Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Spinacia Oleracea (Σπανάκι το λαχανώδες) και ανήκει στην οικογένεια των Χηνοποδιειδών. Είναι φυτό μονοετές. Στην εξάπλωσή του μεγάλο ρόλο έπαιξε και η ευκολία στην καλλιέργειά του στις εύκρατες περιοχές του κόσμου.
Τα φύλλα του στην αρχή αναπτύσσονται σα ροζέτα, κάτω από βραχύ άξονα και είναι λειόχειλα, βαθυπράσινα και με λεία ή κυματοειδή επιφάνεια. Τα άνθη είναι μικρά και πρασινωπά. Σε κάθε φυτό υπάρχει μόνο ένα φύλο (αρσενικό ή θηλυκό) και γονιμοποιούνται με τον αέρα.
Είναι φυτό ψυχροαπαιτητικό. Σε υψηλές θερμοκρασίες και μεγάλες ημέρες, δημιουργεί στέλεχος με άνθη, οπότε καταστρέφεται η εμπορική του αξία.
Καλλιεργείται σε μεγάλη ποικιλία εδαφών, αλλά τα αμμοπηλώδη είναι τα πιο κατάλληλα.
Έχει επιπόλαιο ριζικό σύστημα και ευδοκιμεί σε ομοιόμορφο υγρό χώμα. Το πρώτο πότισμα γίνεται αμέσως μετά το φύτρωμα, εφόσον δεν υπάρχει υγρασία. Ανάμεσα στο φύτρωμα και το μάζεμα πρέπει να γίνονται τρία ποτίσματα αν δεν υπάρχει βροχή ή υγρασία αρκετή.
Ιστορικά στοιχεία
Οι περισσότεροι νομίζουν ίσως ότι το σπανάκι είναι ένα από τα φυτά που υπάρχουν από αρχαιοτάτων χρόνων στην Ελλάδα. Εκείνο ίσως που δημιουργεί αυτή την εντύπωση είναι οι αμέτρητες συνταγές με σπανάκι που υπάρχουν σε ολόκληρη την Ελλάδα, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη γενικότερα. Στην πραγματικότητα όμως το σπανάκι συναντάται επίσημα για πρώτη φορά στην κουζίνα της Κίνας περίπου το 700 μ.Χ. όπου εστάλη σαν δώρο προς την αυτοκρατορική αυλή από τον βασιλιά του Νεπάλ. Ήταν γνωστό επίσης και στην Περσία. Στην Ευρώπη εμφανίστηκε κάποια στιγμή μεταξύ του 900 και του 1,500 μ.Χ., άγνωστο μέχρι στιγμής με ποιόν τρόπο (πιθανόν από τους Άραβες, μέσω της Ισπανίας).
Συστατικά – χαρακτήρας
Το σπανάκι κατέχει την πρώτη θέση στα χόρτα από θρεπτικής απόψεως, γιατί περιέχει σημαντική ποσότητα από λευκωματούχες ουσίες 3,49%, και υδατάνθρακες 4,44%. Το φυτό περιέχει σαπωνίνη και ιδιαίτερα στη ρίζα του. Σήμερα έχουν επικρατήσει δύο κυρίως ποικιλίες σπανακιού, η πλατύφυλλη και η κατσαρή. Και οι δύο είναι πλούσιες σε άλατα σιδήρου 3,3% , οξαλικό ασβέστιο 0,19 – 0,317%, ιώδιο, χλωροφύλλη, φλαβονοειδή, φωσφόρο, μεγάλη ποσότητα βιταμίνης C και Κ1, φυλλικό οξύ, και προβιταμίνη Α. Τα φύλλα των περισσότερων ποικιλιών του βοτάνου περιέχουν μεγάλη ποσότητα οξαλικού οξέος. Αν και το οξαλικό οξύ δεν είναι τοξικό, αυτή η ουσία δεν επιτρέπει την απορρόφηση ασβεστίου από τις τροφές. Ως εκ τούτου σε περίπτωση κατανάλωσης υπερβολικής ποσότητας τροφών που περιέχουν οξαλικό οξύ μπορεί να προκαλέσει πρόβλημα στον οργανισμό. η φυσιολογική όμως κατανάλωση αυτών των τροφών δεν αποτελεί πρόβλημα και συγκεκριμένα στο σπανάκι τα οφέλη από τα μεταλλικά στοιχεία που περιέχει είναι σημαντικά.
Aνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Σπέρνεται από αρχές Σεπτεμβρίου έως αρχές Φεβρουαρίου. Σπανάκι που σπέρνεται αργά το καλοκαίρι (Αύγουστο) μαζεύεται το Φθινόπωρο. Η συγκομιδή εξαρτάται από την αγορά και το μέγεθος του φυτού. Όταν οι τιμές είναι καλές, οι παραγωγοί μαζεύουνε μικρά έως μέτρια φυτά με 3-7 τέλεια ανεπτυγμένα φύλλα. Μετά την εμφάνιση ανθικού στελέχους, τα φυτά είναι άχρηστα. Τα σπανάκια κόβονται στην κύρια ρίζα, λίγο κάτω από την επιφάνεια του χώματος, με διαφόρου είδους μαχαίρια ή σκαλιστήρι ή άλλα κοπτικά εργαλεία. Τα κίτρινα ή ξερά φύλλα πρέπει να απομακρύνονται. Πρέπει να πλένονται, αλλά όχι όταν πρόκειται να ταξιδέψουν σε μακρινές αποστάσεις, γιατί η υγρασία επιταχύνει τη σήψη.
Δεν συντηρούνται πάνω από 10 ημέρες στο ψυγείο και με θερμοκρασία 1ο C.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το σπανάκι δρα ως τονωτικό, άφυσο, αντιπυρετικό, υπογλυκαιμικό και ήπιο καθαρτικό. Λόγω της περιεκτικότητας του φυτού σε σαπωνίνη, το σπανάκι επηρεάζει ευνοϊκά την πέψη. Η μεγάλη περιεκτικότητα σε σίδηρο, χλωροφύλλη και σε βιταμίνες, ενισχύει ακόμη περισσότερο την θρεπτική αξία αυτού του λαχανικού.
Το φυλλικό οξύ που περιέχει του προσδίδει αντιαναιμικές ιδιότητες.
Ο φωσφόρος που περιέχει το κάνει πολύ χρήσιμο σε άτομα που ασχολούνται με πνευματική εργασία και ο σίδηρος βοηθάει τα άτομα που ζουν στο μολυσμένο περιβάλλον των μεγαλουπόλεων καθώς ενισχύει και επιταχύνει την οξυγόνωση του αίματος.
Το σπανάκι έχει γλυκιά, πικρή και λίγο καυτερή γεύση, με δροσιστική τελική δράση στον οργανισμό. Διεγείρει τις εκκρίσεις του στομάχου, του παγκρέατος και των ενδοκρινών αδένων και βοηθάει στην καλή πέψη.
Το ωμό σπανάκι στη σαλάτα δίνει στον οργανισμό περισσότερες βιταμίνες, κάλιο και σίδηρο από το βρασμένο, και έτσι μπορείτε να το ψιλοκόβετε σε μικρές ποσότητες μέσα σε κάθε πράσινη σαλάτα (χόρτα, λάχανο, μαρούλι, κλπ).
Ο χυμός από τα φύλλα του σπανακιού μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περιπτώσεις άσθματος και βρογχίτιδας (μισό ποτήρι του κρασιού με μία πρέζα σκόνη ginger ή μαύρο πιπέρι, δύο φορές την ημέρα), καθώς και σε κρυολογήματα.
Η μεγαλύτερη ίσως γαστρονομική αρετή του σπανακιού (πέρα από την αδιαμφισβήτητη υπεροχή του σε σχέση με άλλα χορταρικά λόγω της υψηλής του περιεκτικότητας σε σίδηρο και άλλα μεταλλικά ιχνοστοιχεία), είναι η ουδετερότητα της γεύσης του. Αυτό το γεγονός κάνει το σπανάκι να ταιριάζει με πάρα πολλά λαχανικά και χορταρικά, όπως πατάτες, ντομάτες, κρεμμύδια, καρότα, με πολλά όσπρια όπως ρεβύθια και κουκιά, με ζυμαρικά και ρύζι ακόμη και με θαλασσινά. Είναι πρωταγωνιστής σε πολλές συνταγές για πίτες και συνδυάζεται με όλα τα τυριά (σκληρά και μαλακά) και με κάθε είδους μπαχαρικό.
Συνίσταται κυρίως για το διαιτολόγιο των ασθενών και για την διατροφή των βρεφών και των παιδιών.
Παρασκευή και δοσολογία
Το σπανάκι είναι νόστιμο και ωφέλιμο λαχανικό που τρώγεται ωμό σε σαλάτα ή μαγειρεμένο. Νόστιμη σαλάτα γίνεται και από τα βρασμένα κοτσάνια των φύλλων.
Με το σπανάκι μπορούμε να ετοιμάσουμε ένα ωφέλιμο κρασί. Σε κόκκινο καλό κρασί ρίχνουμε μερικά φύλλα σπανακιού και τα αφήνουμε να μουλιάσουν για μια εβδομάδα. Το κρασί που φτιάχνουμε έτσι είναι ζωογόνο.
Το βραστάρι του είναι διουρητικό, καταπραϋντικό των φλεγμονών της ουροδόχου κύστης και του εντερικού σωλήνα. Χορηγείται σε ηπατικές καταστάσεις, διάρροιες και δυσεντερίες.
Οι σπόροι του δίνονται κατά της δυσκοιλιότητας ως υπακτικοί σε δόση 5-10 γραμμάρια ως βραστάρι σε ένα φλιτζάνι του τσαγιού νερό.
Προφυλάξεις
Δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούν συχνά το σπανάκι τα άτομα που υποφέρουν από πέτρες της χολής ή των νεφρών. Να το αποφεύγουν όσοι για ιατρικούς λόγους αποφεύγουν το σίδηρο. Να το αποφεύγουν όσοι πάσχουν από αρθριτικά, αρτηριοσκλήρωση και υπέρταση. Οι ασθενείς με αντιπηκτικά θα πρέπει να αποφεύγουν την υπερβολική πρόσληψη λόγω της περιεκτικότητας σε βιταμίνη Κ.
Δεν πρέπει να ξαναζεσταίνεται επειδή είναι δυνατό να σχηματιστούν τοξικές νιτρώδεις ουσίες. Εάν καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες, μπορεί να φέρει αέρια στα έντερα και δυσκοιλιότητα.
