Τα ανθρώπινα όντα ρέπουν από τη φύση τους προς τη μάθηση και μαθαίνουν ουσιαστικά όταν τους έχει διασφαλιστεί ένα κλίμα ασφάλειας που τα προτρέπει να παραμένουν ανοιχτά στις εμπειρίες τους.
Είναι αποδεδειγμένο ότι μαθαίνουμε αυτά που μας ενδιαφέρουν και μάλιστα όταν έχουμε κίνητρο και ότι η γνώση αποκτάται μέσα από τον μετασχηματισμό των εμπειριών μας. Επίσης, η γνώση είναι τόσο πιο βαθιά όσο τα κίνητρα έχουν να κάνουν με την περιέργεια και το ενδιαφέρον των μαθητών και όχι με τους βαθμούς, τις χρηματικές αμοιβές ή τις τιμωρίες. Με δεδομένα τα παραπάνω, η βιωματική μάθηση θα έπρεπε να αποτελεί βασικό κορμό της εκπαίδευσης.
Μετά από 35 χρόνια διδασκαλίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, θα ήθελα να μοιραστώ αυτό που κατάλαβα για τις πραγματικές ανάγκες των μαθητών και της κοινωνίας και τις δυνατότητες της βιωματικής εκπαίδευσης.
Πριν από 20 περίπου χρόνια υλοποίησα με τους μαθητές μου ένα εναλλακτικό πλάνο μαθήματος με θέμα «Τα μαθηματικά και ο χαρταετός». Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Εκτός του ότι οι μαθητές έρχονταν εκτός ωραρίου και έδειχναν όλοι να απολαμβάνουν την κάθε στιγμή, υπήρξαν και παραδοσιακά «κακοί μαθητές» που στο τέλος δήλωναν ότι μέσα από αυτή τη διαδικασία αγάπησαν τα μαθηματικά.
Σε αυτό το εναλλακτικό πλάνο μαθήματος δουλέψαμε σε ομάδες και κυρίως εκτός της σχολικής τάξης. H βιωματική εκπαίδευση είναι συνδεδεμένη με την ομάδα και τη δουλειά κυρίως έξω από την αίθουσα, κατά συνέπεια οι μαθητές χωρίστηκαν σε μικρές ομάδες και άρχισαν να κάνουν προτάσεις για τον τρόπο προσέγγισης του θέματος. Ακολούθησε έρευνα για τον χαρταετό ανά τους αιώνες, έφτιαξαν μοντέλα με απλά υλικά και πάνω τους έγινε διδασκαλία για τον κύκλο, τα κανονικά πολύγωνα, τα ισοσκελή τρίγωνα, τα κλάσματα, την αεροδυναμική κ.ά. Στη συνέχεια έγινε συγγραφή και παρουσίαση των προϊόντων που είχαν ήδη μαζευτεί. Ακολούθησε η κατασκευή χαρταετών και τέλος, οι αετοί πέταξαν στην αυλή του σχολείου. Αυτό και μόνο ήταν μια ευκαιρία για ανάπτυξη των αναγκαίων στάσεων και κοινωνικών ικανοτήτων. Αξιοποίησαν τις εμπειρίες που είχαν και έτσι κατανόησαν σε βάθος τα θέματα που μελέτησαν. Αξιοποίησαν τις νέες στάσεις, γνώσεις και ικανότητες, ανεβάζοντας την αυτοεκτίμησή τους και αλλάζοντας τη συμπεριφορά τους ως άτομα και ως μέλη μιας ομάδας. Και τέλος συνάρτησαν τις μαθησιακές τους εμπειρίες με συναισθήματα δημιουργικότητας, χαράς και απόλαυσης.
«Οσα πρέπει να κάνουμε αφού τα μάθουμε, αυτά τα μαθαίνουμε κάνοντάς τα» έλεγε ο Αριστοτέλης.
Σε όλα τα επίπεδα, οι άνθρωποι πάντα μαθαίνουν μέσα από την πράξη. Μελέτες δείχνουν ότι σήμερα στην ηλικία των 5 ετών το 98% των παιδιών μπορούν να θεωρηθούν ως ιδιοφυΐες. Είναι περίεργα, δημιουργικά και μπορούν να σκέφτονται με ποικιλία τρόπων για την επίλυση προβλημάτων. Εχουν, δηλαδή, ανοιχτό μυαλό. Το πρόβλημα είναι ότι στα δεκαπέντε τους, μετά από τόσα χρόνια στο σχολείο, μόνο το 10% αυτών των παιδιών διατηρούν αυτές τις ικανότητες.
Η εμπειρία μου έδειξε ότι υπάρχει τρόπος. Απλά υλικά και επιλεγμένα αντικείμενα, με διακριτική εμψύχωση, παρουσιασμένα μέσα στην τάξη έγιναν αφορμή για έρευνα, συνεργασία και μαθηματικές ανακαλύψεις. Είναι υπέροχο να παρατηρείς, τη στιγμή της ανακάλυψης, που είναι η στιγμή της μάθησης. Το παιδί δε θα ξεχάσει ποτέ τη στιγμή που έφτασε να κατανοήσει το “γιατί”.
Το κίνημα που ονομάζεται “ενεργό σχολείο”, όπου το παιδί ενεργεί και παράγει, μακριά από το θρανίο του, όπως αυτό γράφτηκε από τον Piaget και άλλους στη δεκαετία του ’50 και έγινε προσπάθεια να εδραιωθεί και στη χώρα μας από ανθρώπους σαν τον Γληνό και το Δελμούζο, εξακολουθεί να είναι επίκαιρο και πηγή έμπνευσης για βελτίωση της σχολικής ζωής.
Το πνεύμα αυτό της βιωματικής – εναλλακτικής εκπαίδευσης και της αδυναμίας του υπάρχοντος εκπαιδευτικού συστήματος, περιγράφεται γλαφυρά στην «Αναφορά στον Γκρέκο» από τον Ν. Καζαντζάκη. «Μια μέρα ήταν άνοιξη, χαρά Θεού, τα παράθυρα ήταν ανοιχτά κι έμπαινε η μυρωδιά από μια ανθισμένη μανταρινιά… δεν μπορούσαμε πια ν’ ακούμε για οξείες και περισπωμένες. Κι ίσια – ίσια ένα πουλί είχε καθίσει στο πλατάνι της αυλής του σχολείου και κελαηδούσε. Τότε πια ένας μαθητής χλωμός, δε βάσταξε, σήκωσε το δάχτυλο: Σώπα δάσκαλε, φώναξε· σώπα δάσκαλε ν’ ακούσουμε το πουλί». Αλήθεια, πόσο δίκιο είχε.
Μερικά ακόμη από τα εναλλακτικά πλάνα μαθήματος που χρησιμοποίησα και «λειτούργησαν», ήταν τα: Μαθηματικά με «δίπλωμα χαρτιού» για γεωμετρικές και αλγεβρικές ανακαλύψεις (μελέτη του κύκλου, κανονικών πολυγώνων, τριγώνου, πράξεις ακεραίων κ.ά.) -μικρά «Geoboard» για γεωμετρικούς μετασχηματισμούς με λαστιχάκια- παιχνίδια με κατασκευασμένα μοντέλα ή νομίσματα όπως «ο πύργος του Hanoi» –παιχνίδια με ανάλυση της στρατηγικής νίκης και άλλα πολλά.
Βέβαια αυτό γινόταν πάντα με τη βοήθεια της ομάδας, με τους μαθητές σε τριάδες ή τετράδες με ανάμεικτους «καλούς» και «κακούς» μαθητές και την εντολή πως μόνο όταν είναι έτοιμη όλη η ομάδα θα σήκωναν το χέρι τους.
Τέλος, ένα από τα αγαπημένα μου εκπαιδευτικά πλάνα ήταν να βγαίνουμε από την τάξη και να λύνουμε προβλήματα, αποκλειστικά με τα μέσα που είχαν οι αρχαίοι Ελληνες. Μέτρηση της απόστασης πλοίου από τη στεριά (Θαλής) – Μέτρηση της περιμέτρου της γης από τη διαφορά της σκιάς (Ερατοσθένης) και άλλα πολλά.
Το σχολείο ευνοεί κυρίως μαθητές που έχουν αναπτυγμένη τη λογικομαθηματική και γλωσσική νοημοσύνη. Ενώ οι βιωματικές μαθησιακές δραστηριότητες στοχεύουν στην καλλιέργεια και άλλων μορφών νοημοσύνης κινητοποιώντας και τους υπόλοιπους μαθητές και η βιωματική μαθησιακή δραστηριότητα ολοκληρώνεται πάντα από μια διαδικασία κριτικού στοχασμού.
Η εμπειρία τόσων χρόνων και η ανατροφοδότηση από τους μαθητές μου, παλιούς και νέους, μου επιτρέπει να πω πως, αυτός είναι ένας σίγουρος τρόπος να δοθεί παιδεία και κριτική σκέψη στους νέους απανταχού της γης. Λένε μαθητές στα απανταχού της γης σχολεία: «Πολύ λίγα από όσα γίνονται στο σχολείο μας είναι πραγματικά σημαντικά. Μας μαθαίνουν να μην πλησιάζουμε ο ένας τον άλλο και να είμαστε ανταγωνιστικοί. Οι γονείς και οι δάσκαλοι δεν μας ακούν. Γι’ αυτό λέμε, φτάνει πια. Η εκπαίδευση είναι απαγορευμένη».
«Αν επιθυμείς διαφορετικά αποτελέσματα, μην κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά» Αλβέρτος Αϊνστάιν.
Οι μαθητές σε πολύ μεγάλο αριθμό, δεν μαθαίνουν να διαβάζουν, δεν μαθαίνουν να ερευνούν, δεν μαθαίνουν μαθηματικά, δεν αποκτούν κριτική σκέψη, δεν μαθαίνουν να συνεργάζονται… μαθαίνουν ελάχιστα. Τι είναι αυτό που κάνει έναν μαθητή να αποτυγχάνει στο σχολείο; Να είστε βέβαιοι ότι υπάρχουν πειστικές αποδείξεις, ότι δεν είναι ο μαθητής που αποτυγχάνει, αλλά ότι το σύστημα είναι ανεπαρκώς σχεδιασμένο. Ή καλύτερα, μιας και είναι ο κυρίαρχος μηχανισμός αναπαραγωγής του συστήματος, το σύστημα είναι επιστημονικά σχεδιασμένο με στόχο να μην αλλάζει τίποτα.
*Ο Σάκης Ροδίτης είναι μαθηματικός στη Β/βάθμια Εκπαίδευση και συγγραφέας
