Η ζωή ενός μαθητή είναι γκρίζα, μονότονη και βασανιστική, όταν δεν μπορεί να διακρίνει το νέο, το ενδιαφέρον και το ξεχωριστό στο περιβάλλον.
Θεωρώ ότι η βαρεμάρα ή βαριεστιμάρα είναι ένας από τους παράγοντες που επηρεάζουν πολλές εκφάνσεις της ζωής μας. Νήπια, μαθητές, εργαζόμενοι και συνταξιούχοι πέφτουν θύματά της. Κάποιοι τη βιώνουν σαν ένα ομιχλώδες περιβάλλον, άλλοι σαν αίσθημα ναυτίας κι οι πολλοί σαν μια κατάσταση νωθρότητας ή αμηχανίας. Επιστημονικά διακρίνεται στην παθητική και την επιθετική βαρεμάρα. Και οι δύο μορφές της βλάπτουν, ιδιαίτερα αν είναι εκτεταμένη και συνεχής τότε μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Στο σημερινό σημείωμα αναζητούμε τρόπους για να νικήσουμε αυτόν τον εχθρό της μάθησης. Σε προσεχή σημειώματα θα αναφερθώ σε άλλους εχθρούς της μάθησης.
Μαθητές θύματα
Η βαριεστιμάρα πλήττει και τα νήπια. Είναι χαρακτηριστικό το σχόλιο ενός νηπίου όταν η μητέρα του ανακοίνωσε ότι δεν θα πάει σχολείο την επόμενη μέρα επειδή οι δάσκαλοι θα παρακολουθήσουν ένα σεμινάριο. Στην ερώτηση του νηπίου ‘Τι είναι σεμινάριο;’ του εξήγησε ότι θα τους μάθουν νέα πράγματα και τότε ο μικρός αναφώνησε: ‘Επιτέλους, να μάθουμε και εμείς κάτι καινούργιο γιατί βαριόμαστε’. Σε πρόσφατη συζήτηση που είχα με μια ντουζίνα 15χρονους Χανιώτες μαθητές τους ζήτησα να προτείνουν μια σειρά λόγους που προκαλούν βαρεμάρα σε συνομηλίκους τους. Ας δούμε τις προτάσεις των μαθητών: • Έλλειψη ενδιαφέροντος που σημαίνει απουσία εκπαίδευσης για να ανακαλύψουν το νέο και το επιθυμητό. • Επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά, φτωχός ή συντηρητικός τρόπος παρουσίασης ενός μαθήματος. • Συνεχής άκαρπη προσπάθεια για ένα έργο ή μελέτη, χωρίς τακτικά διαλείμματα. • Μη κατανόηση ή και αδυναμία προσέγγισης ενός θέματος. • Κούραση, κακή ποιότητα ύπνου το προηγούμενο βράδυ ή κατανάλωση αλκοόλ. • Βαρετό, γκρίζο περιβάλλον εργασίας ή μάθησης. • Μη συμμετοχή στη μαθησιακή ή στην παραγωγική διαδικασία. • Έλλειψη σωματικής και πνευματικής άσκησης. Σχολιάζοντας τις παραπάνω ιδέες, τους προκάλεσα να μου πουν μια μοναδική λύση, κάτι σαν φάρμακο, που θα τους βοηθούσε να αντιμετωπίσουν τη βαρεμάρα μέσα στην τάξη. Με έκπληξη άκουσα έναν μαθητή να προτείνει: ‘Να κρατάμε σημειώσεις, κύριε Κυριάκο’. Συμφώνησα και τους υποσχέθηκα να τους εκπαιδεύσω στο πώς να κρατάνε σημειώσεις. Τέλος, στις προτάσεις των μαθητών μας, πρόσθεσα την ανάγκη για εκπαίδευση στην παρατήρηση, με ταχύτητα και αποτελεσματικότητα, του περιβάλλοντός μας. Τόνισα ότι ο παρατηρητικός μαθητής φαίνεται ότι έχει ανοσία στη βαρεμάρα. Τους εξήγησα ότι αυτό οφείλεται στην ικανότητα του να επεξεργάζεται περισσότερες πληροφορίες, να ανακαλύπτει ευκαιρίες, να κάνει συσχετισμούς για μελλοντικές εφαρμογές και να εντοπίζει κινδύνους και κενά.
Ενήλικες θύματα
Το φαινόμενο της βαριεστιμάρας, που ήταν γνωστό από το 19ο αιώνα, ανέδειξε ο Κ. Ντίκενς στο έργο του ‘Σκοτεινό Σπίτι’. Σε μια σκηνή του έργου ο σύζυγος ρωτά τη γυναίκα του ‘Βρέχει ακόμη αγάπη μου;’. Κι αυτή τότε ξεσπά ‘Βαριέμαι του θανατά με τη βροχή’. ‘Βαριέμαι του θανατά με αυτό τον τόπο’, ‘Βαριέμαι του θανατά με τη ζωή μου’ και ‘Βαριέμαι του θανατά με τον εαυτό μου’. Σε αυτό το έργο, που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες το 1852 – 3, ο Ντίκενς πλάθει τη λέξη βαριεστιμάρα -boredom- για την αγγλική γλώσσα. Η κατάσταση της βαρεμάρας στους ενήλικες δεν είναι χωρίς συνέπειες, ευρήματα (Scientific American Mind 8/2013) δείχνουν ότι προκαλεί αύξηση των καρδιακών παλμών και του επιπέδου της κορτιζόνης. Ατομα που βαριούνται συχνά κινδυνεύουν από καρδιακά νοσήματα, είναι πιθανόν να πέσουν σε κατάθλιψη και δυσκολεύονται να αναρρώσουν στις περιπτώσεις εγκεφαλικών τραυμάτων.
Συμπέρασμα
Η βαρεμάρα είναι προάγγελος και συστατικό της κατάθλιψης στους ενήλικες και στοιχείο εχθρικό της μάθησης για μαθητές. Αν ανακαλύψουμε ποιοι είναι οι λόγοι που μας αποξενώνουν από την απόλαυση της ζωής και της μάθησης, τότε έχουμε κάνει το πρώτο βήμα για να τους αποδυναμώσουμε.
