Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024

To Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο

Ν. Iorga – Εξέχων Ρουμάνος Ιστορικός

Εκδόσεις Gutenberg
Μετάφραση Γιάννης Καράς
Εκδοση 1985

Ένα βιβλίο χρήσιμο για το εξαιρετικής σημασίας θέμα που πραγματεύεται. Ιδιαίτερα, αυτή τη στιγμή μιας εξαιρετικής επικινδυνότητας για τους Έλληνες και την Ελλάδα. Αλλά, ακόμα, και για την Ορθόδοξη Ελληνική Εκκλησία μας που δοκιμάζεται από πολλές πλευρές. Ακόμα, και από ενδοεκκλησιαστικές έριδες.

Ενα βιβλίο για το οποίο έχουμε ξαναγράψει. Πλην όμως, τώρα, γίνεται, πάλι, τόσο επίκαιρο. Ένα βιβλίο με πρόλογο του αείμνηστου μεγάλου Έλληνα ιστορικού Νίκου Σβορώνου ο οποίος το χαρακτηρίζει όχι μόνο χρήσιμο αλλά και απαραίτητο εργαλείο για παραπέρα έρευνα. Ένα βιβλίο που αναφέρεται, εκτεταμένα, στην εξέλιξη του θεσμού του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που οι ρίζες της συνέχειας του φαίνονται βαθύτερες. Για να παρουσιάζεται συχνά ως συνάρτηση της δράσης των πριγκιπικών οικογενειών των Ρωμανικών χωρών με τις οποίες συγχωνεύονται από μια στιγμή και πέρα, οι Φαναριώτες. Στο χρήσιμο αυτό βιβλίο εξετάζονται θέματα όπως:
Οι πρόσφυγες, η μεγάλη Κωνσταντινούπολη, οι τοπικές Αυτονομίες της οικουμενικής ορθοδοξίας, ο Πατριάρχης και ο κλήρος, οι Άρχοντες, η Βυζαντινή αυτοκρατορική ιδέα και οι Ρουμάνοι ηγεμόνες, ως δωρητές και προστάτες των γραμμάτων κλπ., καθώς και η παιδεία και ο ρόλος της στην αναγέννηση. Με το Φανάρι, τους πρώτους και τους ύστερους φαναριώτες και τη φαναριώτικη πολιτική, καθώς και το τέλος του Βυζαντίου.

Ουμανιστικό Βυζάντιο
Το Βυζάντιο αποτελεί και εκφράζει ένα μεγάλο ιστορικό πολιτισμό. Οι βασικές αρχές του εξακολουθούν, μέσα από μια διαχρονική θεώρηση, να έχουν μια ιδιαίτερη αξία και σημασία ως ιδεολογικό υπόβαθρο οικουμενικότητας της τότε χριστιανικής αυτοκρατορίας της ρωμαϊκής ανατολής. Μια αυτοκρατορία βαθιά ουμανιστική με αρχές πολιτικής σκέψης στην κοινωνία και στη ζωή των Βυζαντινών που κυριάρχησαν μέσα από ιδεολογικούς προσανατολισμούς στη χιλιόχρονη ιστορία του. Με δομημένες σχέσεις πολιτών με το κράτος και την εξουσία.

Μεταβαλλόμενες πραγματικότητες
Αλλά και με διαδραματιζόμενους ρόλους και αντιδράσεις τους μπροστά στα προβλήματα του εθνικού ενδιαφέροντος και των δημόσιων πραγμάτων. Καταστάσεων που τις δημιουργούσαν μηχανισμοί διαμόρφωσης νοοτροπίας στις μεταστροφές της κοινής γνώμης και στην αντίσταση πνευματικών δομών μπροστά στις μεταβαλλόμενες πραγματικότητες. Καθώς και στις πολιτικές ιδεολογίες που τις εκφράζανε οι νόμοι και οι άλλες παράμετροι της επίσημης προπαγάνδας, που είχε ιδιαίτερα καλλιεργηθεί στο Βυζάντιο.

Το Βυζάντιο έμεινε ως πολιτισμός και εκκλησία
Με τη στάση και τους ρόλους της εκκλησίας η οποία λειτούργησε, διαδραστικά, σε όλη τη χιλιόχρονη πορεία της διαμόρφωσης του βυζαντινού πολιτισμού. Από την αρχή του βυζαντινού κόσμου, ως την πτώση του Βυζαντίου. Καθώς και σ’ όλη τη μακρά περίοδο του βυζαντινού ιδεώδους, μετά το Βυζάντιο. Όπου χάθηκε η Αυτοκρατορία, αλλά παρέμεινε ο πολιτισμός της, καθώς και η Οικουμενική Εκκλησία του. Με κεφαλή τον Πατριάρχη και τον κλήρο που κράτησε τη βυζαντινή ορθόδοξη παράδοση μέσα στο χάος της μετά-βυζαντινή ς πραγματικότητας.

Η «έμψυχος εικόνα του Χριστού»
Με τον Πατριάρχη (σύμφωνα με το κείμενο του 1580, Literae Neuceslai a Budowitz, σελ. 96-101 πρβλ. Revue historique du sudest europeen ν σελ. 296) να είναι: «Η έμψυχος εικόνα του Χριστού, του ιατρού των ψυχών και των σωμάτων». Για να συμπληρώσει στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του με τίτλο: «Το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο» που παρουσιάζουμε σήμερα, ο γνωστός ιστορικός Ν. lorga (σελ. 99) τα εξής:

Στη θέση του εκλιπόντος Αυτοκράτορα
Αυτή, όμως, «η έμψυχος εικόνα», ο Πατριάρχης έπρεπε να περιοριστεί σε ένα πενιχρό οίκημα «κοντά στο ανάκτορο του Κωνσταντίνου και των Βλαχερνών προς τη μεριά του Πέρα» έχοντας ετήσιο έσοδο 20.000 τάληρα για τη συντήρηση μιας ακολουθίας είκοσι περίπου ατόμων. Ο Ν. lorga (Ρουμάνος ιστορικός) αναφέρεται, εν προκειμένω, στον Γενάδιο, για τον οποίο γράφει: «Αν και ο Γενάδιος δεν εκλέχτηκε παρά από μερικούς επισκόπους που είχε τότε (μετά την πτώση) στη διάθεση του, αργότερα επευφημήθηκε από τους «αρχιερείς και κληρικούς και τον λαό όλο».
Αυτός όμως, ήθελε στο εξής μια πραγματική εθνική συνέλευση να αποφασίζει στη θέση του εκλιπόντος αυτοκράτορα, για τις τύχες της εκκλησίας. Για το λόγο αυτό παραιτήθηκε πριν συνέλθει η σύνοδος στην οποία κλήθηκαν να πάρουν μέρος, μαζί με τους αρχιερείς και τους κληρικούς «οι άρχοντες και πάντες οι χριστιανοί».

Ο Πατριάρχης να εκλέγεται από όλους τους αρχιερείς – ιερείς
Ο καταστατικός χάρτης της εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης συντάχθηκε με πρωτοβουλία του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Ιερεμία του Α’ (1545). Σ’ αυτό τον τόμο αναφέρεται ότι: «ο νόμιμος Πατριάρχης έπρεπε να εκλέγεται απ’ όλους τους αρχιερείς, τους μητροπολίτες, τους αρχιεπισκόπους κι επισκόπους της Ανατολής και της Δύσης και Πελοποννήσου, δηλαδή του Μωριά».
Όμως, δεν έγινε έτσι αφού η εκλογή του Πατριάρχη και η εξουσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου λειτούργησαν εξουσιαστικά και ελεγκτικά. Πάλι ο Ν. lorga αναφέρει (σελ. 102) και τα εξής: «τον 14° και 15° αιώνα το Οικουμενικό Πατριαρχείο κυβερνούσα όλο αυτό τον κόσμο με τους εξάρχους που έστελνε κάθε χρόνο: Δύο στη Μακεδονία και στο Μωριά, δυο στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας κι έναν άλλον στην Αμοργό, Κάλυμνο και Σέριφο. Ένας έξαρχος, τέλος επισκεπτόταν την Κρήτη, που ήταν πολύ πλούσια σε δώρα…
… Όμως, όπως ήταν φυσικό, (σελ. 103) το πνεύμα της υποταγής δεν ήταν γενικό μεταξύ των μητροπολιτών και των επισκόπων, με συνέπεια να δημιουργούνται διχόνοιες και αντιδικίες…
Προς τα τέλη του 16ου  αιώνα, συνέπεια αυτών ακριβώς των διχονοιών έχουμε μια δολοφονική απόπειρα και φυλάκιση κατά του Πατριάρχη Διονυσίου κλπ.».

Ανάγκη για ενότητα Ορθοδοξίας
Σήμερα, όμως, στον 21ο αιώνα δεν είναι δυνατόν να επιστρέψουμε σ’ αυτό το κλίμα διχονοιών και αντιδικιών αμαυρώνοντας την «έμψυχο» εικόνα του Πατριάρχη, την ουμανιστική εικόνα του Βυζαντίου (από την οποία αντλούν θαυμάσια υποδείγματα οι σύγχρονοι μελετητές στη Δύση, και στην Ανατολή). Αλλά με τις αντιδικίες αμαυρώνεται και η βαθιά πνευματικότητα της ορθοδοξίας, στην οποία σήμερα αναζητούν τον βαθύ χριστιανισμό οι χριστιανοί του Δυτικού πολιτισμού. Όχι βέβαια, αυτοί, που ξαναγίνονται πολεμοχαρείς σταυροφόροι κατά της Ανατολής; Τόσο με απάνθρωπους πολέμους, όσο και με εκμεταλλευτικούς οικονομικούς πολέμους, όπως τώρα.
Αλλά, δεν είναι δυνατόν. Τουλάχιστον η ορθοδοξία έχει ανάγκη ενότητας, για μια αληθινή διάλαμψή της στο σημερινό σκοτεινό κόσμο μας!
Βασικά ο Βυζαντινός πολιτισμός σε όλη τη διάρκεια της μεγάλης και δημιουργικής – σε όλους τους τομείς της ζωής – αυτής, θρησκευτικής – Χριστιανικής – Ορθόδοξης αυτοκρατορίας (παρά τα λάθη, τις κρίσεις, τους πολέμους κ.λπ. αποτέλεσε το σημαντικό πρότυπο μιας πολύπλευρης προόδου, που εκφράστηκε στον ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ.
Έναν πολιτισμό που καθόρισε τη ζωή του Βυζαντινού κράτους ως από την αρχή ως το τέλος του. Με την άλωση της πόλης το 1453 από τον  Μωάμεθ τον Πορθητή. Για να περάσει στην ιστορία η απέραντη αυτή Χριστιανική αυτοκρατορία Δύσης και Ανατολής, σύμφωνα με την ορολογία της υψηλής Διοίκησης του 5ου αιώνα.
Μια  αυτοκρατορία  την  οποία  ρύθμιζαν  πέντε  μεγάλες  Υπηρεσίες  που ΟΙ ΑΡΧΕΣ τους παρά τις μεταρρυθμίσεις της δομής, παραμένανε σταθερές. Αυτές ήταν:  ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ, Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ, Ο ΣΤΡΑΤΟΣ και, τελικά, Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ…
Μετά την άλωση και την πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας «ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΜΕΤΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ» επηρρέασε σε όλα τα επίπεδα πολιτισμού Δύση και ανατολή.
Διάσημοι ιστορικοί μελέτησαν τις αυτοκρατορικές-διοικητικές δομές του Βυζαντίου, θετικά και αρνητικά. Όμως στους 3 τελευταίους αιώνες έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον σύγχρονων Βυζαντινολόγων για έκδοση σημαντικών μελετών για το Βυζάντιο.
Τόσο για τη διακυβέρνησή του, για τους θεσμούς του, για την παιδεία του, για την οικονομία του, τις μεγάλες στρατιωτικές δαπάνες του, τους μεγάλους φόρους του αλλά και τον Μεγάλο Πολιτισμό της Βυζαντινής Τέχνης της παιδείας, της μαθητείας, της Μέσης και της Ανώτατης Γνώσης, την ένδυση την διατροφή, την υγεία, την ψυχαγωγία κ.λπ.
Εκτός από το σημαντικό βιβλίο του Ν. Iorga  που παρουσιάζουμε  σήμερα για ολόκληρο τον ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ αναφερόμαστε σ’ ένα, συνολικού ενδιαφέροντος πολυσέλιδο ιστορικό μελέτημα.
Συγγραφέας αυτού του πολυσέλιδου έργου (835 σελίδων) είναι ο Γάλλος Ιστορικός-καθηγητής Andre GuiLLou. Αυτό το βιβλίο το οποίο φωτίζει την ουσία ία της Ακτινοβολίας του Βυζαντινού Πολιτισμού και διερευνά και τα μεγάλα προβλήματά του, είναι βιβλίο  υψηλού  ενδιαφέροντος,  από τις εκδόσεις  «Ελληνικά Γράμματα» εκδ. 1996 το οποίο θα παρουσιάσουμε σύντομα.

* Αλλά η συνεχής σημασία του Βυζαντινού πολιτισμού για τους ορθόδοξους επισημαίνεται από τα συνεχή άρθρα που δημοσιεύονται στον Κρητικό τύπο αλλά και σε όλη την χώρα. Τελευταίο παράδειγμα είναι το θαυμάσιο κείμενο που έγραψε στο φύλλο της δευτέρας 30 Ιανουαρίου στα Χανιώτικα Νέα ο σημαντικός φιλόλογος Γεώργιος Λουμπάσης, με τίτλο: Στη σκιά του Βυζαντίου, ένα κείμενο εξαιρετικής ευαισθησίας και βαθειάς πνευματικότητας.


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Εντός εκτός και επί τα αυτά

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα