Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024

Συγκοινωνούντα στην Τέχνη δοχεία

Από τη Λογοτεχνία στην εικαστική δράση
2. Μαθηματική αδεία σαν άμωμη σύλληψη

Μνήμη Βαγγέλη Ανδρεαδάκη (1)

…εξόν αμαξωτός τέσσερα μίλια δυτικά του Απρίλη
Εξόν και η προτεραιότητα μου
Που με θανατώνανε δεκαοκταετή «όνομα μελλούμενο
Ελπήνωρ» άκουα κι άκουα εντός την ακοή μου.
Ασώπαστο εκείνο το ολώλη.
Ξάφνου φωνή από ηλιοδρόμιο
Θήλυ του Παγασητικού ύαλος ευφυής…
Από το ποίημα του Έκτορα Κακναβάτου (2)
Παραλειπόμενα της άμωμης Σύλληψης

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ & ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΖΕΡΒΟΥΔΑΚΗ
Στο πλαίσιο του 2ου Πανοράματος Κινηματογράφου και άλλων Τεχνών που πραγματοποιήθηκε στα Χανιά από 17 ως 19 Οκτωβρίου με τον τίτλο που έδωσε ο διοργανωτής Ματθαίος Φραντζεσκάκης (3) «Επιστήμη και πολιτισμός» μια συνάντηση για την Τέχνη και την επιστήμη, όπου πραγματοποιήθηκαν προβολές, συζητήσεις, παρουσιάσεις βιβλίων, εκπαιδευτικές δράσεις μουσικής.
Κυριακή 19/10, μόλις έχει τελειώσει η ως προς το θέμα εισαγωγή του Σπύρου Ζερβουδάκη Μαθηματικά – Φωτογραφία, με αναφορές αναπόφευκτα υπαινικτικές για την προέλευση των μαθηματικών και την Τέχνη από τον Ευκλείδη, τον Πυθαγόρα, τον Νταβίντσι, τον Γαλιλαίο… αρμονίες, ομορφιά κλπ, για να θέσει μια μονολεκτική θεώρηση για τον κυβισμό «για έλλειψη φωτός και προοπτικής» και φυσικά να δείξει από την ιδιαίτερη φωτογραφική δουλειά του «Παγίδα», φωτογραφικά δείγματα. Στη συζήτηση που ακολούθησε, τον ρώτησα για την αναφορά του στον κυβισμό, τι ακριβώς εννοούσε, αφού ήταν φανερό ότι δεν κυριολεκτούσε με βάση τις διατυπώσεις της Ιστορίας της Τέχνης. Η αυθόρμητη απάντηση του για την σκοπιά της προσωπικής θέασης στην υπόθεση της φωτογραφίας ΤΟΥ, μου έδωσε τη δυνατότητα για το στίγμα μου και γυρνώντας στο «χώρο» μου να σκεφτώ ότι το αφιέρωμα που θα έκανα στα Χ.Ν. για το δίπολο μαθηματικά-τέχνη, θα είχε στοιχεία ως τίτλο από ένα ποίημα του ‘Έκτορα Κακναβάτου, κορυφαίου Έλληνα σουρεαλιστή ποιητή ΚΑΙ καθηγητή μαθηματικών. Η ενότητα «Παγίδα»TRAP του Ζερβουδάκη, που στηρίζεται σαν απόσταγμα μεταγνώσης του Μοντερνισμού όπως διατυπώθηκε στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, ανα-καλεί το προσωπικό του εύρημα μέσα από την σουρεαλιστική ατάκα του Κακναβάτου «ύαλος ευφυής». Ναι, το γυαλί δεν είναι έξυπνος παράγων ενέργειας, κίνησης, ούτε δείκτης, ούτε πομπός, ούτε φίλτρο ούτε μεγεθυντικός φακός. Είναι ουδέτερος οριοθέτης χωρικών στοιχείων. Ως ενυδρείο, ξεχωρίζει τα αέρια από τα υγρά και αυτό την αίσθηση της συνύπαρξης αρκετών διαφοροτήτων -σουρεαλιστική αδεία- ως εύρημα αφού δεν είναι εν τέλει ευφυής ο ύαλος, αλλά, ο φωτογράφος που αξιοποιεί την οξυδέρκεια και την κατάρτιση του, ως αντιδιαστολή της μαθηματικής αρμονίας που κατέχει, για να προτείνει έργα που αναζητούν την παράλογη ρεαλιστική ηθική της δημιουργικής καταγραφής. Μ’ άλλα λόγια, αντί της ευκολομασημένης ομορφιάς που κλεισαρισμένη μπορεί να αποδώσει η φωτογραφία, προτάσσει έμπρακτη αναζήτηση καλλιτεχνικής έρευνας με φιλοσοφικό υπόβαθρο (βλέπε Στήβεν Χόκινγκ και Ρίτσαρντ Ντόκινς) (4): δεν σκοπεύει την απόλυτη αλήθεια, αλλά σε ένα διαρκώς αναθεωρούμενο και βελτιούμενο «ρεαλισμό κατά το μοντέλο» και αυτό τηρουμένων των αναλογιών, είναι η απόδοση, το προσωπικού ψέματος ως δημιουργική σύμβαση από τη μεριά του καλλιτέχνη. Ο Χόκινγκ μάλιστα, αναφέρει στο βιβλίο του «το μεγάλο σχέδιο» πως, « ο θάνατος της φιλοσοφίας, έχει απαντηθεί από το συναρμολόγημα της εξελικτικής μας ιστορίας για ένα προϊόν μιας φυσικής αιτιότητας, που όμως αντιπαρέρχεται».
Η γνώση που ξεπερνά τον κοινό άνθρωπο -θεωρεί- ως τεχνίτης της, πως είναι πέρα από τις αισθητήριες και νοητικές δυνάμεις που είμαστε εγκλωβισμένοι. Γι’ αυτό και οι εκφραστές των ανθρωπιστικών επιστημών και των καλών τεχνών, απαξιωμένοι από τους υπηρέτες των θετικών επιστημών,  ανταπαντούν στον Ντόκινς και τους ομοϊδεάτες του με την κατηγορία του «αφελούς επιστημονισμού».
Προσωπικά βρίσκω ως ισορροπημένη απάντηση αναζητήσεις όπως του Σ. Ζερβουδάκη συνοπτικά: πως όσα από-τυπώνονται στο χαρτί ως φωτογραφικές συνθέσεις ΕΙΝΑΙ εφικτές μέσα από την καταγραφή ενός ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ όπου ο πεπερασμένος τρισδιάστατος χωροχρόνος ανακαλεί στον μυημένο θεατή αλήθειες προσωπικές αλλά και ταυτόχρονα οριοθετημένες ως ιστορικό πλαίσιο, αφού τα  μανιφέστα των …ισμών της μοντέρνας Τέχνης, σαν ριπή αντίστοιχη του αναστατωμένου κόσμου, επαναδιατυπώνονται στο μεσοπόλεμο του 20ου αιώνα. Και το βιβλίο των Α. Μπρετόν – Π. Ελυάρ «η Άμωμος σύλληψη» το 1930 ως ταυτόχρονη εκφραστική συνύπαρξη -πράγμα ασυνήθιστο- είναι η προέκταση του «εξαίσιου πτώματος».

ENA: ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΑ ΧΩΡΙΣ ΠΑΡΘΕΝΟΓΕΝΝΕΣΗ
Βλέπω μερικές φωτογραφίες του Σπύρου Ζερβουδάκη από την «Παγίδα» και σιγομουρμουρίζω, έχει δίκιο ο Γιάννης Στρατουδάκης (5) που χαρακτηρίζει το έργο του μια διαρκή μετάβαση από τη λογική εξήγηση στην αίσθηση μέσα από τη συνεχή επαναμορφοποίηση. Το πρώτο σοκ του δραματικού παιχνιδιού που εμπλέκουν οι φωτογραφίες του Σπύρου, χωρίς τρικ του υπολογιστή ανάμεσα στον απειλητικό καρχαρία και τους οικείους του… το παιδί του, φωτογραφική βορά στα δόντια του. Η φωτογραφία  γίνεται ένα ευφυές παιχνίδι που δεν υπάρχει εκ προοιμίου ως μέσον – Αριστοτελική μίμηση που απασχόλησε αιώνες τώρα τους μέσα και γύρω από την Τέχνη. Ο Σπύρος,  ένας δημιουργός ανήσυχος που σαν μικρός Θεός παίζει ζάρια, για να ανακαλέσω τη ρήση του Α. Αϊνστάιν (6), την παραφράζω: στην πλάτη του ανθρωποσυστήματος που κοιτάει χλευαστικά τη σοβαροφάνεια της πλήρης τάξης και νομοτέλειας του αντικειμενικού κόσμου. Γι’ αυτό και τόλμησα να πω μετά την θέαση των φωτογραφιών του στο Πνευματικό Κέντρο, ότι προτάσσει ΚΑΙ τον δικό του μετακυβισμό, ως εσωτερική σχάση, λόγω του προσωπικού ευρήματος του γυαλιού του μεγάλου ενυδρείου, σε σχέση πάντα με τη δεδομένη -εκ προοιμίου ιστορική καταγραφή, άρα αντικειμενική, ως δεδομένη προέλευση: Του μεγάλου γυαλιού του Μαρσέλ Ντυσάν, 1915 – 1923 (βλέπε Ρierre Cabanne, «o μηχανικός του χαμένου χρόνου»  συνεντεύξεις με τον  Marcell Duchamp, Άγρα. Αυτό το παιχνίδι της αυτογνωσίας σε ένα δημιουργικό πλαίσιο -μεταιχμιακό- ανατολής  και δύσης όπως είναι ο τόπος μας, κάνει το έργο του Σπύρου να ορίζεται από πλαίσια, πέρα από το συγκεκριμένο χωροχρόνο, αφού ο Ηράκλειτος συναντά τις αρχαίες ανατολικές διδασκαλίες, αυτές επηρεάζουν τον Ερμαν Εσσε, τον Αντρέ Μαλρώ και μέσα από τον Μοντερνισμό, εγκαθίστανται στην «ανταγωνιστική» μετά-Αριστοτελική αντίληψη της Δύσης, για την όποια απεξάρτηση του χωροχρόνου από την ομορφιά. Λέει ο Έσσε στο «η αγωνία ενός πολιτισμού» και το κεφάλαιο «στο πνεύμα του ρομαντισμού», «…θεμέλιο ενός μέρους των αρχαίων ανατολικών διδασκαλιών, είναι η πανάρχαια σκέψη της ενότητας. Η πολυμορφία του κόσμου, το πλούσιο πολύχρωμο παιχνίδι της ζωής με τις χίλιες μορφές, ανάγεται στο θείο ΕΝΑ, που είναι η βάση του παιχνιδιού. Όλες οι μορφές του κόσμου δεν γίνονται αντιληπτές ως καθ εαυτές υπάρχουσες και αναγκαίες, αλλά σαν παιχνίδι, σαν ένα εφήμερο παιχνίδι με μορφές που παρέρχονται γρήγορα…». Συμπληρώνω: Να γιατί η εκλεκτιστική εποχή μας ανασύρει -γοητευτικά- επαναδιατυπωμένες μορφές έκφρασης από μια ιστορική γκάμα χωρίς ντροπή και συστολές (7) και φυσικά προτάσσει την αντίληψη πως δεν υπάρχει παρθενογένεση, αλλά μονάχα από ευφυείς γεννήτορες «άμωμος σύλληψη».
Σχάση λοιπόν από τον Ζερβουδάκη και  αναδιάταξη προβολικά, στο φορτισμένο υποσυνείδητα γνωστικό background του μυημένου θεατή, κυρίως λόγω ρομαντισμού, εξπρεσιονισμού και σουρεαλισμού, μ’ ένα επιπλέον στοιχείο, τη χρησιμοποίηση του Π. και Φ. ως τρισδιάστατες ενεργοποιήσεις του δικού του χωροχρόνου και εκεί είναι η δικιά του συμβολή, ως ψυχολογική αντι-δράση στην ασφάλεια που παρέχει το οριοθετημένο ενυδρείο που λόγω αφαιρετικότητας, δομής ως προς τα όρια και εγγυήσεων, προτάσσει με τις ευφυείς εικόνες – φωτογραφίες του, στιγμιαία έντεχνα φοβικά αντανακλαστικά. Που καμιά σχέση δεν έχουν π.χ. με τα  προιόντα της βιομηχανικής κινηματογραφικής κουλτούρας (βλέπε «τα σαγόνια του καρχαρία» του Σ. Σπίλμπεργκ, όπου η καρέ – καρέ χρονοδιάρκεια, επιτείνει ως ζητούμενο τον τρόμο και φυσικά το σασπένς είναι κυρίαρχο). Να γιατί, παρά τη φαινομενική διαφοροποίηση στο πνεύμα και στο γράμμα της έκφρασης, ο Ζερβουδάκης έχει περισσότερες συγγένειες με τον μεγάλο ντανταϊστή Μ. Ντυσάν παρά με τον Μουρνάου και τον «Νοσφεράτο». Στον Ζ., η επίκληση του άγχους – φόβου, δε γίνεται αισθαντικοποιημένος δήθεν τρόμος, παραμένει παιχνίδι, που αντλεί από την αθωότητα του παιδιού  (που κρύβει και ο ίδιος μέσα του) αλλά και των εν δυνάμει μαθητών του στην αναζήτηση της «σοφίας» των αριθμών…, γι’ αυτό η πρόθεση συγκερασμού του «αντικειμενικού» κόσμου των μαθηματικών,  με την προσωπική αναζήτηση ποιητικής ταυτότητας θα μας απασχολήσουν και στο επόμενο κείμενο, μ αφορμή τις θέσεις προσωπικοτήτων που συνδυάζουν τις θετικές επιστήμες με την τέχνη, όπως ο Γ. Γραμματικάκης, ο Απ. Δοξιάδης και τέλος ο Τεύκρος Μιχαηλίδης, που έδωσε χρώμα διδασκαλικής ποιότητας στο Πανόραμα που υλοποίησε το Cine ιστορίες στα Χανιά.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Bαγγέλης Ανδρεαδάκης: το σαρανταήμερο μνημόσυνο αύριο του φίλου Βαγγέλη του θαυμάσιου ανθρώπου και υπομονετικού καθηγητή των μαθηματικών. Στη σύζυγό του Νότα παλιά μου μαθήτρια και τους οικείους του ένα μπουκέτο με αρμονικές μαργαρίτες και συλλυπητήρια για βάλσαμο στον πόνο τους.
(2) Εκτορα Κακναβάτου. “Ποιήματα” από τον β’ τόμο 1978 – 1987. Το ποίημα που επέλεξα από τη συλλογή “Κιβώτιο ταχυτήτων” 1983. Περισσότερα στο επόμενο μ’ αφορμή το στίχο “άκουα εντός την ακοή μου”. Το εξώφυλλο της συλλογής είναι ζωγραφισμένο από τον Αλέκο Λεβίδη. “Αγρα”.
(3) Ματθαίος Φραντζεσκάκης. Φυσικά όλο αυτό το πανόραμα, το έχει οργανώσει ο Μαθιός. Ιδιαίτερη μνεία από μένα η ευαισθητοποίηση του αντί για εισιτήριο τα παιδιά να φέρνουν τρόφιμα.
(4) Χοκινγκ και Ντόκινς αναφορά στο κεφάλαιο “Ο αφελής επιστημονισμός” κάνει στο νέο εξαιρετικό βιβλίο του ο Λευτέρης Ζούρος “Σε αναζήτηση σκοπού σ’ ένα κόσμο χωρίς σκοπό (σκέψεις για μια ρεαλιστική ηθική) “Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης”.
(5) Γιάννης Στρατουδάκης επιμελητής από το Βόλο, φωτογράφος με ντοκιμαντέρ, μαθηματικός υπογράφει το “Οραμα Φωτός”.
(6) Αϊνστάιν Πικάσο” στο βιβλίο του Αρθουρ Μίλερ με υπότιτλο “Ο Χώρος ο χρόνος και η ομορφιά” (περισσότερα σε επόμενο κείμενο) εκδ. Π. Τραυλός
(7) Σχόλια μ’ αφορμή το κείμενο του Κ.Κ. Χατούπη στα Χ.Ν. χθες με τίτλο “Περί ποιήσεως” “Μιμητές” Τα μαθηματικά και οι φυσικές επιστήμες εν γένει μας κάνουν να βλέπουμε -το πιστεύω έμπρακτα- και τη ποίηση, διαφορετικά.
(8) Π. και Φ. Το Φ είναι ο λόγος της Χρυσής τομής 1.618 Το Π η περίμετρος δια διάμετρο του Κύκλου. Τέλος πάντων. Π είχαν ονομάσει ο Σ. Ζερβουδάκης και ο Σάββας Πιπερίδης το κλαμπ τους πριν από χρόνια επηρεασμένοι από την αριστουργηματική ταινία του Darren Aronofsky (83’) Π μια ταινία που τα μαθηματικά συναντούν την εξπρεσιονιστική μαυρόασπρη έκφραση μέσω της ήπιας φαντασίας σε μια διαρκώς αυξανόμενη δράση, προβλήθηκε στις 18/10.


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα