Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024

Το σαπουναριό (Η ποιητική µατιά)

Χωρίς κανείς να µου το έχει ζητήσει, προτείνει ή αναθέσει αλλά και χωρίς να έχω ιδέα για την επικείµενη µεταστέγαση, φωτογράφισα στις αρχές της δεκαετίας του 2000, το παλιό εργοστάσιο της σαπωνοποιείας «ΑΒΕΑ» στη Νέα Χώρα Χανίων.
Η  απουσία ωστόσο εντολής, οφέλους ή απόβλεψης, καθόλου δεν µείωσε την προσήλωσή µου στο εγχείρηµα ετούτο, αφού παρά την έλλειψη φανερού κινήτρου, δεν έπαψα εντούτοις ποτέ, να νοιώθω και να φέροµαι, ως «εντεταλµένος».
Όταν ολοκληρώθηκε η µεταστέγαση, το καλοκαίρι του 2004, σταµάτησα τη φωτογράφιση και φύλαξα τις φωτογραφίες µου, µην έχοντας κάποια ακλόνητη βεβαιότητα, σχετικά µε το ποια µπορεί να είναι η χρησιµότητα και η εφαρµογή τους.
Ξαναβλέποντας όµως τις φωτογραφίες αυτές (άλλά και το ίδιο το εργοστάσιο) τόσα χρόνια µετά την εγκατάλειψή του, βεβαιώνοµαι για µια ακόµη φορά, πως η «ποιητική µατιά» ήταν πράγµατι ο ενδεδειγµένος για µένα τρόπος προσέγγισης και αποτίµησής του, ιδιαίτερα µάλιστα καθώς έκλεινε τον υπερεκατονταετή κύκλο του.
Ο ιστορικός και ο πραγµατογνώµων, έχουν την αρµοδιότητα (και την ευθύνη) της περιγραφής του τόπου, του χρόνου και των πραγµάτων. Η εργασία τους, καλή και άξια, µα κυρίως «χρήσιµη».
Ο ποιητής όµως, αποστρέφεται την ιστορία και προσπερνά τις περιγραφές. Η αποστολή του, είναι µεγαλύτερη και το καθήκον του, πιο βαρύ.
Χρέος και ανάγκη του καλλιτέχνη φωτογράφου, δεν είναι η απεικόνιση του κόσµου αλλά η εξεικόνισή του.
Οφείλει γι’ αυτό, να είναι «ποιητής», αν δεν αρκείται στο να είναι «λογιστής».
Πρέπει να µπορεί να κάνει «µεταγραφές», αν νοιώθει λίγες και φτωχές τις καταγραφές και τις απογραφές.
Φύλλο πορείας και όχι προνοµιακό αξίωµα, η περιώνυµη (και τόσο παρεξηγηµένη) «ποιητική άδεια», καθόλου και από τίποτα ωστόσο δεν ελαφρύνει τον ποιητή, ο οποίος αντίθετα γνωρίζει καλά, ότι δεν πρόκειται για άνωθεν δωρεά αλλά για έσωθεν οφειλή, αν όχι και για κάτωθεν αχθοφορία.
Είναι κλητευµένος και όχι προσκεκληµένος. Η ποιητικότητα, δεν του διατίθεται αλλά του ανατίθεται. Έχει ευθύνη και χρέος απέναντί της, χωρίς µάλιστα καµιά εξουσιαστική αντιπαροχή, ως αντιστάθµισµα. Του χρεώθηκε χάρισµα, δεν του χαρίστηκε χρέος.
Σε απόσταση από τον επαγγελµατία και τον ερασιτέχνη (αν και δανείζεται συµπεριφορές) είναι ουσιαστικά ένας (ανεπίγνωστος ενίοτε) πρόξενος και τελεσιουργός   του παράδηλου, που δεν κατέχει όµως απλά το «αντικείµενό» του αλλά πληµµυρίζει (άρα και διακατέχεται) από αυτό. Δεν είναι µόνο φορέας αλλά και γεννήτορας και προαγωγός.
Κι αν λόγω αυτής του της ιδιότητας, δεν λογαριάζεται µε το εφήµερο, τόσο το «χειρότερο» γι’ αυτόν: Ποιων κριτών την επιείκεια θα επικαλεστεί;
Η χορεία των ποιητών που προηγήθηκαν, µα και εκείνων που θα έρθουν, δεν ανέχεται λοξοκοιτάγµατα ή συµψηφισµούς…
Υπόλογος ενώπιον απόντων παρισταµένων, µπορεί να µην απολογείται, δεν µπορεί όµως και να µην εξοµολογείται.
Το (όποιο) ταλέντο του, είναι γι’ αυτόν «τάλαντο» δηλαδή ζυγαριά, δηλαδή ζυγός, που µε την σταυρόσχηµη σκιά του, τον ταλανίζει και ως ταλαντούµενο (παλλόµενο) σήµαντρο, τον «επιτάσσει», ανακαλώντας τον σε µια κρυµµένη τάξη και µια µυστική θητεία, που άλλοτε φαντάζουν λύτρωση και άλλοτε καταδίκη.
Γι’ αυτό, ούτε να είχε περισσότερο (ταλέντο) τολµά να ευχηθεί, ούτε λιγότερο του επιτρέπεται να αχθοφορήσει. Έτσι, ενώ συνεχίζει να είναι θνητός, απέχει πολύ από το να είναι «κοινός».
Εκλεκτός απότακτος από την Πλατωνική (µα κι από κάθε άλλη, αφού η εξορία φωλιάζει µέσα του) «Πολιτεία», ο αληθινός ποιητής, οφείλει να µπορεί να είναι «άχρηστος» (ανώφελος), χωρίς όµως να φτάνει να γίνεται αχρηστευµένος (αχρείαστος).
Πολύ περισσότερο δε, αφού ως «κεχρισµένος µεσολαβών», έχει την τραγική πολυτέλεια να διακρίνει τον µυστικό τρόπο που µεταβολίζει την ουσία των πραγµάτων και να βλέπει µέσα από την διαυγή γι’ αυτόν (αλλά όχι αόρατη) επιφάνειά τους, βυθούς αλλά και ουρανούς και ιχνηλατώντας ανάµεσά τους το άφθαρτο µέσα στο εφήµερο, να υποδεικνύει (χωρίς ποτέ να αποδεικνύει) τόσο την πνευµατικότητα του υλικού κόσµου, όσο και τα πυκνώµατα του πνευµατικού, η διπλή αλήθεια των οποίων, είναι ένα «τροµακτικό θαύµα».
Ο «βαθµός επιτυχίας» ενός τέτοιου διενεργήµατος, εναπόκειται βέβαια και στο βάθος αντίληψης (όχι κατανόησης) εκάστου ενός, κυρίως όµως σ’ αυτό το ίδιο το βάθος του χρόνου, που µε αλάνθαστο τρόπο κατασταλάζει είδη, τάξεις και µεγέθη, στη θέση που δικαίως τους αναλογεί.
Κι αν η εικονικότητα του ποιητικού λόγου, έχει άλλη καταγωγή από την ποιητικότητα της εικονικής γλώσσας, έρχεται το «µεταφορικό έργο», που η κάθε µεσίτευση διακονεί, να τις ενώσει σ’ ένα κοινό προορισµό.
Υπονοούµενα για τους ποιητές του λόγου ή συµπαραδηλούµενα γι’ αυτούς της εικόνας, όλα εξυπηρετούν µια διαµεσολάβηση.
Αν επιθυµούµε διασύνδεση µε το ανείπωτο, το αψηλάφητο, το αφανέρωτο, µια γλώσσα δεν είναι αρκετή. Είτε εικονοποιώντας, είτε απεικονίζοντας, χρειαζόµαστε τη διγλωσσία της µεταφοράς, ακόµα κι αν έτσι κινδυνεύουµε να χαθούµε στη µετάφραση.
Και µερίδιο ευθύνης στο διακύβευµα ετούτο, δεν έχουν µόνο οι ποιητές αλλά οι πάντες. Από κάθε «χαµένη» µετάφραση, όλοι βγαίνουµε χαµένοι…
Το γνωστό ερώτηµα «τι ήθελε να πει ο ποιητής;» απηχεί ακριβώς αυτή την υποψία – βεβαιότητα, ότι (ενδεχοµένως) το εννοούµενο, δεν εξαντλείται από το λεχθέν.
Κάτι (όχι προφανές) «περισσεύει».  Το περίσσευµα δε αυτό, είναι η πεµπτουσία της ποιότητας εκείνης, που δεν είναι αναγώγιµη στα «εξ ων συνετέθη» και συνιστά την ειδοποιό διαφορά µεταξύ ποιητικού και ορθολογικού τρόπου σκέψης.
Ο ορθολογιστής, έστω και δυσνόητος, πάντα θα υπολείπεται της πλήρους κατανόησης, ο ποιητής όµως, ακόµα και ακατανόητος, σε τίποτα δεν στερείται της αυταξίας του και της υπεραξίας της τέχνης του.
Θολό διερµήνευµα του πραγµατικού, η καλλιτεχνική φωτογραφία, είναι και η ίδια µια εικόνα ανοιχτή στην ερµηνεία, χωρίς όµως ποτέ να χάνει την ερµητικότητά της: Όπως η ποίηση, αντιστέκεται στη µετάφραση.
Σαν µήνυµα σε µπουκάλι, γραµµένο σε µια οικουµενική παρα-γλώσσα, µας ταξιδεύει στη στιγµιαία (µα καθόλου λιγότερο αχανή) µεταφυσική του «κάθετου» χρόνου της φωτογραφικής αντί-ληψης, φανερώνοντάς µας µυστικά για τον κόσµο, τον φωτογράφο αλλά και τον εαυτό µας, µε τον µόνο δυνατό τρόπο που µπορεί να γίνει µια φανέρωση: Μυστικά!
Δώρο άδωρο, όπως κάθε πραγµατικό και γνήσιο δώρο, µοιάζει πολύ µε την ποίηση: Υπονοµεύοντας την πραγµατικότητα, την διακονεί µε τον πιο βαθύ και ουσιαστικό τρόπο: Εσωκλείοντας την παραχωρητική απροσδιοριστία του «όχι ακριβώς» και τον ανεξάντλητο πλούτο του «και όχι µόνο», της αναγνωρίζει τη µαγική της πλευρά!
Όπως η γνήσια ποίηση, που «λέει» αυτό που δεν µπορεί να ειπωθεί, έτσι και η καλλιτεχνική φωτογραφία, «δείχνει» αθέατες κι ανείδωτες πλευρές του κόσµου.
Και στα ετερώνυµα κατώφλια των µεσολαβήσεων, το ανείπωτο και το ανείδωτο, είναι µ’ ένα βαθύτερο τρόπο, οµόλογα και συγγενικά.
Έχοντας τη βαθιά συναίσθηση, πως µόνο ό,τι έχουµε µοιρασθεί και παραδόσει, είναι πλέον για πάντα δικό µας, αποχαιρετώ οριστικά το εργοστάσιο, κοιτάζοντας νοσταλγικά τις φωτογραφίες αυτές, που άλλοτε µοιάζουν δικές του κι άλλοτε δικές µου και πιστεύω πως έχει έρθει πια η ώρα να φύγουν από τα χέρια µου και να κοινωνηθούν, αναζητώντας (µε το ρίσκο του µηνύµατος σε µπουκάλι) τα µάτια εκείνα, που θα νιώσουν στη θέα τους, µια παράξενη οικειότητα κι ας µη γνωρίζουν από που µπορεί να προέρχεται η οικειότητα αυτή.
Μα ούτε ακόµα κι οι ποιητές, νοµίζω πως είναι σε θέση να το γνωρίζουν.
Δεν µπορεί άλλωστε, να έχει ποτέ κανείς, πλήρη επίγνωση µιας καθολικότητας, όντας µέρος της.
Τέτοιας φύσεως δεδοµένα, ποτέ δεν είναι «δεδοµένα». Είναι ζητούµενα. Και τα ζητούµενα, δεν τα πλησιάζουµε εµείς, εκείνα µας πλησιάζουν.
Με το αδιαµφισβήτητο εκείνο δικαίωµα, που τους αναγνωρίζει το βάθος και το πλάτος της δικής µας επιδεκτικότητας και διαθεσιµότητας και στην έκταση και την ένταση της ανάγκης, της συνειδητότητας και της αντοχής µας.
Μας πλησιάζουν δε, µε τον εξόχως ποιητικό εκείνο τρόπο, που µια πηγή, πλησιάζει έναν διψασµένο: Από τα µέσα!
Χανιά, Φθινόπωρο 2017
Μιχάλης Πολυχρονάκης

Eκθεση στην Πινακοθήκη
Η ενότητα “Το Σαπουναριό”, θα φιλοξενηθεί στην έκθεση με τίτλο “Τοπία Αρχιτεκτονικής Εντροπίας” που εγκαινιάζεται την ερχόμενη Δευτέρα στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων.


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Εντός εκτός και επί τα αυτά

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα