Μargaret MacΜillan
κοσμήτωρ του Trinith College
του Λονδίνου
καθηγήτρια Ιστορίας
στο Παν/μιο του Καναδά
Εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ
Ιστορική Βιβλιοθήκη, 2005
Μετάφραση: ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΡΚΟΥΛΟΣ
Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΕΡΙΚΛΗ Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
Ο ηγέτης που έγινε το σύμβολο λάμψης και θαυμασμού στην ιστορική διάσκεψη της υπογραφής της συνθήκης της Ειρήνης ύστερα από τέσσερα χρόνια τρομερού πολέμου, βασικά χριστιανικής ελληνοσφαγής και φρίκης. Οπου στο τέλος της εκφράσθηκε από τον διάσημο Αμερικανό – Αγγλο ποιητή ως “Ερημη χώρα”, για να γίνει μετά 20 χρόνια ολόκληρη η Ευρώπη, αλλά και ο κόσμος ολόκληρος, μια υπερ-έρημη εφιαλτική πραγματικότητα.
Με κρίσιμο αδιέξοδο πολιτισμού, χωρίς εν πολλοίς να υπάρχουν άξιοι ηγέτες να αντιμετωπίσουν δημιουργικά την έξοδο από αυτή την πολλαπλή κρίση…
Ομως, το 1919 στη μεγάλη διάσκεψη της Ειρήνης διακρίθηκε και θαυμάστηκε ο μεγάλος ηγέτης της μικρής Ελλάδας που την έκαμε μεγάλη, αντιμετωπίζοντας μέγιστες δυσκολίες και εχθρότητες με απαίσιες δολοφονικές απόπειρες εναντίον του. Ενας ηγέτης ο οποίος λατρεύτηκε και μισήθηκε για τη μεγαλοσύνη του.
Τώρα στους νέους καιρούς, με σύγχρονες έρευνες και επιστημονικές εργασίες, αναζητούν τις αλήθειες εκείνης της συγκλονιστικής εποχής, οι οποίες αντιμετωπίζονται με τις σύγχρονες αντικειμενικές υποκειμενικότητες στον κόσμο, στην Ελλάδα, αλλά και στην Κρήτη…
Προσωπικά, ως ο πρώτος εισηγητής για τη δημιουργία του Ιδρύματος Ελευθερίου Βενιζέλου δηλώνω θαυμαστής της μεγαλοσύνης και του οράματός του πέρα από μεγάλες και μικρές ιδέες κ.λπ.
Ομως, ο Βενιζέλος αποτελεί ένα ελληνικό πολιτικό υπερσύμβολο όπως ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Περικλής και τα σύμβολα έχουν μια ιερότητα και μια διαχρονική ανθρώπινη λάμψη. Χωρίς αγιοσύνες και ειδωλοποιήσεις. Ομως, μπορούμε και είναι χρέος μας η κάθε εποχή να έχει κρίσεις και επικρίσεις, χωρίς μίσος και κακεντρέχεια.
Αλλωστε, όπως είπε ο μεγάλος Γάλλος φιλόσοφος Ερνεστ Ρενάν, θαυμαστής του ελληνικού πνεύματος, «η δημιουργική αντιπολίτευση αποτελεί τη δόξα κάθε τόπου». Με αυτό το πνεύμα εμείς θα αντιμετωπίσουμε και τις σύγχρονες εργασίες – μελέτες για το φαινόμενο “ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ”, τόσο στις επιτυχίες του, όσο και στις αποτυχίες του…
Ιδιαίτερα σήμερα που οι καιροί είναι προσόμοιοι με τη σημερινή βαριά ελληνική κρίση.
ΕΦΘΑΣΕ ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΚΑΙ Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΠΑΤΡΙΩΤΗΣ
Στο πρώτο άρθρο μου για τους Ειρηνοποιούς δεν ανέφερα έναν δυσμενή χαρακτηρισμό που αναφέρει στη μέση της σελ. 22 της εισαγωγής του βιβλίου της “ΟΙ ΕΙΡΗΝΟΠΟΙΟΙ” η συγγραφέας. Ενας χαρακτηρισμός που μένει μετέωρος, χωρίς συγκεκριμένη τεκμηρίωση. Ο χαρακτηρισμός αυτός λέει: «Στο Παρίσι έφθασαν απ’ όλες τις γωνιές του κόσμου προσωπικότητες για να παρακολουθήσουν το μεγάλο γεγονός της συμφωνίας της Ειρήνης και της επίσημης λήξης του πολέμου. Εφθασαν: ο Αμερικανός πρόεδρος Γούντροου Γουίλσον και ο υπουργός των Εξωτερικών Ρόμπερτ Λάνσινγκ, ο Ζωρζ Κλεμανσό, πρωθυπουργός της Γαλλίας και ο Βιτώριο Ορλάντο, πρωθυπουργός της Ιταλίας, ο Λόρενς της Αραβίας, τυλιγμένος στο μυστήριο και σε αραβική φορεσιά και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο μεγάλος Ελληνας πατριώτης, που έφερε συμφορά στη χώρα του…» (stop). Χωρίς εξήγηση…
Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ -ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ- ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΝ ΜΕΓΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ
Ναι, αλλά ποια συμφορά; αφού το κεφάλαιο 25 (σελ. 453 – 475, με το οποίο θα ασχοληθούμε σήμερα), έχει τον εντυπωσιακό τίτλο:
“Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ”.
Για να πει από την αρχή αυτού του κεφαλαίου ότι «τον Δεκέμβριο του 1918, όταν η ελληνική αντιπροσωπία στην Παρισινή συνδιάσκεψη αναχωρούσε από την Αθήνα, πολλοί βουλευτές περίμεναν στη σειρά για να φιλήσουν το χέρι του ηγέτη τους, του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου».
Μια παράδοξη εκδήλωση σεβασμού για έναν άνθρωπο που θεωρούνταν στη δυτική Ευρώπη τουλάχιστον ΜΕΓΑΣ Δημοκράτης… Τότε η ελληνική αντιπροσωπία περιελάμβανε τον υπουργό των Εξωτερικών κι έναν μελλοντικό πρόεδρο της χώρας, αλλά ο μόνος που μετρούσε πραγματικά ήταν ο Βενιζέλος.
ΕΝΑΣ ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΤΥΠΟΣ ΕΛΛΗΝΑ…
Η Φράνσις Στίβενσον (φίλη του Βρετανού πρωθυπουργού Λόιντ Τζορτζ) είπε, βλέποντας τον Ελευθέριο Βενιζέλο: «Ένας υπέροχος τύπος Ελληνα, χυμένος στο κλασικό καλούπι πνευματικά και σωματικά».
Και ήταν σωστή η κρίση αυτή, από την εκπληκτική δραστηριότητα του Βενιζέλου, για την Ελλάδα, σε όλη τη διάρκεια της υπογραφής της περιπόθητης συμφωνίας της Ειρήνης.
Οπως αναφέρεται (453 σελ.) στην αρχή του κεφαλαίου 25: «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος (μεγαλύτερος Ελληνας πολιτικός μετά την εποχή του Περικλή) ήταν δραστήριος, πειστικός, ακούραστος, κέρδισε τους Βρετανούς, κολάκεψε τους Γάλλους, καθησύχασε τους Αμερικανούς και σχεδόν εξουδετέρωσε τους Ιταλούς. Δούλευε δεκαπέντε ώρες το εικοσιτετράωρο στο Παρίσι -έγραφε υπομνήματα και επιστολές, έδινε συνεντεύξεις και πολιορκούσε ανθρώπους με επιρροή, ακόμα και ο Χάνκεϊ, ο υπερόπτης Βρετανός γραμματέας της συνδιάσκεψης, ένιωσε τη μαγεία του Βενιζέλου που ήταν ένα απολαυστικό μεγάλο παιδί. Ενας αληθινά Μεγάλος άνδρας».
ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ, ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Λίγοι μόνο αναρωτήθηκαν αν η επιρροή του στους ειρηνοποιούς ήταν κάτι το θετικό. Πάνω σ’ αυτό το σημαντικό σημείο, ένας Αμερικανός ανταποκριτής – παρατηρητής έγραψε: «Ο Βενιζέλος εξασφαλίζει αναμφίβολα την καλή θέληση όλων όσων τον γνωρίζουν. Απολαμβάνει τη συμπάθεια και τον σεβασμό όλων των αντιπροσώπων και όλων των πληρεξουσίων. Ταυτόχρονα όμως τον φοβούνταν λόγω της πασίγνωστης και αναμφισβήτητης γοητείας του». Για να προσθέσει στο κείμενό της η συγγραφέας Μargaret MacΜillan ότι: «Ο Βενιζέλος ήταν το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της Ελλάδας και μακροπρόθεσμα το μεγαλύτερο μειονέκτημα…». Γενικά, πάντως, ο Βενιζέλος διαβεβαίωσε τις δυνάμεις στο Παρίσι ότι «η Ελλάδα δεν ήθελε την Κωνσταντινούπολη». Μέγα θέμα που ίσως να ήταν επιθυμητή μια αμερικανική εντολή…
Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΜΙΛΟΥΣΕ ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΠΟΛΛΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Ομως, ο Βενιζέλος, ιδιαιτέρως, βεβαίωνε τους έμπιστούς του ότι η Ελλάδα θα εκπλήρωνε σύντομα το όνειρό της από τη στιγμή που η Πόλη θα ξέφευγε από τα χέρια των Τούρκων.
Για να πει στον Λόιντ Τζορτζ, τον Αγγλο πρωθυπουργό, ότι: «Οι Τούρκοι ήταν ανίκανοι να διοικήσουν σωστά μια τόσο μεγάλη πολιτεία, ένα τόσο μεγάλο λιμάνι». Παράλληλα, γράφει η MacΜillan ότι ο Βενιζέλος σε όλη τη διάρκεια της Ειρηνευτικής Συνδιάσκεψης δεν έχανε καμία ευκαιρία για να υπογραμμίσει πόσο ελληνική ήταν η Πόλη. Για να τονίσει επιπρόσθετα στο κείμενό της ότι: «Όσο κι αν η Ελλάδα και η ελληνική κοινωνία έφερε τα αποτυπώματα του Οθωμανικού κράτος, ο Βενιζέλος μιλούσε για λογαριασμό πολλών Ελλήνων όταν επέμενε πως ο λαός του αποτελούσε μέρος του σύγχρονου δυτικού κόσμου. Οι Ελληνες θα εκπολίτιζαν φυσικά τους καθυστερημένους Τούρκους, ακριβώς όπως οι Βρετανοί ή οι Γάλλοι εκπολίτιζαν τους Αφρικανούς και τους Ασιάτες».
ΟΙ ΗΤΤΗΜΕΝΟΙ ΠΟΥ ΝΙΚΗΣΑΝ ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΘΟΣ ΠΛΕΥΡΑ
Όμως αρκεί, ισχυριζόταν ο Βενιζέλος, να ρίξει κανείς μια ματιά στο ελληνικό ποσοστό των γεννήσεων (ιδιαίτερα στην Κρήτη): το γεγονός ότι ήταν το υψηλότερο στον κόσμο. Γεγονός που αποδείκνυε ξεκάθαρα πόσο ρωμαλέο ήταν το ελληνικό Εθνος.
Ο Βενιζέλος, το 1919, υποστήριζε πως υπήρχαν περίπου 2 εκατομμύρια Ελληνες που ζούσαν κάτω από τον τουρκικό ζυγό, αλλά ο σωστός αριθμός, ήταν πιθανόν, πλησιέστερος στο ενάμισι εκατομμύριο.
Εν τω μεταξύ, πριν τον μεγάλο Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που άλλαξε τα πάντα, οι Οθωμανοί επέλεξαν τη λάθος πλευρά, ο δε Βενιζέλος και η Ελλάδα επέλεξαν την πλευρά των νικητών. Το 1919 ακόμα η Οθωμανική αυτοκρατορία έμοιαζε καταδικασμένη σε εξαφάνιση. Η έκταση της νίκης και η δύναμη των φίλων της Ελλάδας ήταν μεθυστική. Οι ελληνικές εφημερίδες έγραφαν για την “πραγμάτωση των οραμάτων μας”.
ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΗΣ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗΣ
Μόνο η Κωνσταντινούπολη δεν αναφερόταν επειδή οι λογοκριτές την απαγόρευαν. Στην πραγματικότητα η Τουρκία ήταν ηττημένη, αλλά όχι ξοφλημένη και οι φίλοι της Ελλάδας δεν ήταν ούτε τόσο ισχυροί, ούτε τόσο αμετακίνητοι όσο υπέθετε ο Βενιζέλος. Τότε, που η ίδια η Ελλάδα ήταν βαθιά διχασμένη σε οπαδούς και εχθρούς του Βενιζέλου. Ενώ ο διχασμός ήταν κληρονομιά της εισόδου της Ελλάδας στον πόλεμο. Σε μια κρίσιμη περίοδο που η Ελλάδα χωρίστηκε στα δύο, για να ξαναενωθεί και να οδηγηθεί, ταπεινωμένη, το 1917 στον πόλεμο. Ομως, αυτή “η ξαναένωση” γράφει η MacΜillan, ήταν τόσο σαθρή όσο και οι δυσκολίες που χρησιμοποίησε ο Βενιζέλος για να καταδιώξει τους αντιπάλους του. Βασικά, τότε, σε κυβέρνηση, δικαιοσύνη και στην Ορθόδοξη εκκλησία, παντού έγιναν εκκαθαρίσεις, δημιουργώντας ένα βαθύ χάσμα που διήρκησε μια γενιά.
ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ, ΠΙΣΤΟΣ ΣΤΗ ΔΥΣΗ ΑΛΛΑ ΑΝΤΙΘΕΤΟΣ ΣΤΟΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟ
Αλλά στο συμμαχικό στρατόπεδο οι πράξεις αυτές αν και έγιναν κοινώς αντιληπτές δεν έβλαψαν διόλου την υπόληψη Βενιζέλου. Είχε επιτρέψει τολμηρά να υποβιβαστούν βρετανικά και γαλλικά στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη, ενώ η Ελλάδα ήταν ακόμη ουδέτερη. Είχε ξοδέψει εκατομμύρια για τον στρατό…
Ήταν πιστός σύμμαχος, απολύτως σύμφωνος με τη Δύση και τις αξίες της και αντίθετος στον γερμανικό ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟ. Ακόμα, ο Βενιζέλος, συνετά παρέθετε Γουιλσόνειες ΑΡΧΕΣ, όποτε αυτό ήταν εφικτό, ενώ ταυτόχρονα έγινε ενθουσιώδης οπαδός της Κοινωνίας των Εθνών. Ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Γουίλσον θεωρούσε ότι ήταν “ο σπουδαιότερος άνθρωπος” που συνάντησε, εκδηλώνοντας ασυνήθιστο ενθουσιασμό.
Στις 3 Φεβρουαρίου 1919 ο Βενιζέλος παρουσίασε τις θέσεις της Ελλάδας στο Ανώτατο Συμβούλιο και εντυπωσίασε. Ζητούσε πλείστα όσα, αλλά υπογράμμισε ότι η Ελλάδα δεν ζητούσε την Κωνσταντινούπολη.
ΤΑ ΘΕΩΡΟΥΜΕΝΑ ΔΙΑΤΡΗΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΕΚΦΡΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ
Το σχόλιο (ενός κατώτερου Βέλγου διπλωμάτη) της συγγραφέως γι’ αυτή την ιστορική παρουσίαση (τέλος σελ. 458) ήταν ότι: Ήταν μια αριστοτεχνική παράσταση με εκπληκτικό σφρίγος και λεπτότητα επιχειρημάτων, συνδυασμένα, αλλά ήταν επίσης, επικίνδυνη για την Ελλάδα, για τους Έλληνες και για τη μελλοντική Ειρήνη της Μέσης Ανατολής.
Γιατί εκείνη τη στιγμή του θριάμβου στην ειρηνευτική Συνδιάσκεψη, ο Βενιζέλος άναψε ένα φιτίλι για την Ειρήνη της Μέσης Ανατολής. Με πλήρη καταστροφή των αρχαίων ελληνικών Κοινοτήτων στην Τουρκία και με μια διαρκή εχθρότητα Ελλάδας – Τουρκίας που συνεχίζεται…
Όμως, όπως αναφέρεται (στο τέλος της σελ. 459): «Τα επιχειρήματα του Βενιζέλου που εκτέθηκαν τόσο λογικά στην Ειρηνευτική Συνδιάσκεψη ήταν τόσο διάτρητα όσο και το σχήμα της Ελλάδας που ζητούσε…».
ΘΕΜΑ ΜΕΓΑ ΤΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ Α-ΣΥΜΜΑΧΩΝ – ΣΥΜΜΑΧΩΝ
…Αλλά τι άλλο ζητούσε ο Βενιζέλος πέρα από τα ουσιώδη, τα αυτονόητα, τα οφειλόμενα δίκαια της Ελλάδας, που οι στρατηγικές σκοπιμότητες της Δύσης άφηναν να καταπατούνται τόσο από τις Δυτικές κατοχές της Ελλάδας όσο και από μακραίωνη φρικτή οθωμανική κατοχή της χώρας του Μεγάλου Δυτικού και ανατολικού πολιτισμού;
Πάντως και στη διάσκεψη της Ειρήνης του 1919, τόσο οι Ευρωπαίοι όσο και οι Αμερικανοί, έδειξαν συμπάθειες και θαυμασμό για το ευρύτερο όραμα του Βενιζέλου για την Ελλάδα. Στο τελικό όμως αποτέλεσμα οι “Σύμμαχοι” έγιναν α-σύμμαχοι για τις διασφαλίσεις των δικών τους και μόνο στρατηγικών και γεωοικονομικών συμφερόντων με προοπτικές. Ενός αιώνα, όπως αποδείχτηκε, τότε, με τις αγγλογαλλικές αντιπαλότητες, τις συνεχείς γερμανικές επικυριαρχικότητες και τις αμερικανικές υπερ-κυριαρχικές προοπτικές.
Θέμα ΜΕΓΑ, το οποίο θα συνεχίσουμε…
