Μιχάλης Κ. Μακράκης, θεολόγος,
ομ. καθηγητής φιλοσοφίας της Θρησκείας,
Πανεπιστήμιο Αθήνας
Αυτοέκδοση 1978, αφιερωμένη
στα 150 χρόνια από τη γέννηση
του Λέοντος Τολστόι
«Παγκόσμιον φαινόμενον που δεν ανήκει πλέον εις την Ρωσίαν μόνον και τα προβλήματά της αλλά εις ολόκληρον τον κόσμον».
Mια ύπαρξη τόσο αξιοπρόσεκτη, ένας ζητητής της δικαιοσύνης τόσο δυνατός και περιπαθής. Ενας πρόμαχος συγγραφέας που η σκέψη του αντανακλά το μεγαλείο της προσωπικότητά του. Για να είναι ΕΠΙΚΑΙΡΟΣ σε κάθε εποχή. Οπως αποφάνθηκε ο αιδεσιμολογιώτατος καθηγητής της Φιλοσοφίας στο Ρωσικό Ινστιτούτο των Παρισίων, ο οποίος υπήρξε ο πρώτος διδάσκαλος του Μ. Μακράκη επί της φιλοσοφίας του Τολστόι. Για να γράψει ο μαθητής του Ζενκόφσκι μετά από χρόνια το σημαντικό βιβλίο “Θάνατος και ανάσταση εις τον Τολστόι” αφιερωμένο στην ιερή μνήμη του δασκάλου.
Μια έκδοση πολύτιμη που εκδόθηκε το 1978 που γιορτάστηκαν τα 150 χρόνια της παγκόσμιας αποδοχής αυτού του συγγραφέα. Για να καταθέσει τότε ο Μ.Μ. ο ένθεος και ένσοφος και το δικό του έργο.
Στο βιβλίο του ο Μ. Μακράκης γράφει για τον Τολστόι ότι στην αποκορύφωση της ευτυχίας και της δόξας του ορθώθηκε απέναντί του ο θάνατος και ανυπέρβλητο όριο και πανύψηλο τείχος στο οποίο πρέπει να πέσει και να συντριβεί. Γεγονός που έκαμε τον Τολστόι να αντιληφθεί το παράλογο της ζωής ώστε να βρεθεί στο χείλος της αυτοκτονίας…
Μάλιστα όταν πλησίαζε το τέλος του κατέβαλε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να αποφύγει τον θάνατο. Στην ηλικία των 82 χρονών του έφυγε από το σπίτι του, με σκοπό να διαβεί τα σύνορα της χώρας του, σαν να ήθελε με αυτή του τη φυγή να υπερβεί το όριο του θανάτου. Ομως, εκείνος τον περίμενε στον σιδηροδρομικό σταθμό του Ασταποβάν τρεις μέρες πριν ν’ αποθάνει άφησε να διαφύγει μέσα από παραληρήματα η αγωνία μιας ολόκληρης ζωής. Τα τελευταία του λόγια ήταν: «Αγαπώ την αλήθεια πολύ».
Ο ΤΟΛΣΤΟΪ ΑΝΗΚΕΙ ΣΕ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Τολστόι: Παγκόσμιον φαινόμενον υπό την έννοιαν ότι δεν ανήκει πλέον εις την Ρωσίαν μόνον και τα προβλήματά της, αλλά εις ολόκληρον τον κόσμον… Ούτε εις την Ρωσίαν ούτε εις την Ευρώπην ο ΙΘ’ αιών εγνώρισεν μιαν ύπαρξιν τόσον αξιοπρόσεκτον, ένα ζητητήν της δικαιοσύνης τόσο δυνατόν και περιπαθή. Η σκέψις αυτού αντανακλά το μεγαλείον της προσωπικότητός του.
Αιδεσιμολογιώτατος Βασίλειος Ζενκόφσκι.
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΚΡΑΚΗ
Αυτή τη θέση για τον Τολστόι προτάσσει ο αείμνηστος -προ εξαμήνου εκλιπών- ομ. καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών Μιχάλης Κυρ. Μακράκης, στον τόμο των 412 σελίδων που εκδόθηκε το 1978 με τίτλο του εξωφύλλου “Θάνατος και ανάστασις εις τον Λ. Toλστόι” 150 έτη από τη γέννησή του και με τίτλο του εσωφύλλου “Η αίσθησις του θανάτου και ο πόθος της λύτρωσης εις τον Λ. Τολστόι”.
ΑΞΙΟΠΡΟΣΕΚΤΗ ΜΟΡΦΗ
Αυτή τη σπουδαία διατριβή στη διδακτορία με εισηγητή τον σπουδαίο -κυριολεκτικά καθηγητή της φιλοσοφίας της θρησκείας Νικόλαο Α. Νησιώτη την αφιέρωσε ο Μιχ. Μακράκης εις την ιεράν μνήμην του σεπτού διδασκάλου του καθηγητού της ιστορίας της Ρωσικής φιλοσοφίας εις το εν Παρισίοις Ρωσικόν Ινστιτούτον του Αγίου Σεργίου.
ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΠΑΞΙΑ
Για να γράψει προλογικά ο καθηγητής Μακράκης την αξία του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα αναλύει η παρούσα μελέτη μου, η οποία φέρνει τον Τολστόι πλησίον στον άνθρωπο της εποχής μας. Με ατελεύτητη και διακαή τη δημιουργική αγωνία του, μέσα στην οποία ζωγραφίζεται το δέος της ανθρώπινης ψυχής, όταν θα συνειδητοποιήσει τη μηδαμινότητα των γήινων ενδιαφερόντων της…
Και ακόμη όταν αυτή αντιληφθεί την αδυναμία των λογικών όντων ενώπιον του θανάτου. Ο οποίος κατά κοινή ομολογία αποτελεί το συγκλονιστικότερο γεγονός της ζωής του ανθρώπου. Η αγωνία αυτή εντάθηκε στον Τολστόι στο έπακρο. Για να προκαλέσει τελικά και την πνευματική του κρίση με το φοβερό εκείνο περί αξίας ή απαξίας της ζωής ερώτημα, το οποίο δημιούργησε μέσα του τον διακαή πόθο της λύτρωσης για να τον παρακινήσει στην αναζήτηση του αληθινού νοήματος της ζωής.
ΑΣΤΡΑΠΙΑΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ
Παράλληλα όμως με την περί θανάτου αγωνία (και πέρα από αυτή) το έργο του είναι σημαντικό και από την πλευρά της μορφής. Με την αξία της τέχνης του να παρακινήσει τον σύγχρονό του συγγραφέα Β. Κορολένκο να τον χαρακτηρίσει ως ΜΕΓΑ καλλιτέχνη που δημιούργησε έργα μεγαλοφυή παγκόσμιας σημασίας που μεταφράστηκαν σε όλες τις γλώσσες.
Για να αναφέρει στα προλεγόμενά του (με τις πλούσιες σε πληροφορίες υποσημειώσεις του) ο Μιχάλης Μακράκης ότι: Μεταξύ των έργων τούτων είναι και το έργο ανάστασις που σ’ αυτό βασίζεται και η μελέτη μου τούτη.
Ομως η αστραπιαία, διεθνής αναγνώριση αυτού του έργου είναι σπάνια.
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΗ
Στο διάστημα ενός και μόνο χρόνου από την κυκλοφορία του μεταφράσθηκε αναρίθμητες φορές στις περισσότερες γλώσσες της Ευρώπης. Χωρίς να υπολογιστούν οι δημοσιεύσεις του σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής του.
Οπου όπως γράψανε χαρακτηριστικά η Ρωσία ολόκληρη σα να ζει και να τρέφεται από το έργο αυτό και μόνο, αλλά ανάλογη ήταν η επιτυχία και των άλλων έργων του Τολστόι, γιατί η επίδρασή τους συντελεί να λησμονεί κανείς και τις προσωπικές του φροντίδες. Για να αναφέρει περαιτέρω ο αείμνηστος αυτάδελφός του Μιχάλης Μακράκης ακόμα πως:
Αυτή η αναγνώριση της αξίας του Τολστόι ως καλλιτέχνης και ως ιδεολόγου δεν περιορίζεται μόνο στην εποχή του, αλλά πέρα από αυτή επηρεάζοντας καλλιτέχνες της περιωπής τον Rainer Maria Rilke όσο και πολιτικούς ηγέτες όπως ο Γκάντι και ο William Bryan, υποψήφιος πρόεδρος των Η.Π.Α. και άλλοι.
Αλλά η αναγνώριση του Τολστόι επεκτείνεται και στην εποχή μας που επηρέασε μεταξύ άλλων και τον Martin Luther King…
Για να εξακολουθεί αυτός, ο μέγας συγγραφέας να παραμένει “πάντα σύγχρονος” και ίσως μάλιστα να είναι ακόμη επικαιρότερος στην εποχή μας.
Τούτο δεν είναι απλώς μια υποκείμενη αντίληψη ορισμένων λόγιων ανθρώπων αλλά η καθολική αναγνώριση, με βάση την καταπληκτική κυκλοφορία των έργων του.
Αυτά εκτυπώθηκαν σε 200 εκατομμύρια αντίτυπα στη Σοβιετική Ενωση και μεταφράστηκαν σε 98 γλώσσες (67 των λαών της ΕΣΣΔ και 31 ξένων χωρών).
Στη Σοβιετική Ενωση μεταξύ 1917 και 1940 εκδόθηκαν 21 εκατομμύρια αντίτυπα διαφόρων έργων του Τολστόι. Η δε βιβλιοθήκη Σαλτικόφ – Σεντρίν του Λένιγκραντ έχει αναλάβει τη μετάφραση των έργων του.
ΠΟΛΛΟΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΕΣ
Από τα έργα του 92 είναι μεταφράσεις – ξένες εκδόσεις του “Πόλεμος και Ειρήνη”…
Στην ελληνική γλώσσα έχουν μεταφραστεί πολλά από τα έργα του. Ισως μάλιστα κανείς άλλος συγγραφέας, τουλάχιστον, από τους Ρώσους, να απέκτησε τόσους μεταφραστές στη χώρα μας, όπως ο Τολστόι.
Για να τονίσει ο καθηγητής Μ. Μακράκης πως: Αρκεί να αναφέρουμε ότι μόνο το έργο του “ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ” -το πιο δημοφιλές, ίσως από όλα τα έργα του απαριθμεί περί τις 10 περίπου διαφορετικές μεταφράσεις στην ελληνική γλώσσα. Παρά το γεγονός όμως αυτός ο αριθμός των μεταφρασθέντων έργων του Τολστόι στη γλώσσα μας δεν είναι ικανοποιητικός.
Αλλά, ακόμη λιγότερο ικανοποιητικός είναι ο αριθμός των μεταφρασθέντων έργων περί του Τολστόι και εκείνων που γράφτηκαν για τον Τολστόι στην ελληνική.
15 ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΤΟΛΣΤΟΪ
Η πενιχρή για τον Τολστόι ελληνική βιβλιογραφία γίνεται αντιληπτή από τη σύγκριση με το μεγάριθμο των κυκλοφορούντων για τον Τολστόι βιβλίων. Σύμφωνα με τους κριτικούς του έργου του, η συνδυασμένη βιβλιογραφία περί Τολστόι είναι πιθανώς η μεγαλύτερη “πασών” όσων αναφέρονται σε άλλους σύγχρονους συγγραφείς.
Πάντως, μόνο τα άρθρα και βιβλία που γράφτηκαν – εκδόθηκαν στη ρωσική γλώσσα (σύμφωνα με τον βιβλιογραφικό κατάλογο του κρατικού μουσείου Τολστόι) ανέρχονται στον αριθμό των 2.775 από το έτος 1959-1961.
Το δε έτος 1978 (που γιορτάστηκαν τα 150 χρόνια από τη γέννησή του) έντυπα και βιβλία είχαν φθάσει στον αριθμό των 15 χιλιάδων.
Σ’ αυτά όπως σημείωσε με την ταπεινοφροσύνη που τον διέκρινε πάντα προστέθηκε και το δικό του βιβλίο “Θάνατος και ανάστασις εις τον Λ. Τολστόι” και με υπότιτλο : “150 χρόνια από τη γέννησή του”.
ΜΑΚΡΑ ΑΓΩΝΙΑ ΜΑΚΡΑΚΗ ΓΙΑ ΝΑ ΓΡΑΨΕΙ ΕΡΓΟ ΕΥΘΥΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΕΓΑ ΤΟΛΣΤΟΪ
Αυτή τη μακρά έρευνα και αναζήτηση των δεδομένων, αλλά και των μη δεδομένων για τη συγγραφή του σημαντικού έργου του Μ.Μ. “Θάνατος και ανάστασις εις τον Τολστόι” την έζησα από κοντά στη μακρά της διάρκεια. Ιδιαίτερα λόγω της αδελφικής σχέσης μου με τον συγγραφέα έζησα τη μεγάλη αγωνία του για να γράψει με ιδιαίτερη δημιουργικότητα ένα τόσο απαιτητικό έργο.
Ομως, αυτός ο ένθεος και ένσοφος καθηγητής με σταθερή ορθόδοξη βαθιά πιστευτικότητα, με θεολογική υπευθυνότητα, με ψυχολογική διεισδυτικότητα, με αισθητή καλλιτεχνική ευαισθησία, μας κληροδότησε αυτό το σημαντικό του έργο.
Οπως μας κατέθεσε και άλλα βιβλία και μονογραφίες για Ρώσους συγγραφείς και ιδιαίτερα για τον Τολστόι.
ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΡΩΣΟΦΩΝΩΝ ΧΑΝΙΩΝ
Για την παρουσίαση του σημαντικού αυτού πνευματικού έργου του Λ. Τολστόι στο οποίο αναφερόμαστε σήμερα μας ενεργοποίησε το ποιοτικό, πολιτιστικό γεγονός της έκθεσης βιβλίου με θέμα Λ. Τολστόι που πραγματοποιήθηκε στο Κ.Α.Μ. με ευθύνη του Δήμου Χανίων και ιδιαίτερα της αντιδημάρχου Πολιτισμού φιλολόγου κας Βαρβάρας Περράκη.
Ομως αυτή η πρωτοβουλία ποιότητας ανήκει στον Σύλλογο Ρωσόφωνων Χανίων που λειτούργησε μέσα στο πλαίσιο πολιτιστικών ανταλλαγών Ρωσίας – Ελλάδας.
Ωστόσο, η σημαντική διατριβή Μακράκη -για χρόνια διακεκριμένου συνεργάτη των “Χανιώτικων νέων”- περιλαμβάνει εννέα (9) κεφάλαια, βιβλιογραφία, πηγές, βοηθήματα, αναρίθμητες πολύτιμες υποσημειώσεις και μια 4σέλιδη σύνοψη (summury) στην αγγλική γλώσσα.
ΤΟΛΣΤΟΪ: Ο ΑΝΑΖΗΤΗΤΗΣ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ ΠΟΥ ΠΕΡΑΣΕ ΣΕ ΤΡΑΓΙΚΗ ΔΥΣΤΥΧΙΑ
Το βιβλίο του Μιχ. Κ. Μακράκη “Θάνατος και ανάστασις εις τον Λ. Τολστόι” αποτελεί μια εξαιρετική σπουδή που απαντά δημιουργικά και δικαιοκριτικά για όλα τα θρησκευτικά, εκκλησιαστικά, δογματικά και αθεϊκά προβλήματα στην εποχή του τσαρισμού, που δημιούργησαν και μετά. Καθώς και για τα προβλήματα της αποστολής και της ηθικής της τέχνης. Ομως ο Μακράκης ως καθηγητής της ψυχολογίας της Θρησκείας αντιμετώπισε εκπληκτικά την υπαρξιακή αγωνία του Τολστόι ένεκα του θανάτου την οποία βίωσε τόσο τραγικά ο πιο πολυπροτιμημένος αναγνωστικά συγγραφέας 19ου και 20ού αιώνα σ’ Ανατολή και Δύση.
Ενας μέγας αναζητητής της ανθρώπινης ευτυχίας που άφησε πίσω του ένα πολύ μεγάλο έργο πεθαίνοντας σαλεμένος. Για νάναι πάλι επίκαιρος για όλη τη δυστυχία του κόσμου μας, της χώρας μας, κάθε λαού, αλλά και σχεδόν κάθε ανθρώπου που ζουν στη σκιά του θανάτου απόμακρα από την προσδοκία ανάστασης και ειρήνης.
