Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024

Το τραγούδι της ψυχής…*

• «Ο θάνατος, κατά την άποψή μου, δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ο χωρισμός δυο πραγμάτων, της ψυχής από το σώμα» (Πλάτωνος Γοργίας, 524 Β)

ΤΙ είναι η ψυχή; Υπαρξιακό και μεταφυσικό το ερώτημα∙ για αιώνες δε αναπάντητο. Υπάρχει η ψυχή ή όχι (1); Από πού προέρχεται; Πού πάει μετά το θάνατο; Ποια είναι η υφή της, ποιος την έπλασε, προϋπάρχει του σώματος; Ερωτήματα που φέρνει συχνά στο νου η ανάμνηση των νεκρών σου.
ΟΤΙ το σώμα πεθαίνοντας ελαφρώνει κατά 21 γραμμάρια είναι κάτι που απασχολεί επί χρόνια την ιατρική επιστήμη: Λέγεται ότι, κατά τη στιγμή του θανάτου υφιστάμεθα απώλεια βάρους που αντιστοιχεί στο βάρος της ψυχής! Και πως η ψυχή μετά το θάνατο, απελευθερώνεται από το σώμα. Αν όντως η απώλεια βάρους αντιπροσωπεύει το «βάρος» της ψυχής, αυτό δεν αντίκειται προς τη δοξασία του άυλου και την έννοια της αθανασίας της;
ΠΙΘΑΝΟΝ το γεγονός της «απόδρασης» της ψυχής από το σώμα να βολεύει θρησκείες και ανθρώπινη ψυχολογία, όμως η επιστημονική πειραματική προσέγγιση του θέματος απώλειας βάρους μοιάζει να είναι μονόπλευρη και στεγνή. Εμείς, ως Χριστιανοί, πιστεύουμε πως «βιαίως» (2) η ψυχή αποκόπτεται από το σώμα με το θάνατο. Αλλά, η λέξη «γραμμάριο» δεν αφορά κάτι τι το υλικό, το απτό, το μετρήσιμο; Θα πείτε πως η έννοια της αθανασίας έχει να κάνει με μύθους, θρησκείες και φιλοσοφικές αναζητήσεις, ενώ τα «μετά»  θάνατον, για μας, είναι σκοτεινά και άγνωστα.
… ΑΣ αφήσουμε όμως μυθολογίες, θρησκείες, φιλοσοφία και επιστήμη να ερίζουν για το αν έχει ή όχι «βάρος» ή ψυχή, κι ας απολαύσουμε το φθινοπωρινό ποητικό «τραγούδι» της∙ αυτό που παίζει διελκυστίνδα με την καρδιά, τον έρωτα, τη γήινη ύπαρξή μας:
-ΤΗ ΔΥΣΚΟΛΗ και «τυφλή» πορεία της ψυχής, μετά το θάνατο του σώματος, απεικονίζει ρομαντικά και πικρά ο Κ. Καρυωτάκης (1896-1928) στο ποίημα «Πεθαίνοντας» (3):
«Μάταιη ψυχή, στην ατονία εσπέρας εαρινής,
ενώ θα κλείνεις τα χρυσά φτερά σου πληγωμένη,
την ώρα που σα λύτρωση κάτι θα καρτερείς,
φτωχή καρδιά, θανάσιμα μα αιώνια λυπημένη·

όταν, φτασμένη απάνω στον ορίζοντα, θα ιδείς
μίση να φεύγουν οι έρωτες, χολή τα πάθη σου όλα,
όταν ανέβει από τα εξαίσια τ’ άνθη της ζωής
μύρον η απογοήτευση, ψυχή μου ονειροπόλα

την ώρα την υπέρτατη που θε να θυμηθείς
μ’ ένα μόνο χαμόγελο τα φίλα και τα ενάντια –
μάταιη ψυχή, στο πέλαγο, στο αγέρι τι θα πεις;
ω, τι θα πεις, στενή καρδιά, στη χλωμή δύση αγνάντια;»

-Ο ΑΠΕΡΑΝΤΟΣ ουρανός της σκέψης γίνεται ένας μοναδικός «θόλος» προσευχής των «άθλιων» μας ψυχών. Είναι αυτές που ικετεύουν το Θεό σε βαριές ασθένειες ή πένθη. Ο ποιητής Νίκος Καρούζος ((1926-1990) που υπέφερε σωματικά γράφει το «Απολέλυσαι της ασθενείας σου», μια βαθιά χριστιανική προσευχή της ψυχής (4):
«Νηστεύει η ψυχή μου από πάθη και το σώμα μου ολόκληρο την ακολουθεί. Οι απαραίτητες μόνο επιθυμίες -και το κρανίο μου ολημερίς χώρος μετανοίας όπου η προσευχή παίρνει το σχήμα θόλου. Κύριε, ανήκα στους εχθρούς σου. Συ εισαι όμως τώρα που δροσίζεις το μέτωπό μου ως γλυκύτατη αύρα. Εβαλες μέσα μου πένθος χαρωπό και γύρω μου όλα πια ζουν και λάμπουν. Σηκώνεις την πέτρα – και το φίδι φεύγει και χάνεται. Απ’ τήν ανατολή ως το βασίλεμμα του ήλιου θυμάμαι πως είχες κάποτε σάρκα και οστά για μένα. Η νύχτα καθώς την πρόσταξες απαλά με σκεπάζει κι ο ύπνος – που άλλοτε έλεγα πως ο μανδύας του με χίλια σκοτάδια είναι καμωμένος, ο μικρός λυτρωτής, όπως άλλοτε έλεγα -με παραδίδει ταπεινά στα χέρια σου…
Με τη χάρη σου ζω την πρώτη λύτρωσή μου.»

-ΕΞΑΛΛΟΥ, τον γοητευτικότατο μύθο της Ψυχής και του Έρωτα (Psyché et Eros) αναπλάθει με λυρισμό ο Άγγλος ποιητής Τζων Κητς (John Keats, 1795-1821) στην «Ωδή στην ψυχή» (απόσπασμα) (5):
«Άκουσε, αν θέλει, ω Θεά, το άηχο αυτό τραγούδι, Πλαστούργημα χρέους ιερού και μνημοσύνης έργο. Και σχώρνα μου να τραγουδάω Θεά τα μυστικά σου. Ακόμα και στο τρυφερό κοχύλι του αυτιού σου.
Να ήταν τάχα σ’ όνειρο, ή μήπως ξύπνιος είδα. Την φτεροφόρα την Ψυχή μ’ ορθάνοιχτα τα μάτια; Ανέγνοιαστος πλανιόμουνα σε κάποιο δασοτόπι.Κι έξαφνα με θαμπώσανε δυο πλάσματα αέρινα. Που πλάι – πλάι πλάγιαζαν στη βελουδένια χλόη. Έπλεκαν στέγη ανάερη φύλλα κι άνθια περίσσια, Που ‘τρεμαν ως τα χάιδευε λαφριά η πνοή τ’ αγέρα. Και μες στη χλόη μουσικό ρυάκι αργοκυλούσε.
Ανάμεσα σε λούλουδα, δροσόριζα, γαλάζια, Μισάνοιχτα, ασημόλευκα και Τυριανά μπουμπούκια, Στο μαλακό κοιμόντουσαν, οι δυο, της χλόης κλινάρι. Τα χέρια τους μπλεκόντουσαν και σμίγαν οι φτερούγες, Τα χείλη τους που ξάκρισεν ο λαφροχέρης ύπνος. Μισάνοιχτα προσμένανε να σμίξουνε και πάλι. Κάτω απ’ την τρυφερή ματιά της Χρυσαυγής να δώσουν. Φιλιά περίσσια που γεννά η αυγινή αγάπη. Το φτεροφόρο γνώριζα ξανθό αγόρι, όμως, Ποια ήσουν συ, καλόμοιρη περιστερά, σιμά του; Ήσουνα συ η αγνή, αληθινή Ψυχή του…».
Η ΨΥΧΗ συν-υπάρχει αρμονικά με το σώμα. Θεωρεί εαυτήν άλλοτε εξόριστη ή φυλακισμένη («σώμα, ψυχής σήμα» (Πλάτων, «Κρατύλος»), κι άλλοτε να βρίσκεται εντός «ναού» (Χριστιανισμός). Για κάποιους, είναι ο «δυνάστης» του σώματος, για άλλους συμβαίνει το αντίθετο, για αρκετούς δεν υπάρχει καν ψυχή! Κι όμως, δεν νοείται ψυχή χωρίς σώμα, ούτε και σώμα χωρίς ψυχή: η μέν ψυχή «δανείζει» στο σώμα τα «συναισθήματά» της (συνείδηση, τύψεις, μνήμη), το δε σώμα «προσφέρει» στην ψυχή τις πέντε ξελογιάστρες αισθήσεις του, ώστε η ψυχή να απολαμβάνει κατά τη γήινη «ζωή» της τα πάντα: «τραγουδώντας» τα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
-(1) Τραγουδοποιοί και ποιητές αναρωτιούνται, «Πού να βρω την ψυχή μου…;», λένε πως «η σωτηρία της ψυχής είναι μεγάλο πράμα…» κ.ά. Όμως υπάρχει κι η πλήρης αμφισβήτησή της από έναν Ερνέστο Ρενάν που σαρκάζει λέγοντας, «Ω! Θεέ, αν υπάρχει Θεός, σώσε την ψυχή μου, αν έχω ψυχή!»
-(2) «Όντως φοβερώτατον, το του θανάτου μυστήριον, πώς η ψυχή εκ του σώματος,  βιαίως χωρίζεται εκ της αρμονίας…» (ιδιόμελον της ακολουθίας εις κεκοιμημένους)
-(3) Κ. Καρυωτάκης, «Νηπενθή», ενότητα-Η Σκιά των Ωρών, 1921.
-(4) Ν. Καρούζος, «Απολέλυσαι της ασθενείας σου» (φθινόπωρο 1953)[ Κ.Α. Θέμελης, «Νίκος Καρούζος -Η τελευταία συνέντευξη», εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1991]
-(5) Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, «Ανθολογία Άγγλων ποιητών εμπνευσμένων από την Ελλάδα», Μετάφραση:  Μερόπη Οικονόμου, Αθήνα, 1986.

* [Στις ψυχές του Σεπτέμβρη μου]- ΨΥΧΗ (Psyché): Αρχική σημασία της λέξης, «πνοή, ζωή, ανάσα», < ψύχω «πνέω, φυσώ».


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα