«Αν αγγίξεις έστω κι ένα άτομο με τα βιβλία σου και το βοηθήσεις να βελτιώσει τη ζωή του, τότε μπορείς να πεις “κάτι κάνω”. Αυτές οι περιπτώσεις είναι για εμένα σαν παράσημα».
«Oι σημερινές γενιές των παιδιών διαβάζουν γραπτό λόγο περισσότερο από κάθε άλλη εποχή στο παρελθόν είτε πρόκειται για αναρτήσεις στο φέισμπουκ, το ίνσταγκραμ, το ίντερνετ κ.λπ. Δεν τα απωθεί, λοιπόν,
η ανάγνωση αλλά η στερεοτυπική προσέγγιση του βιβλίου από γονείς, εκπαιδευτικούς, συγγραφείς»
Ο βραβευμένος συγγραφέας παιδικών και εφηβικών βιβλίων Βασίλης Παπαθεοδώρου στην καθημερινή του επικοινωνία με τη νέα γενιά, είτε μέσα από τα βιβλία του είτε μέσα από επισκέψεις σε σχολεία, προτάσσει την ειλικρίνεια. «Εχει τα εργαλεία η λογοτεχνία να μιλήσει για οτιδήποτε. Τα όρια που μπαίνουν είναι αισθητικά και γλωσσικά», μου είπε όταν τον συνάντησα, λίγο πριν μιλήσει ως καλεσμένος σε μια εκδήλωση για εκπαιδευτικούς και γονείς στα Χανιά με θέμα το βιβλίο. Μια ειλικρίνεια που, όπως τόνισε, αποτελεί το καλύτερο “αντίδοτο” στον διδακτισμό που καιροφυλακτεί όταν κάποιος απευθύνεται σε παιδιά. Με την ίδια ειλικρίνεια απάντησε και στα δημοσιογραφικά ερωτήματα για τις “ταμπέλες” στη λογοτεχνία, την υποτίμηση της παιδικής λογοτεχνίας αλλά και τον βηματισμό που ψάχνει ακόμα να βρει το βιβλίο μέσα στην εποχή της εικόνας…
H διάκριση της λογοτεχνίας σε παιδική, εφηβική, για ενήλικες κ.λπ. έχει νόημα ή πιστεύεις ότι υπάρχει απλώς καλή και κακή λογοτεχνία;
Η καλή λογοτεχνία είναι για όλους. Μπορεί από ένα εικονογραφημένο βιβλίο ένας ενήλικας να βγάλει διδάγματα. Για παράδειγμα “Ο Μικρός Πρίγκιπας” υποτίθεται ότι είναι παιδικό ή “Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων”. Είναι όμως βιβλία δι-ηλικιακά. Από την άλλη οι συμβάσεις που λένε ότι το βιβλίο είναι για μέχρι 8 ετών ή για νέους κ.λπ., συμβάσεις με τις οποίες οποία διαφωνώ γιατί είναι περιοριστικές, είναι χρηστικές, βοηθάνε γονείς και εκπαιδευτικούς να πάρουν ή να προτείνουν βιβλία. Προσωπικά βλέπω τη λογοτεχνία ως μια σκάλα, όπου η παιδική λογοτεχνία είναι τα πρώτα σκαλιά που βάζει κάποιον στον χώρο του βιβλίου. Συνεπώς μιλάμε για κάτι ενιαίο, χωρίς να παραβλέπουμε τις διαβαθμίσεις που έχουν να κάνουν με την αντιληπτική ικανότητα του αναγνώστη ανάλογα με την ηλικία, τα ερεθίσματα που έχει κ.λπ.
Δυστυχώς κάποιοι αντιλαμβάνονται την παιδική – εφηβική λογοτεχνία ως κάτι υποδεέστερο…
Αυτό είναι κάτι που το βιώνουμε όλοι εμείς οι συγγραφείς της παιδικής – εφηβικής λογοτεχνίας έντονα. Θεωρούν δηλαδή ότι η παιδική λογοτεχνία είναι παρακατιανό είδος, αμφισβητούν ακόμα κι αν είναι λογοτεχνία. Είναι ένα στερεότυπο που τροφοδοτείται δυστυχώς κι από συγγραφείς ενήλικης λογοτεχνίας, οι οποίοι θεωρούν ότι η παιδική λογοτεχνία είναι παιδιάστικη, αλλά κι από τον Τύπο, πανελλαδικής εμβέλειας, που δεν βάζει στα ένθετα την παιδική λογοτεχνία μαζί με την ξένη, την ποίηση κ.λπ. Αυτή η προσέγγιση είναι λάθος γιατί δίνεις την εντύπωση στα παιδιά ότι πρόκειται για κάτι παιδιάστικο, μη σοβαρό. Κι αυτό για τα παιδιά και τους εφήβους το κάνει απωθητικό γιατί μέσα τους θέλουν να μεγαλώσουν.
Ζούμε στις μέρες της παντοδυναμίας της εικόνας. Ποιος είναι ο ρόλος του βιβλίου σ’ αυτή την εποχή;
Δεν πρέπει να βλέπουμε φοβικά τις νέες τεχνολογίες. Ο ρόλος τους είναι άλλος. Δεν έχει νόημα να λέμε πάρε το τάμπλετ από τα παιδιά, γιατί αυτό δεν σημαίνει ότι τα παιδιά θα κάτσουν να διαβάσουν. Αυτή είναι μια ενοχική προσέγγιση των μεγάλων που αισθάνονται ότι δεν βοήθησαν όσο πρέπει για να αγαπήσουν τα παιδιά το βιβλίο. Και στη δική μας τη γενιά υπήρχε τηλεόραση, αλλά όποιος ήθελε να διαβάσει διάβαζε. Από εκεί και πέρα, οι σημερινές γενιές των παιδιών διαβάζουν γραπτό λόγο περισσότερο από κάθε άλλη εποχή στο παρελθόν είτε πρόκειται για αναρτήσεις στο φέισμπουκ, το ίνσταγκραμ, το ίντερνετ κ.λπ. Δεν τα απωθεί, λοιπόν, η ανάγνωση αλλά η στερεοτυπική προσέγγιση του βιβλίου από γονείς, εκπαιδευτικούς, συγγραφείς. Δεν είναι ψυχαναγκασμός το βιβλίο και το παιδί δεν πρέπει να πειστεί ότι πρέπει να διαβάζει γιατί αυτό είναι κάτι καλό. Πρέπει να του αρέσει το βιβλίο για να διαβάσει, όχι να είναι καταναγκασμός. Να είναι ελκυστικό. Μέσα, λοιπόν, σ’ αυτή την εποχή το βιβλίο δεν έχει βρει ακόμα το βηματισμό του γιατί κυριαρχεί μια ηττοπάθεια. Μένει κάποιος κόσμος πεισματικά στο παρελθόν αρνούμενος το παρόν και την εξέλιξη, αρνούμενος το νέο περιβάλλον που πρέπει να προσαρμοστεί το βιβλίο.
Μια μεγάλη παγίδα στο παιδικό βιβλίο είναι ο διδακτισμός. Πώς αντιμετωπίζεται αυτό;
Ολα τα βιβλία είναι εξ’ ορισμού διδακτικά με την έννοια ότι μέσα από τους ήρωες οι αναγνώστες μαθαίνουν κάτι. Από την άλλη, τον διδακτισμό ενώ όλοι τον επικρίνουν οι περισσότεροι τον χρησιμοποιούν. Θεωρούν ότι πρέπει να βάλουν μέσα μηνύματα για να πουλήσουν σε σχολεία ή για να αξιοποιήσουν το βιβλίο τους οι εκπαιδευτικοί στην τάξη. Προσωπικά γράφω με συνέπεια αυτό που θέλω να πω. Μπορεί η ιστορία να έχει βία, σεξ, ναρκωτικά ή οτιδήποτε άλλο, όμως δεν σκέφτομαι ό,τι αυτό δεν είναι σωστό για τα παιδιά. Με νοιάζει να αρέσει το βιβλίο και πάνω από όλα με νοιάζει να αρέσει σε εμένα, να είναι κάτι που θα το έπαιρνα. Είναι λοιπόν εύκολο να αποφύγεις τον διδακτισμό, αρκεί να είσαι πηγαίος, ειλικρινής.
Σ’ αυτή την ειλικρίνεια υπάρχουν όρια; Μπορείς να μιλήσεις για βία και να είσαι ωμός όταν μιλάμε για παιδιά;
Τα παιδιά αντιλαμβάνονται πολύ περισσότερα από αυτά που νομίζουμε ότι αντιλαμβάνονται και υπάρχει πάντα ο κατάλληλος τρόπος για να πεις κάτι. Μπορείς να μιλήσεις αλληγορικά, με συμβολισμούς. Εχει τα εργαλεία η λογοτεχνία να μιλήσει για το οτιδήποτε. Ειδικότερα, πάντως, για τους έφηβους που έχουν δει τα πάντα στην τηλεόραση και το ίντερνετ είναι υποκρισία να τους λες ότι δεν υπάρχουν βωμολοχίες, βία, κίνδυνοι στον κόσμο. Σε κάθε περίπτωση, τα όρια που μπαίνουν είναι αισθητικά και γλωσσικά. Υπό αυτή την έννοια είναι λάθος να χρησιμοποιούμε είτε βωμολοχίες είτε σκηνές βίας για λόγους εντυπωσιασμού. Πρέπει οι πρωταγωνιστές και οι περιστάσεις να πείθουν.
Η λογοτεχνία φτιάχνει καλύτερους πολίτες και ανθρώπους;
Ναι, το πιστεύω. Μέσα από την καλλιέργεια της αισθητικής και της ενσυναίσθησης καθώς ο αναγνώστης μπαίνει στο πετσί διαφορετικών χαρακτήρων, κάτι που τον κάνει πιο ανεκτικό ως άνθρωπο. Με αυτή την έννοια νομίζω ότι η λογοτεχνία λειαίνει τις “γωνίες” ενός ανθρώπου.
