• «…Ο ήλιος αμείλιχτος φίλος με το δόρυ του κατάντικρυ στα τείχη/ και ο θάνατος απόκληρος μέσα σ’ αυτή την τεράστια φωταψία…» (Γ. Ρίτσος, «Μονοβασιά», 28-9-74)
ΚΙ ΟΜΩΣ! Η μοίρα της Μεσογείου και των μικρότερων θαλασσών της δεν ήταν αυτή: να γίνεται, δηλαδή, ολοένα και πιο πολύ ο «υγρός τάφος» δεκάδων εκατοντάδων μεταναστών προερχομένων, είτε από εμπόλεμες ζώνες (1), είτε από οικονομικά φτωχές χώρες.
Η ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ των ποιητών και των λογίων, των θρησκειών και του φιλοσοφικού στοχασμού, των καθοριστικών ναυμαχιών και των άγριων πολέμων, της τέχνης και της ομορφιάς, της μουσικής και των πολιτισμών, του έρωτα και του καημού…, μετεξελίσσεται σε μια χοάνη ανθρώπινου πόνου. Οσο κι αν επιθυμούμε να παραμείνει μια θάλασσα/γέφυρα για τη μετακίνηση ανθρώπων και εμπορευμάτων, τη διακίνηση ιδεών και επαναστάσεων, η Σημερινή Ανάγκη αλλάζει την όψη της.
Η ΧΩΡΑ ΜΑΣ, με το μυθικό της Αιγαίο, τον απαράμιλλο πολιτισμό και τα εξαίσια νησιά της, αποτελεί ένα από τα επισκεψιμότερα κέντρα της Μεσογείου. Αλλά, Μεσόγειος είναι και η Βόρειος Αφρική που ανασυντάσσσεται, οι δαλματικές, μικρασιατικές, ιταλικές, γαλλικές και ισπανικές ακτές που αναπτύσσονται κοινωνικοοικονομικά συνθέτοντας μερικές από τις γοητευτικότερες εικόνες του πλανήτη Γη.
Η ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ, με πολυάνθρωπες και κοσμοπολίτικες πόλεις, με ελκυστικά διάσπαρτα θέρετρα, μας ταξιδεύει στον χρόνο. Η λεκάνη αυτή με τα πολλά Nobel Λογοτεχνίας, τους αξιόλογους υμνητές και καλλιτέχνες της, σήμερα στενάζει από το πλήθος των καταδιωκόμενων από τις εστίες τους ανθρώπων: είναι αυτοί που αναζητούν σταγόνες ελευθερίας και ελπίδας στις ευρωπαϊκές χώρες. Με σαπιοκάραβα και φτηνά ξυλάρμενα, με φουσκωτά και αδίστακτους λαθρέμπορους, ριψοκινδυνεύουν για ένα αμφίβολο μέλλον.
…ΚΑΙ έρχεται πάλι η ποίηση, με την αλμύρα των στίχων της, να απαλύνει την αβάσταχτη καθημερινότητά μας, χαρίζοντας «σταγόνες» καταλλαγής. Μακάριοι όσοι γεννιούνται και πεθαίνουν στις ακτές αυτής της θάλασσας. Ευτυχισμένοι όσοι αντικρίζουν την απεραντοσύνη της ακούγοντας μόνο το αιώνιο τραγούδι των κυμάτων της. Μακάριοι όσοι αναπνέουν την ανάσα της Μεσογείου και δροσίζονται με τα αυγουστιάτικα φεγγάρια της, μακριά απ’ τις τραγικές εικόνες των κολασμένων που ξεβράζονται στα νησιά της.
ΕΛΛΗΝΙΚΟ καλοκαίρι χωρίς θάλασσα, Αύγουστος χωρίς τις Παναγίες, τα πανηγύρια και τις γιορτές του, και Αιγαίο χωρίς Ελύτη, δεν λογίζονται. Ο Οδυσσέας Ελύτης στη “Μαρίνα των Βράχων” («Προσανατολισμοί»), «εικονοποιεί» το ελληνικό καλοκαίρι ως μια αιθέρια πανέμορφη θαλασσινή θηλυκή φαντασίωση: «Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν το αίμα. Βαθιά μες στο χρυσάφι του καλοκαιριού και τ’ άρωμα των υακίνθων- Μα πού γύριζες», λέει. Για τον ποιητή, ένα καλοκαιρινό μεσογειακό απομεσήμερο μοιάζει να ’ναι γεμάτο αισθησιακές ανασκιρτήσεις:
«Δροσερό μεσημέρι αφησμένο σα βάρκα που έπλευσε όλο
πάθος
Στοιβαγμένη τραγούδια και σινιάλα που τρέμουν σα βουνοκορφές
Μακριά μαλλιά είναι οι μαρμάρινες επαύλεις των γυ-
μνών γυναικών
Η καθεμιά τους ήτανε άλλοτε σταγόνα
Η καθεμιά τους είναι τώρα φως…» (2)
ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ του πελάγου, όταν έχει ευδία κι ο καιρός είναι πεντάκαλος, βλέπεις καθημερινά «μεγάλα μεταλλικά καράβια» να διασχίζουν περήφανα τις πλάτες της Μεσογείου. Έτσι όπως χαρακτηριστικά τα περιγράφει ο Δ.Ι. Αντωνίου, ποιητής και ναυτικός, στη «Σπονδή στη θάλασσα» (απόσπασμα):
«…Σήμερα σιδερένια καράβια με πύρινη ψυχή
οργώνουν τον θυμό της θάλασσας και λικνίζονται στο γέλιο της,
από μας άλλοι υπεύθυνα κι άλλοι ανεύθυνα ταξιδεύουν
δίνοντας το αίμα τους σ’ αυτόν τον νερένιο δρόμο
κι άλλοι τις φροντίδες ξανά για τις μακρινές στεριές…» (3)
ΤΙ μπορεί, άραγε, να περιέχει μια σταγόνα της Μεσογείου; Πόση Ιστορία, πόσες Θρησκείες και καταστροφικούς πολέμους, πόση ματαιότητα από άδικα χυμένο αίμα; Τι αλλόφυλο μίσος και πόσο εθνικός φανατισμός κρύβεται; Πόσες εκπορθήσεις πόλεων και γενοκτονίες να ενυπάρχουν; Αλλά και πόση τρυφερότητα και στοχασμός, πόσες φιλοσοφικές θεωρίες, ανακατατάξεις και μετακινήσεις λαών, πόση ποίηση, λυρισμός και τραγούδι, λογοτεχνία και πολιτισμός; Με δυο λόγια, πόση «φύση και τέχνη» έχει στο είναι της αυτή η θάλασσα;
ΕΜΕΙΣ τί άραγε θα μπορούσαμε να κλείσουμε σ’ ένα ποίημα για τη Μεσόγειο; Μα, κλείνεται η Μεσόγειος σε στίχους; Το αναρωτιέται κι ο Ιταλός ποιητής, ο Εουτζένιο Μοντάλε, σε ένα ποίημά του (απόσπασμα), τη «Μεσόγειο»:
«Να μπορούσα τουλάχιστο να κλείσω
σ’ αυτό μου το ρυθμό που αγκομαχά
κάτι απ’ το παραμιλητό σου,
να μου δινόταν να ταιριάσω
στις δικές σου φωνές την τραυλή μιλιά μου-
εγώ που ονειρευόμουν να σου κλέψω
τα λόγια τ’ αρμυρά
όπου φύση και τέχνη γίνονται ένα,
για να διαλαλήσω πιο καλά τη μελαγχολία μου
γερασμένου παιδιού που δεν έπρεπε να συλλογάται…» (4)
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ο Αύγουστος. Ένας «Μήνας και Θεός»! Πλανεύτρα θάλασσα η Μεσόγειος. Τροφός ανθρώπων και άλλων ζωντανών. Χιλιάδες χρόνια τώρα, η θάλασσά μας, είδε κι έζησε τα πάντα. Σταγόνες κι εμείς στη «ζωή» της, απλοί, εφήμεροι «επιβάτες» στο καράβι που λέγεται βιοτός, ταξιδεύουμε μαζί της: με όνειρο και ελπίδα τη «μεσογειακή» ειρήνη, την κατανόηση των λαών της και τη στοιχειώδη επιβίωσή μας. Σε καιρούς χαλεπούς.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Η «Ύπατη Αρμοστία» αναφέρει ότι έχουν καταμετρηθεί 98.000 πρόσφυγες στην Ιταλία και 124.000 στην Ελλάδα, μέχρι τέλος Ιουλίου. Την ίδια περίοδο περισσότεροι από 2.100 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη θάλασσα ή αγνοούνται ακόμη. Στον αριθμό αυτό δεν περιλαμβάνονται τα θύματα και οι αγνοούμενοι από την τελευταία ναυτική τραγωδία που σημειώθηκε πρόσφατα στα ανοιχτά της Λιβύης. «Έχουμε μια προσφυγική κρίση στην πόρτα της Ευρώπης». Επιπλέον, «Η Ελλάδα βρίσκεται στο σταυροδρόμι ενός πρωτοφανούς προσφυγικού και μεταναστευτικού κύματος, εν μέσω σειράς κρίσεων στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, που έχουν προκαλέσει το βίαιο εκτοπισμό ή την μετακίνηση εκατομμυρίων ανθρώπων». (Τύπος, 11-8-15)
-(2) Οδ. Ελύτης, «Προσανατολισμοί» – Οι Κλεψύδρες του Άγνωστου, ε’(απόσπασμα), σελ 54, εκδ. Γαλαξίας, 1971
-(3) Δ.Ι. Αντωνίου (1906 – 1994), «Ποιήματα», εκδ. Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, 2009.
-(4) Εουτζένιο Μονταλε (Eugenio Montale, 1896 – 1981), Ιταλος ποιητής, συγγραφέας, μεταφραστής και δημοσιογράφος. Νόμπελ Λογοτεχνίας, 1975.
