Τρίτη, 19 Μαρτίου, 2024

Σύγκρουση πολιτισμών;

Β’ ΑΡΘΡΟ

Immanuel Wallerstein
Επιμέλεια: Σπύρος Μαρκέτος
Εκδόσεις: ΘΥΡΑΘΕΝ Θεσ/νίκης
Μετάφραση: Σπύρος Μαρκέτος, Ελίνα Φωτεινού

Αναφορές από το 2ο κεφάλαιο «πολιτισμοί και τρόποι παραγωγής, συγκρούσεις και συγκλίσεις για τη “διαλεκτική του ιδιαίτερου” και του “οικουμενικού”» που ανάμεσά τους κρύβονται οι παράλληλες “συμβιωτικές” δυάδες” του βάρβαρου και του πολιτισμένου, του μη δυτικού και του δυτικού, της περιφέρειας και του πυρήνα, του προλετάριου και του αστού, του κυριαρχούμενου και του κυρίαρχου, των καταπιεσμένων και των καταπιεστών.
Αλλά, μέσα από αυτή τη διαδικασία των ζευγών των πολιτισμών, ο Wallerstein θεωρεί ότι «αυτό που συνιστά τη συνέχεια των πολιτισμών δεν είναι τόσο η γλώσσα, όσο μια ευρύτερη κοσμολογική ενότητα (θρησκεία, φιλοσοφία). Οπου μάλλον θα πρέπει να αντιλαμβανόμαστε τους πολιτισμούς ως ιστορικές πνευματικές κατασκευές που δημιουργούνται, διαλύονται και… αναδημιουργούνται. Αλλά “οι τρόποι παραγωγής” είναι μια άλλη έννοια πολύ διαφορετική από τον “πολιτισμό”».
Με τον τρόπο παραγωγής να είναι χαρακτηριστικό της οικονομίας η οποία μόνο αυτή έχει τον τρόπο παραγωγής η οποία εκφράζεται με τρεις διαφορετικούς τρόπους τους εξής: α) τα μικροσυστήματα που δεν γραφότανε καν η ιστορία τους, β) τις κοσμοοικονομίες που ο τρόπος τους ήταν ασταθής και μεταβατικός, ενώο τρίτος ήταν οι κοσμοκρατορίες. Οτρόπος της ήταν θεαματικός και απορροφούσε όλες τις άλλες. Ετσι στις κοσμοκρατορίες αυτές δίνουμε σήμερα, αναδρομικά το όνομα “Πολιτισμοί”… Σήμερα έχει απομείνει ένα μόνο κοινωνικό σύστημα και επομένως ένας μόνο τρόπος παραγωγής, η καπιταλιστική κοσμοοικονομία, με τον καπιταλιστικό πολιτισμό να βαδίζει σκουντουφλώντας προς το τέλος των (στο επόμενο γ’ άρθρο θα ολοκληρώσουμε με τα υπόλοιπα περιεχόμενα του βιβλίου “Μετά την αναπτυξιοκρατία, τι;”).

ΣΤΟΧΟΣ: Η ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΤΩΝ ΜΗ ΔΥΤΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ
Πολιτισμός και τρόποι παραγωγής: συγκρούσεις και συγκλίσεις.
Σ’ αυτό το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου του Wallestrein με τίτλο “Σύγκρουση πολιτισμών, η μεγάλη εικόνα και το μελλοντικό σύστημα” ο διάσημος συγγραφέας του Wallestrein προτάσσει ένα απόσπασμα από το μελέτημα του Anouar Abdel – Malek la dia Lestique Sociale Παρίσι 1972 σ. 354 355: το παραθέτουμε ολόκληρο: «Το κύριο πρόβλημα είναι η διαλεκτική του ιδιαίτερου παράγοντα της εθνικής κουλτούρας του πολιτισμού και του οικουμενικού του συγκρητιστικού πολιτισμού που θ’ αναδυθεί από το ανθρώπινο είδος με τη μεσολάβηση της επιστήμης και της τεχνολογίας. Στο πρώτο στάδιο, ο κύριος κίνδυνος δεν είναι το να υπερτονιστεί η διάσταση της εθνικότητας, αλλά και το να υπερβληθούν κάποια ηγεμονικά καλούπια τα οποία θα υμνούνται ως οικουμενικά. Αλλά, στην πραγματικότητα θα διασφαλίζουν απ’ ό,τι οι προηγούμενοι τρόποι την αλλοίωση των μη δυτικών πολιτισμών του κόσμου, που η μοίρα τους θα είναι να γίνουν υποπροϊόντα του παραγωγισμού: οικονομικά, δημογραφικά και εθνογραφικά γκέτο. Δηλαδή ένας αποξενωμένος κόσμος».

ΟΙ ΔΥΑΔΕΣ: ΒΑΡΒΑΡΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΕΝΟ Κ.ΛΠ.
Για να σχολιάσει αυτό το μικρό παράθεμα ο Wallestrein γράφοντας και τα κάτωθι: «Τούτο το παράθεμα από το έργο του Ανουάρ Αμπντέλ Μαλέκ συλλαμβάνει καλά το γεγονός ότι πίσω από την αντινομία που βρίσκεται στο επίκεντρο του νεωτερικού κόσμου και που ο συγγραφέας το ονομάζει διαλεκτική “του ιδιαίτερου και οικουμενικού” τονίζοντας ότι εκεί κρύβονται οι παράλληλες συμβιωτικές δυάδες: του βάρβαρου και του πολιτισμένου, του μη δυτικού και του δυτικού, της περιφέρειας και του πυρήνα, του προλεταριάτου και του αστού, του κυριαρχόμενου και του κυρίαρχου, των καταπιεσμένων και των καταπιεστών».
Ομως κανένα από αυτά τα ζεύγη δεν αφορά σε δύο χωριστά φαινόμενα, τα οποία έρχονται σε μια (εξωτερική) σχέση το ένα με το άλλο… Η δημιουργία του ενός είναι δημιουργία και του άλλου υλικά, όσο και ιδεολογικά, με τον πολιτισμό να έχει αναδείξει τη βαρβαρότητα, κατά τον Ο. Λάτμαν.

Η ΡΑΧ BRITANNIKA ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ ΤΙΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΕΣ
Ομως οι ηγεμονικές δυνάμεις γέννησαν την κοινωνική επιστήμη. Και η PAX BRITANNIKA διασφάλισε τον ιδεολογικό θρίαμβο της πίστης στις οικουμενικότητες. Σε κάποιες καθολικής εφαρμογής προτάσεις που μπορούσαν να οριοθετηθούν και να δοκιμαστούν σε θεωρήματα που ορίζονταν σαν νόμοι, με πραγματικότητες που γινόντουσαν επιταγές.
Με τη βρετανική δύναμη και την καπιταλιστική επιχείρηση που διείσδυσαν ως τις πιο απόμακρες γωνιές του κόσμου. Οπως και οι βεβαιότητες περί οικουμενικής αλήθειας διαπέρασαν και όρισαν τις συνειδήσεις μας, τις κοσμολογίες μας, τις ηθικές παραδόσεις μας, τις επιστημονικές μας προσπάθειες.
Ομως όλη αυτή η οικουμενική αλήθεια (με το απέραντο καθ’ ημάς ψεύδος της) δεν ήταν τίποτε το καινούργιο, το ότι ένας πολιτισμός είδε τον εαυτό του σαν τον κυρίαρχο πολιτισμό, σαν το διαπολιτιστικό κέντρο της γης που περιστοιχίζεται από… βαρβαρότητες…

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΕΞΩΦΡΕΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΟΓΟ
Ομως, αυτό που ήταν καινούργιο ήταν το ότι τούτη η στάση δεν υποστηριζόταν πλέον διά της αναγωγής σε μια θεόπνευστη κατασκευή της πραγματικότητας. Αντίθετα υποστηρίχτηκε ότι προέκυψε από την υπαρξιακή εμπειρία των ανθρώπων με συνέπεια αυτό που γνώριζε προηγουμένως ο κόσμος μεταφυσικά τώρα το γνώριζε ορθολογικά θεωρώντας ότι η πρόοδος βρισκόταν στο γεγονός ότι οι σημερινές και μελλοντικές ανισότητες τώρα λεγόταν ότι ήταν ανισότητες ως προς την αξία και τα προσόντα, συνέπεια των δήθεν αυτόνομων εσωτερικών προσπαθειών των ατόμων, επιχείρημα εξωφρενικό και παράλογο.

ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
Για να συνεχίσει ο Wallerstein γράφοντας: «Τόσο αστραφτερή ήταν η αίγλη και η δύναμη της καπιταλιστικής κοσμοοικονομίας στις μέρες της λάμψης της, ώστε ούτε αναρωτιόταν καθόλου για τον εαυτό της ούτε άφηνε περιθώρια ν’ ακουστεί… η άλλη πλευρά. Παρ’ όλα αυτά εκείνη υπήρχε. Μάλιστα, αναπτύχθηκαν από εκείνη την πλευρά δύο χωριστά κινήματα. Εκείνο της άλλης πλευράς αποκήρυττε την αναγόρευση της ιδιαιτερότητας σε οικουμενισμό. Γι’ αυτές τις δύο χωριστές στρατηγικές άρνησης η μια απάντηση ήταν να πεις ότι αυτή η ιδιαιτερότητα ήταν μια ιδιαιτερότητα ανάμεσα σε αρκετές ή πολλές άλλες. Ενώ η άλλη απάντηση ήταν να πεις πως αυτή η ιδιαιτερότητα δεν ήταν οικουμενική.
Το πρώτο κίνημα έδινε έμφαση στο πολιτισμικό πλαίσιο δραστηριότητας της ανθρώπινης παραγωγής. Με το δεύτερο στις κοινωνικές σχέσεις που τις στηρίζουν. Αλλά εν τέλει ο ένας πολιτισμός αναδεικνύει τον άλλο. Υπάρχει μόνο ως συνάρτηση του άλλου ή των άλλων».

ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΑΝΑΖΗΤΟΥΜΕ ΟΜΟΙΕΣ ΣΥΝΕΧΕΙΕΣ
Ετσι, όταν οι ομάδες προσπαθούν να θεμελιώσουν τις ιδιαιτερότητές τους, επανεφευρίσκουν τις ιστορίες τους. Αναζητούν “συνέχειες” οι οποίες στη δεδομένη στιγμή θα τους φανούν οικείες και ταιριαστές: ως γλωσσικές συνέχειες, θρησκευτικές, φιλοσοφικές, αισθητικές, φυλετικές, γεωγραφικές.
Κι όλες αυτές προικίζουν τα τεχνουργήματα με το κύρος των προηγούμενων στιγμών μιας ιστορικής πορείας. Αλλά δεν χρειάζεται να προσθέσουμε εδώ πως το πολιτισμικό παρελθόν που επιλέξανε κάποιες ομάδες του 10ου αιώνα σίγουρα ήταν διαφορετικό, ίσως και ριζικά διαφορετικό, από το πολιτισμικό παρελθόν που επιλέγουν οι ομάδες εκείνες του 20ού αιώνα οι οποίες συγκαταλέγουν στους προγόνους τους τις συγκεκριμένες ομάδες του 10ου αιώνα.
…Πάντως, το να λέμε ότι οι πολιτισμοί μεταλλάσσονται αέναα και πως είναι πρόσκαιρα δημιουργήματα σημερινών ομάδων, δεν σημαίνει πως υποτιμούμε τη σπουδαιότητά τους ή πως αρνούμαστε την πραγματική τους ύπαρξη. Με δεδομένο ότι κανένας απ’ όσους έχουν ταξιδέψει στον κόσμο ή έχουν διαβάσει παγκόσμια λογοτεχνία, δεν αμφιβάλλει πως υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους πολιτισμούς».

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ – ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Αλλά οι τρόποι παραγωγής είναι χαρακτηριστικό της οικονομίας. Και μια οικονομία ορίζεται από τον έμπρακτο και μόνιμο καταμερισμό της παραγωγικής εργασίας. Για να εξεταστούν τα καθοριστικά γνωρίσματα της οικονομίας. Με συμφέρον των αστών, συλλογικά πάντα, να είναι η διευρυμένη (και απεριόριστη συσσώρευση) κεφαλαίου γιατί η δύναμη του συστήματος σημαίνει πως η στασιμότητα οδηγεί πάντα στην οπισθοδρόμηση. Ομως όσο για το πώς θα λειτουργούσε μια παγκόσμια σοσιαλιστική διακυβέρνηση, αυτό μπορούμε μόνο να το εικάσουμε… Με προφανή καθοριστικά του γνωρίσματα να είναι η παραγωγή για τη χρήση και όχι για το κέρδος.
Με εξισωτική και δίκαιη διανομή να είναι λογικά συμφωνημένη με το ισοζύγιο αξιών χρήσης.
Με ανασκόπηση επί τροχάδην της ταξινόμησης για να διερευνηθεί οι σχέση της με την έννοια του πολιτισμού. Με την έννοια ότι ιστορικά υπήρξαν αναρίθμητα μικροσυστήματα που χάθηκαν καθώς και μετρήσιμα μικροσυστήματα.
Αρκετές, αλλά μετρήσιμες, κοσμοκρατορίες καθώς και μετρήσιμες κοσμοοικονομίες, αλλά μόνο μια από αυτές επέζησε και άνθησε για μια μεγάλη περίοδο. Και αυτή η μια είναι το νεωτερικό μας κοσμοσύστημα… Με τη σοσιαλιστική παγκόσμια διακυβέρνηση να είναι κάτι που θα επινοηθεί στο μέλλον κατά τον Wallestrein.

ΤΟ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟ ΚΟΣΜΟΣΥΣΤΗΜΑ ΑΛΛΑΞΕ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ
Ομως το νεωτερικό κοσμοσύστημα άλλαξε τους κανόνες του παιχνιδιού. Για πρώτη φορά μια κοσμοοικονομία δεν αποσυντέθηκε, αλλά επιβίωσε και έγινε το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα. Με κεντρικό κανόνα της καπιταλιστικής κοσμοοικονομίας τη διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου με διαρκή επέκταση, χωρίς καμιά σύμπτυξη. Με αυτή τούτη την καπιταλιστική κοσμοοικονομία να έχει καλύψει ουσιαστικά ολόκληρο το κατοικημένο κομμάτι της γης. Με σκληρή επιδίωξη τώρα να ξεπεράσει τα σημερινά τεχνολογικά όρια ώστε να αξιοποιήσει παραγωγικά: ερήμους, ζούγκλες, ωκεανούς. Ακόμη και άλλους πλανήτες του ηλιακού συστήματος.

Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΞΕΘΡΕΨΕ ΤΟΥΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΥΣ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥΣ
…Ομως, το πιο σημαντικό είναι να παρατηρήσουμε ότι ο καπιταλιστικός πολιτισμός (στον ενικό) εξέθρεψε τους νεωτερικούς εθνικισμούς στον πληθυντικό. Με τον δυτικό πολιτισμό όταν θέλησε να μεταμορφωθεί σε πολιτισμό σκέτο, χρησιμοποιώντας τον διαφωτισμό θέλησε να μετουσιώσει τις καπιταλιστικές αξίες σε εγκόσμιες οικουμενικές αξίες. Με τη σιγουριά ότι είχε με το μέρος του όχι μόνο τον Θεό και την ιστορία, αλλά και όλους τους ορθολογικούς ανθρώπους (τις ελίτ ολόκληρου του συστήματος και της περιφέρειάς του… με προοπτική την απόλυτη κυριαρχία) της “ιδεολογίας” του διαφωτισμού (σελ. 55 – 62).
Αντίθετα αυτό που συνέβη ήταν πως παντού ολοένα και περισσότερο, ενισχύθηκε η εθνικιστική ιδιαιτεροκρατία. Αν όμως, οι πολιτισμοί ως τρόποι νομιμοποίησης νέων αναδιανεμητικών κοσμοκρατοριών, δεν υπάρχουν πλέον, αλλά οι πολιτισμοί ως επιτομές της σύγχρονης πολιτισμικής αντίστασης, στο πλαίσιο μιας καπιταλιστικής κοσμοοικονομίας ανθούν, τότε τι μέλλον έχουν;
Ο Wallerstein (σελ. 63 – 65) γράφει: Δεν είναι δειλία, αλλά σοφία το να πούμε πως δεν ξέρουμε την απάντηση… ωστόσο μπορούμε εύκολα να πούμε πως οι ιδέες, οι αξίες, οι κοσμοθεωρήσεις που θα αναδυθούν (από την πιθανή μεταμόρφωση της καπιταλιστικής κοσμοοικονομίας, σε παγκόσμια σοσιαλιστική διακυβέρνηση) τότε οφείλουμε να θέσουμε το ακόλουθο ερώτημα: Αν οι χιλιόχρονες ιδιαιτεροκρατίες που ονομάζουμε πολιτισμούς έχουν αναπροσδιοριστεί ως ενδο-συστημικές αντιπολιτευτικές ιδεολογίες, άραγε η μετάβαση στον σοσιαλισμό θα υπονομεύσει τις υλικές τους βάσεις ή αντίθετα θα τους δώσει τα υλικά μιας πραγματικής ανοικοδόμησης. Με το δεδομένο γεγονός ότι ο “καπιταλιστικός πολιτισμός” δεν έχει ακόμη σβήσει τους πολιτισμούς που σημαίνει τις αντιστασιακές ιδεολογίες οι οποίες αντλούν από -αλλά εν βασίζονται- σε χιλιόχρονες παραδόσεις. Με το παιχνίδι κάθε άλλο παρά να έχει τελειώσει την ώρα που εμείς είμαστε οι παίκτες του, ελεύθεροι όχι να φτιάξουμε τους κανόνες τους, αλλά να αγωνιστούμε!


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα