Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024

Το ιστορικό γεγονός και η ερμηνεία του

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ιστορία ως συνολική θεώρηση της μέχρι τώρα ζωής των ανθρώπων και ως διαδικασία έρευνας που οδηγεί στη γνώση του παρελθόντος είναι ανάγκη να αποτελεί αντικείμενο μελέτης κάθε κοινωνίας, προκειμένου τα άτομα μέλη της να διαμορφώνουν αίσθημα ιστορικής συνείδησης, κάτι που είναι απαραίτητο για την κατανόηση του παρελθόντος, τη δράση του παρόντος και το σχεδιασμό του μέλλοντος.
Ο  WALS, υποστηρίζοντας την αναγκαιότητα και χρησιμότητα της ιστορικής γνώσης, χαρακτηριστικά αναφέρει: “Αν το παρελθόν ήταν εντελώς άσχετο με το παρόν, τότε μόνο η διδασκαλία των ιστορικών σπουδών θα ήταν μια πολυτέλεια”.
Ένα κεφαλαιώδες ζήτημα για την επιστήμη της ιστορίας, είναι η θεωρητική προσέγγιση τον ιστορικού υλικού και το πρόβλημα της μεθοδολογικής έρευνας.
Προτού αναφερθούμε στο παραπάνω θέμα, υπενθυμίζουμε ότι η λέξη ιστορία προέρχεται από το ίστωρ (γνώστης), παράγωγο του οίδα που σημαίνει γνωρίζω. “Πατέρας της Ιστορίας” θεωρείται ο Ηρόδοτος που πρώτος χρησιμοποίησε ιστορικές μεθόδους αναγνωρισμένης αξίας. Εκείνος όμως που παρουσίασε ιστορία με κριτήρια αντικειμενικά, επιστημονικά, υπήρξε ο Θουκυδίδης. Ο Αριστοτέλης μεταχειρίστηκε τον όρο σε αντίθεση με την “ποίηση”, ερμηνεύοντάς τον ως “γνώση των ανθρωπίνων πράξεων, με την προϋπόθεση ότι ο άνθρωπος θεωρείται ως ον λογικό και ελεύθερο ηθικά και όχι μόνο ως φυσικό ον”.
Σήμερα η ιστορία χαρακτηρίζεται σύνθετη επιστήμη και κατά το ΒΕΕR ο ιστορικός, προκειμένου να προσεγγίσει με συνέπεια το ιστορικό γεγονός, οφείλει να γνωρίζει πολλές επιστήμες, όπως Ανθρωπογεωγραφία, Οικονομία, Δίκαιο, Κοινωνιολογία, Ψυχολογία, Φιλοσοφία αλλά και βοηθητικές επιστήμες της ιστορίας, όπως είναι η Παλαιογραφία, η Επιγραφική, η Νομισματική, η Παπυρολογία κ.λ,π. Οφείλει με άλλα λόγια να έχει δυνατότητες διεπιστημονικής προσέγγισης.
Το ιστορικό γεγονός παρουσιάζει πολυπλοκότητα και πρέπει να παρατηρείται σε αλληλουχία με άλλα γεγονότα και να κρίνεται με τα σταθμά και τους όρους της εποχής του, χωρίς όμως να μειοδοτείται η διαχρονική του αξία. Δεν είναι τυχαίο που ο Πολωνός W. ΚULA υποστηρίζει ότι: “Η ιστορική επιστήμη χρωστάει τη ζωτική της δύναμη στην πολυσχιδία των κριτηρίων, με τα οποία οι ιστορικοί έχουν κατασκευάσει και επιλέξει τα γεγονότα στο πέρασμα των αιώνων”.
Όπως κάθε κοινωνική επιστήμη, έτσι και η ιστορία αντιμετωπίζει σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, έντονους θεωρητικούς προβληματισμούς, ανάλογους των οικονομικοκοινωνικών και πολιτικοφιλοσοφικών αντιλήψεων, και της εν γένει πολιτιστικής στάθμης και ιστορικής συνείδησης της κοινωνίας.

Α. ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ

Η σχολή του θετικισμού ή γερμανικού ιστορισμού
Με πρωτεργάτη το LEOPOLD VON RANKE, θεμελιώνει την άποψη ότι την ιστορία πρέπει να την ενδιαφέρει η ανεύρεση της αλήθειας και μόνο αυτής, “το τι πραγματικά έγινε”, αποδίδοντας σχολαστικιστική σημασία στον εντοπισμό αρχειακού υλικού και στην κριτική των πηγών.
Ο Γερμανικός ιστορισμός καλλιεργεί την αντίληψη ότι ο ιστορικός οφείλει να περιγράφει τα γεγονότα και όχι να τα ερμηνεύει. Χαρακτηριστικά αναφέρει “η ερμηνεία ενέχει κίνδυνο παρερμηνείας”.
Το επιχείρημα βέβαια των θετικιστών είναι μάχιμο, αφού δοκιμάζεται στο ερώτημα κατά πόσο είμαστε σίγουροι για την αξιοπιστία των πηγών. Η ιστορία μπορεί να γράφεται μόνο σύμφωνα με τη γνώμη που σχηματίζουν οι άνθρωποι μιας εποχής για την εικόνα της; Μήπως είναι απαραίτητο επομένως η ιστορία, όπως κάθε άλλη επιστήμη, να ‘ναι κατ’ ανάγκη και ερμηνευτική;
Η αυστηρή προσήλωση ακόμη των θετικιστών στη χρονολόγηση των γεγονότων, καθώς και για τη σημασία που αποδίδουν στο ρόλο της προσωπικότητας, ως διαμορφωτικού συντελεστή της ιστορίας, παρείχε ευκαιρία να επικριθούν από τους αντιπάλους τους.
Η συμβολή, πάντως, του θετικισμού είναι μεγάλη στην ιστορική έρευνα. Ανήγαγε την ιστορία σε πραγματική επιστήμη, αποδίδοντας της εγκυρότητα, απαλλάσσοντάς την από μυθοπλασίες, από ρηχό διδακτισμό, απομακρύνοντας την από το σκοταδισμό και τη δουλεία της αυλικής ιστόρησης.

Διαλεκτικός υλισμός ή φιλοσοφία της ιστορίας
Προσφέρεται για μια διαλεκτική εξήγηση των κοινωνικών πραγματικοτήτων μακράς χρονικής διάρκειας, επικεντρώνοντας την προσοχή στο ρόλο των κοινωνικών τάξεων και μαζών μέσα στην ιστορία. Η επισήμανση ότι ο οικονομικός παράγοντας διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο στην ιστορική σκηνή και ότι η πάλη των τάξεων αποτελεί τον προωθητικό μηχανισμό του ιστορικού γίγνεσθαι συντελεί σε μια δυναμική προσέγγιση της ιστορικής έρευνας.
Η εμμονή του Μαρξισμού στο υλικό στοιχείο, οικονομικό παράγοντα, έδωσε αφορμή στους επικριτές του να τον κατηγορήσουν για τάσεις μονισμού και απολυτοποίηση απόψεων.

Η σχολή της νέας ιστορίας
Εγκαινιάστηκε με την έκδοση του περιοδικού “ΑΝΝΑLΕS”, 1929, στη Γαλλία. Η Νέα Ιστορία έρχεται σε σύγκρουση με τη θετικιστική ιστοριογραφία κατηγορώντας την ως συμβαντολογική. Οι διεπιστημονικές αναλύσεις των Γάλλων ιστορικών με την παραγοντοποίηση του σύνθετου ιστορικού βίου εμπλουτίζουν τις ιστορικές γνώσεις.

Η νέα οικονομική ιστορία
Αναπτύχθηκε στην Αμερική (1957) και προσπαθεί με στατιστικά στοιχεία και μέσους όρους να αποδώσει μια δήθεν ισορροπία της ιστορικής πραγματικότητας, παραβλέποντας την ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων και της ταξικής ανισότητας μέσα στην ιστορική διαδρομή.

Δημογραφική ιστορία
Παρά τις αδυναμίες που αντιμετωπίζει η Δημογραφική ιστορία στην περισυλλογή μετρήσιμων στοιχείων, κυρίως για μελέτες του απώτερου παρελθόντος, κάνει σημαντικές έρευνες για τον εγγύτερο ιστορικό βίο, παρουσιάζοντας πλήθος αριθμήσιμων στοιχείων και βοηθώντας την οικονομική ιστορία να εξάγει χρήσιμα συμπεράσματα.
Μέσα από την παραπάνω συνοπτική παρουσίαση αντιπροσωπευτικών ιστορικών σχολών γίνονται εμφανή τα θεωρητικά και μεθοδολογικά προβλήματα της επιστήμης καθώς επίσης και οι προεκτάσεις τους στον τομέα διδασκαλίας του μαθήματος ή ακόμη στις προσεγγίσεις των ιστορικών ζητουμένων.

Β. Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΠΗΡΕΑΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Είναι ευρύτατα παραδεκτό, ότι, αν και το ιστορικό γεγονός υπήρξε ένα και μοναδικό, οι τρόποι με τους οποίους το παρουσιάζει η ιστορία είναι πολλοί. Χαρακτηριστικά ο Γκαίτε αναφέρει: «Στο γεγονός υπάρχουν θεωρίες». Με βάση την παραπάνω παραδοχή συνάγεται δεν υπάρχει οριστική ιστορία, αλλά κάθε ιστορία είναι μία απόπειρα προσέγγισης του ιστορικού γεγονότος.
Βέβαια για το τι πορεία επιλέγεται κάθε φορά, προκειμένου να παρουσιαστεί το ιστορικό δεδομένο, εκτός από τον ανθρώπινο παράγοντα που μορφοποιεί το ιστορικό θεματολόγιο, σημαντικό βήμα παίζουν οι ανάγκες της εποχής, το κοινωνικοπολιτικό σύστημα, η διανοητική στάθμη και οι προσδοκίες του λαού που το υποδέχεται.
Η βιώσιμη ιστορία πρέπει απαραίτητα να περπατά και να αντιλαμβάνεται τους ρυθμούς της εποχής της, με άλλα λόγια, όπως υποστήριξε ο Κάρρ, “Η ιστορία γίνεται θυγατέρα του καιρού της”.

Γ. ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Η ευαισθητοποίηση του διδάσκοντα και του ερευνητή της ιστορίας αποδεικνύεται με τη στάση που τηρεί στη διδασκαλία ή την έρευνα του αντίστοιχα. Βασικές αρχές, που δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αγνοεί, είναι η αρχή της ελευθερίας, της σκέψης, της γνώμης και της κρίσης.
Η διαλεκτική αντιμετώπιση των ιστορικών ζητημάτων και η αποφυγή απολυτοποίησης, δογματισμού και μισαλλοδοξίας. Η τήρηση κριτικού πνεύματος και καλής προαίρεσης απέναντι των ιστορικών γεγονότων. Η υπευθυνότητα του απέναντι στην ιστορική αλήθεια και η μη παραποίηση και διαστρέβλωσή της. Η επιστημονική αξιολογική ουδετερότητα να τον αποτρέπει από το φανατισμό, τις προσωπικές πεποιθήσεις και την ιδεολογική στράτευση.
Μόνο με τις προαναφερόμενες προϋποθέσεις η ιστορία δεν θα παραδοθεί στα χέρια ασυνείδητων, που, πολλές φορές, την καταντούν πάρεργο, υποβαθμίζοντάς την, προκειμένου να εξυπηρετήσουν και τους ιδιοτελείς σκοπούς τους.


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Εντός εκτός και επί τα αυτά

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα