Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι MUSCARI comosum (Μούσκαρι το εύοσμον). Ανήκει στην οικογένεια των Λειλιειδών. Το όνομα του γένους, Muscari, προέρχεται από την λατινική λέξη musk, που βγαίνει από την ελληνική λέξη “μόσχος” (μοσχοβολιά), και αναφέρεται στο γλυκό άρωμα των λουλουδιών, που μαζί με το συχνά βαθύ μπλε χρωματισμό τους, έχουν κάνει την καλλιέργεια του φυτού πολύ δημοφιλή.
Το γένος Muscari περιλαμβάνει 50 είδη βολβωδών φυτών που η κοινή τους ονομασία είναι σταφυλουάκινθοι (διότι το άνθος τους μοιάζει με αυτό του Υάκινθου).
Το συναντούμε με τις ονομασίες Βολβός, Καλογριές, Σκορδούλακας, Βροβιός, άγριος Μάνης, Κουρκουτσέλια, Κρεμμυδούλες, Σκυλοκρέμμυδα, Ασκορδούλακας.
Ευδοκιμεί κυρίως σε υψόμετρο από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι τις υποαλπικές περιοχές της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.
Είναι πολυετές βολβώδες φυτό, με εύρωστο βλαστό που φτάνει σε ύψος τα 20 έως 30 εκατοστά. Δεν έχει φύλλα στο βλαστό. Στη βάση του φυτού υπάρχουν 3 έως 7 φύλλα με φάρδος μέχρι 20 χιλιοστά, γραμμοειδή, κοντύτερα από τον βλαστό. Ανθοταξία μακρουλή, αραιά. Στο κάτω μέρος γόνιμα άνθη, κωδωνοειδή, καστανόλευκα, με 6 οδόντες κιτρινομπέζ και στην κορυφή άνθη άγονα, μπλε βιολετιά που σχηματίζουν λοφίο. Τα άνθη του φυτού τα αγαπούν πολύ οι μέλισσες για το νέκταρ τους. Το είδος είναι ερμαφρόδιτο και επικονιάζεται από τα έντομα.
Υπάρχει και ένα είδος βολβού που η λατινική του ονομασία είναι LEOPOLDIA graeca (Λεοπόλδια η εύκομος) και μοιάζει πάρα πολύ με τον MUSCARI comosum. Το όνομα Leopoldia του δόθηκε προς τιμή του μεγάλου Δούκα της Τοσκάνης Λεοπόλδου του 2ου. Ανήκει στην οικογένεια των Λειδιειδών. Παλαιότερα μάλιστα περιλαμβανόταν στο γένος MUSCARI ως υποκατηγορία μέχρι το 1845.
Ο βολβός Leopoldia σε σχέση με τον βολβό Muscari είναι ψηλότερο σαν φυτό και τα τσαμπιά των λουλουδιών του είναι πιο ανοιχτά. Τα χαμηλότερα άνθη του έχουν χρώμα λευκό, κίτρινο, πράσινο ή καφέ αλλά ποτέ μπλε.
Ιστορικά στοιχεία
Είναι φαρμακευτικό φυτό γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε εναντίον της διακοπής του γάλακτος και των μητρορραγιών. Πίστευε ακόμη ότι βοηθούσε στη σύλληψη. Ο Διοσκουρίδης έγραφε ότι κάνει καλό στο στομάχι και στα διαστρέμματα, την ποδάγρα και τους πόνους των αρθρώσεων, σε μορφή καταπλάσματος. Έγραφε επίσης ότι ο βολβός, μόνος του ή σε συνδυασμό με άλλα βότανα κάνει καλό σε πιτυρίδα, στίγματα δέρματος, αιμορροΐδες, πανάδες κ.α. Ο ποιητής Θεόκριτος το εκθειάζει ως τροφή των χωρικών.
Από την αρχαιότητα πίστευαν ότι οι βολβοί προκαλούσαν σεξουαλική επιθυμία και διέγερση. Η άποψη αυτή υπήρχε για χιλιάδες χρόνια. Το ίδιο ακριβώς πίστευαν και οι Βυζαντινοί γιατροί και λογογράφοι αλλά και η λαϊκή ιατρική του 19ου αιώνα.
Οι βολβοί καλλιεργούνται εδώ και αιώνες. Αν και ενδημικά στην Ελλάδα και την Μέση Ανατολή, ωστόσο καλλιεργούνται στην Αγγλία από το 1576, ενώ καλλιεργούνταν ήδη από τα Ελληνικά και Ρωμαϊκά χρόνια.
Τους βολβούς οι έλληνες τους έτρωγαν από την αρχαιότητα. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι η ελληνική κουζίνα τους χρησιμοποιεί με τον ίδιο τρόπο, χιλιάδες χρόνια τώρα. Ψημένους και αρτυμένους στο ξύδι, όπως ακριβώς περιγράφει ο Διοσκουρίδης. Τα άνθη του βολβού γίνονται ομελέτα.
Στην Κρήτη οι βολβοί είναι αγαπημένο φαγητό. Τους χρησιμοποιούσαν για τις διουρητικές τους ιδιότητες και για να υποβοηθήσουν τους δυσκοίλιους.
Συστατικά – χαρακτήρας
Οι βολβοί περιέχουν φλαβονοειδή, πολλά συστατικά πλούσια σε θείο, σαπωνίνες και πηκτίνες. Είναι πολύ πλούσια σε κάλιο, ασβέστιο, φώσφορο, σίδηρο, χαλκό, μαγγάνιο και μαγνήσιο. Περιέχουν επίσης σακχαρόζη, διαιτητικές ίνες, γλυκόζη και άμυλο.
Αποτελούνται από νερό 71%, αμυλούχες και γλισχραματώδεις ουσίες 29%, λιπαρές ουσίες 0,05%, πεντοζάνες 0,7%, κυτταρίνη 0,4%, τέφρα 0,7%, φωσφορικό οξύ 0,09%. Εκατό γραμμάρια βρώσιμου μέρους παρέχουν θερμιδική πρόσληψη ίση με 37 θερμίδες.
Aνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζουν από Φεβρουαρίου έως Απρίλιο ή Μάιο ανάλογα τις περιοχές. Οι σπόροι του ωριμάζουν τον Αύγουστο. Στην Ελλάδα αφθονεί σε ακαλλιέργητες εκτάσεις καθώς και σε καλλιεργούμενες (π.χ. σε ελαιώνες αμπελώνες κ.λ.π.) και σε υψόμετρο μέχρι 900 μέτρα.
Η συλλογή τους για κατανάλωση γίνεται την άνοιξη, γύρω στο Πάσχα, νωρίτερα ή αργότερα ανάλογα μα την περιοχή. Εντοπίζονται εύκολα από την χαρακτηριστική ταξιανθία τους στο υπέργειο μέρος και ακολουθεί η εξαγωγή των βολβών από το έδαφος. Συγκομίζονται οι βολβοί καθώς και το λευκό στέλεχος που μένει μετά την αποκοπή των πράσινων φύλλων.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Ο Βολβός έχει χρησιμοποιηθεί θεραπευτικά για τις τονωτικές του ιδιότητες και σαν διουρητικό. Θεωρείται και ότι συμβάλλει στην μείωση της χοληστερίνης γιατί ανάμεσα στις ιδιότητες του βοτάνου είναι η μείωση της αρτηριακής πίεσης, η μείωση του ποσοστού των λιπών στο αίμα και την πρόληψη του σχηματισμού θρόμβων. Η υψηλή περιεκτικότητα του βολβού σε θειούχες ενώσεις (με πιθανές αντικαρκινικές ιδιότητες) μαζί με διαιτητικές ίνες, βοηθούν το σώμα να ελέγχει τα επίπεδα κακής LDL χοληστερόλης.
Δρα ως τονωτικό και ορεκτικό. Είναι ωφέλιμοι για τους εξασθενημένους οργανισμούς, δίνουν όρεξη στους φυματικούς και τους ραχιτικούς και θεραπεύουν φλεγμονές του συκωτιού. Σε επίθεμα χρησιμοποιούνται για εξωτερικούς πόνους από πρηξίματα, ρευματισμούς, αποστήματα και στραμπουλήγματα.
Οι βλεννώδεις ουσίες που περιέχει κατά την επαφή με το νερό διογκώνονται και παράγουν μια παχύρρευστη ουσία. Η εσωτερική χρήση αυτής της ουσίας είναι ευεργετική για τα έντερα μας, καθώς έχει μαλακτικό και αναζωογονητικό χαρακτήρα.
Το φλαβονοειδές ontengono quercetin, το οποίο περιέχει δρα ευεργετικά για την αναπνευστική οδό.
Παρασκευή και δοσολογία
Τα βλαστάρια με τα άνθη τους τρώγονται τσιγαριστά σε ομελέτες. Οι βολβοί βράζονται δύο τουλάχιστον φορές για να ξεπικρίσουν και σερβίρονται με λάδι και ξύδι ή γίνονται καταπληκτικό τουρσί για μεζέ!
Προφυλάξεις
Υπάρχουν χώρες, όπως η Αγγλία, που θεωρούν τους βολβούς δηλητηριώδεις. Στην χώρα μας όμως οι βολβοί τρώγονται μαγειρεμένοι εδώ και χιλιετίες χωρίς να έχουν αναφερθεί δηλητηριάσεις από αυτούς. Ίσως μόνο βαρυστομαχιές σε περίπτωση υπερκατανάλωσης. Πάντως η κατανάλωσή τους πρέπει να γίνεται με μέτρο γιατί προκαλούν αέρια στο πεπτικό μας σύστημα. Δεν πρέπει να καταναλώνεται από άτομα με προβλήματα στο ήπαρ, στους νεφρούς και σε περιπτώσεις έλκους.
