνικής φύσης, δηλαδή το 10% της ενδημικής ελληνικής χλωρίδας, διακινείται παράνομα, αν και ο νόμος 3937/2011 ΦΕΚ 60/Α/2011 για τη Διατήρηση της Βιοποικιλότητας απαγορεύει ρητά την εμπορία ενδημικών φυτών.
