Ευάγγελος Γ. Κασσελάκης, ο Χανιώτης που απέδωσε την “Αποκάλυψη του Ιωάννη” και το “Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο” δεκαπεντασύλλαβο στίχο στην κρητική διάλεκτο
Διαδρομές νερού μα και ζωής, μέσα από Προφορικές Ιστορίες! Αυτό ζήσαμε στο Εθελοντικό Πρόγραμμα Κοινοτικής Ενδυνάμωσης «ΚΡΗΝΕΣ» και για το λόγο αυτό η Προφορική Ιστορία αποτέλεσε από την αρχή βασικό πυλώνα του σχεδιασμού του. Γιατί «η ιστορία αυτή αναδεικνύει ήρωες, όχι μόνο από τον κύκλο των ηγετών, αλλά και από το ανώνυμο πλήθος. […] φέρνει την ιστορία μέσα στην κοινότητα και τη βγάζει έξω από αυτήν. Τονώνει την αξιοπρέπεια και αυτοπεποίθηση των λιγότερο προνομοιούχων […]. Προάγει την επικοινωνία, άρα και την κατανόηση μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και των γενεών. […] Η προφορική ιστορία προσφέρει επίσης μία αμφισβήτηση των κοινών τόπων της ιστορίας, του απόλυτου τρόπου με τον οποίο η τελευταία έχει συνηθίσει να κρίνει τα πράγματα. Είναι ένα μέσω ριζικής μεταμόρφωσης της κοινωνικής σημασίας της ιστορίας.» (Τhompson, P. 2008, 53)
Στο πλαίσιο του Πολιτισμικού Προγράμματος “ΚΡΗΝΕΣ: Διαδρομές Νερού-Διαδρομές Ζωής” που υλοποιήθηκε από το Επιστημονικό Δίκτυο Εκπαίδευσης Ενηλίκων Κρήτης (ΕΔΕΕΚ) στον Δήμο Πλατανιά κατά την περίοδο 2017-2019, η πολυδιάστατη έννοια της «Κρήνης» αναγνωρίζει την κοινωνική λειτουργία των μνημείων, αλλά και τις προφορικές ιστορίες και παραδόσεις γύρω από αυτό. Οι προφορικές μαρτυρίες θα φέρουν στο φως αποσιωπημένες πλευρές των ανθρώπινων κοινωνιών, παραμελημένες σχέσεις, περιθωριοποιημένα υποκείμενα και θα αναδείξουν τη σημαντικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας και της συλλογικής μνήμης γύρω από το μνημείο «Κρήνη».
Ερωτήματα, λοιπόν, μέσα από την αυθεντική φωνή των πολιτών/αφηγητών όπως: «πώς βίωναν οι άνθρωποι την καθημερινή τους ζωή», «ποια ήταν η οικονομική ζωή του τόπου», «ποιες ήταν οι ευκαιρίες για μόρφωση και εκπαίδευση», «ποιοι ήταν οι ενδυματολογικοί τους κώδικες», «οι προφορικές παραδόσεις και τα έθιμα της εποχής», «οι κανονικότητες και οι ρήξεις στις μικρές κοινότητες της ενδοχώρας», οδήγησαν σε μια άλλη ιστορία «από τα κάτω» βγαλμένη, που αποτέλεσε πεδίο έρευνας από την αρχή του Προγράμματος και συχνά βρήκε απαντήσεις μέσα από διαδρομές στις οποίες ταξίδεψαν οι άνθρωποι με πυξίδα τις βασικές επιστημονικές αρχές της Βιογραφικής Αφηγηματικής Συνέντευξης.
Ειδικότερα, το παρόν δημοσίευμα εστιάζει στη βιογραφία ενός απλού ανθρώπου/λαϊκού δημιουργού από τα χωριά της ενδοχώρας του Δήμου Πλατανιά, ο οποίος ζει σήμερα στην Αθήνα. Κίνητρα επιλογής του ενδιαφέροντος για την επιλογή του αφηγητή αποτέλεσε η δια βίου ακούραστη και ταπεινή του πορεία πνευματικής ενασχόλησης, αυτομόρφωσης που είχε ως αποτέλεσμα την συγγραφή και ανάδειξη θεολογικών κειμένων σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο στην κρητική διάλεκτο.
Ο λόγος για τον λαϊκό δημιουργό-ποιητή κ. Ευάγγελο Κασσελάκη από τις Βρύσες Κυδωνίας Χανίων (1949-..). Το χωριό του, όπως μας αφηγείται, είχε πολλές κρήνες-βρύσες, αλλά μια ήταν η σημαντικότερη, καθώς ήταν περίτεχνη η κατασκευή της , η Νέα Βρύση του 1929.
Εκεί (Φ1) θυμάται τις γυναίκες του χωριού να συναντιούνται για να πλύνουν τα ρούχα τους. Από εκεί περνούσε η νύφη και ο γαμπρός, την επόμενη μέρα του γάμου για να σπάσουν το κουλούρι του γάμου. Βίωσε δύσκολα παιδικά χρόνια, φοιτώντας στο δημοτικό σχολείο του χωριού του. Όταν πήρε το απολυτήριο, η δυσχερής οικονομική κατάσταση της οικογένειάς του και οι συνθήκες της εποχής δεν του επέτρεψαν να συνεχίσει τη φοίτησή του στο Γυμνάσιο. Η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβεία σμιλεύεται στον χώρο της μικρής κοινότητας όπου γεννήθηκε. Ένας από τους κεντρικούς πυρήνες της αφήγησής του αποτελεί η περίοδος μαθητείας στο καφενείο του πατέρα του, όπου μέσα από τις κοινωνικές συναλλαγές με την κοινότητα, την οικογένειά και τους ομηλίκους του συγκροτεί την ατομική του ταυτότητα. Όπως μας αφηγείται ο ίδιος: «Όταν ήμουν παιδί 15 χρονών κάποιους από αυτούς τους Αθηναίους που έρχονταν στο χωριό δηλ. άνθρωποι που έρχονταν για λίγο στο χωριό και μετά φεύγανε, να είναι καλά τώρα και ο Θεός να τον αναπαύει, μου δώρισε ένα βιβλίο, τη ‘Δίκη της Νυρεμβέργης’ που όταν διάβασε αυτό το παιδί το βιβλίο […] κάποιες φωτογραφίες δε θα φύγουν ποτέ από το μυαλό μου»
Η μετάβαση του από το χωριό στην Αθήνα πραγματοποιήθηκε μετά το πέρας της στρατιωτικής του θητείας, νιώθωντας την ανάγκη να αυτονομηθεί και να χειραφετηθεί μακριά από το χωριό του. Την απόφαση αυτή στήριξε η οικογένειά του. Ήταν ένα δρόμος χωρίς επιστροφή σύμφωνα με τις αξίες, τις παραδοχές και τις επιταγές της μικρής κοινότητας όπου μεγάλωσε. Όπως μας αφηγείται ο ίδιος: «Εκείνα τα χρόνια ήταν πολύ δύσκολα χρόνια. Κι αν τους κράτησε κάτι και δεν γύρισαν στα χωριά τους αυτό ήταν ένα πράγμα: ο εγωισμός και το ντρόπιασμα. Τι θα πουν; ότι γύρισα πίσω;. Αν δεν υπήρχαν αυτά τα δύο συναισθήματα οι μισοί θα είχαν γυρίσει πίσω».
Αρχικά εργάστηκε στην οικοδομή και στη συνέχεια χτύπησε την πόρτα του ‘Η Δεύτερη Ευκαιρία στην Εκπαίδευση’, φοιτώντας σε νυχτερινό γυμνάσιο της Αθήνας, με αποτέλεσμα το αγκυροβόλιο της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας να αποτελέσει η ηλεκτρολογία. Με αυτά τα εφόδια πλέον, εργάστηκε αρχικά ως ελεύθερος επαγγελματίας και στη συνέχεια κατόπιν συμμετοχής σε διαγωνισμό προσλήφθηκε στη ΔΕΗ απ΄ όπου συνταξιοδοτήθηκε σε ηλικία 55 ετών.
Η γνωστική του ανάπτυξη συνεχίζεται Δια Βίου και πλαισιώνονται από τη «σοφία» που έχει αποκτήσει μέσα από σημαντικά γεγονότα ζωής. Μετά την αποδέσμευσή του από την εργασία, οι πνευματικές του περιπλανήσεις βρίσκουν το χρόνο, την υπομονή, την επιμονή και την υποστήριξη από την οικογένειά του για να κορυφωθούν. Όπως λέει ο ίδιος: «η επιθυμία του χτύπησε την πόρτα και αυτός την καλωσόρισε». Ο νους του συνέλαβε μία αρκετά ρηξικέλευθη ιδέα: Με έμπνευση του τον Ερωτόκριτο και μπολιασμένη την κρητική του καταγωγή ασχολήθηκε με την απόδοση αρχαίων και θεολογικών κειμένων σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο στην κρητική διάλεκτο, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του σε δύο μεγάλα θεολογικά κείμενα που τον συν-κίνησαν και τον συντρόφευσαν στο πνευματικό του ταξίδι: το «Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο» και την «Αποκάλυψη του Ιωάννη» (Φ2).
Μην έχοντας την κατάλληλη θεολογική εκπαίδευση, η διαδρομή αυτή αποτέλεσε μία επίπονη προσπάθεια αφού χρειάστηκε να παλέψει για πολλά χρόνια με τη δυσκολία και την απόδοση του νοήματος χωρίς να χαθούν οι ποιότητες του πρωτότυπου κειμένου, χτένισε τα «κοντομακρινάρια» των στίχων και τις επαναλήψεις λέξεων που υπήρχαν μέχρι να φτάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Στη συνέχεια έδειξε το έργο του στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών, η οποία τον παρέπεμψε για βοήθεια σε έναν Πανεπιστημιακό Δάσκαλο της Θεολογίας με τη βοήθεια του οποίου έκανε τις τελικές μικροδιορθώσεις στο έργο του. Και τότε έκανε την κουζουλάδα, η οποία στη συνέχεια ήταν η ηθική του πληρωμή για το έργο του. Αναπαρήγαγε το έργο του πολλές φορές και το έστειλε κατ’ αρχήν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, στο Πατριαρχείο Αλεξάνδρειας και στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα έφτασαν στα χέρια του, τρεις επιστολές τόσο θερμές , τόσο οικείες, με τις ευχές των τριών Πατριαρχών οι οποίοι το τοποθέτησαν στις Βιβλιοθήκες των Πατριαρχείων τους. Στην συνέχεια, το έργο στάλθηκε στις Αρχιεπισκοπές, Ελλάδος, Κρήτης, Κύπρου, Αλβανίας, Αυστραλίας, και Αμερικής αλλά και σε όλες τις Μητροπόλεις εντός Ελλάδος . Το αποτέλεσμα μπορεί να χαρακτηριστεί μόνο με μια λέξη, άριστο, συνοδευόμενο με πολλές ευχές και συγχαρητήρια. Ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Κρήτης στην επιστολή του προς τον ποιητή στις 16/2/2011 ανάμεσα σε όλα τα άλλα, λέει: «Συγχαρητήρια Διασώζετε τις ρίζες μας, τον λόγο του Θεού και τον λόγο της Κρήτης… Να είσθαι καλά, υγειής δυνατός, τιμημένος και ευλογημένος». Ένας από τους πιο αυστηρούς Μητροπολίτες μας ο Σεβασμιώτατος Άνθιμος Αλεξανδρουπόλεως στις 18/10/2011 την απάντηση του προς τον ποιητή την έκανε μαντινάδα: «Συγχαίρω για τον κόπο σας ,το αριστούργημα σας, Πρωτότυπη, πρωτόγνωρη Πίστη κι ευσέβεια σας». Ενώ ο Μητροπολίτης ‘Κισσάμου και Σελίνου’ Αμφιλόχιος, στις 12/06/2012 θα γράψει στον ποιητή (Φ3):
«Η πρωτοτυπία της συγγραφής, της αποδόσεως εις δεκαπεντασύλλαβον στίχον του Ευαγγελίου του Ιωάννου καθιστά αυτήν ικανώς δελεαστικήν προς μελέτην αλλά και εύληπτον ακόμη κι από τον μέσον αναγνώστην. Ίσως μάλιστα δεν θα ήτο καθόλου περιττόν να υποβάλλητε το εν λόγω πόνημα εις την Ιεράν Σύνοδον της Εκκλησίας της Ελλάδος προς έγκρισην, και ως εκ τούτου ανετωτέραν κυκλοφορίαν».
Ο Ευάγγελος Γ. Κασσελάκης είναι σήμερα 70 χρονών, ωστόσο οι πνευματικές του αναζητήσεις συνεχίζονται γράφοντας στίχους για τον έρωτα, τσιτάτα και αφορισμούς. Το δε απόσταγμα της βιογραφικής συνέντευξης του δημιουργού θα μπορούσε να ειδωθεί μέσα σε λίγες γραμμές, μόνο, όταν σε σχετικό ερώτημα μας κάνει λόγο για τις δύο «Κρήνες της Ζωής του» (Φ4):
«Το να πεις για σημαντικές ‘κρήνες της ζωής’ … πρώτα είναι οι ‘ζωντανές Κρήνες’ και μετά είναι οι επόμενες. Αυτές που ζεις, που δημιούργησες, τα παιδιά σου, αυτές είναι οι πρώτες. Οι επόμενες Κρήνες που δημιούργησες έτσι εγκεφαλικά με το μυαλό σου, οι πνευματικές, είναι σημαντικές… δεν θα σε προδώσουνε ποτέ, είναι κάτι που ανά πάσα στιγμή τους λες ‘είμαι εδώ κι εισαι εκεί και θα είμαστε μαζί τώρα χωρίς παρεμβάσεις, χωρίς δικαιολογίες, χωρίς τίποτα’…. Στη ζωή μας όμως, στις άλλες Κρήνες που δεν είναι εγκεφαλικές αλλά είναι «Κρήνες της Ζωής», με αυτές τις Κρήνες πρέπει να είμαστε ανεκτικοί, πρέπει να στεκόμαστε πλάι τους με κατανόηση, για να παίρνουμε κι εμείς κατανόηση. Και όταν έχεις στο σπίτι σου δύο Κρήνες (ανθρώπους) που τις θαυμάζεις και τις αγαπάς κι έχεις και τις άλλες κρήνες (τις πνευματικές), μια χαρά είσαι. Έτσι το βλέπω εγώ!»
Κατά τη γνώμη μας, το «από τα κάτω» έργο του του λαϊκού ποιητή κ. Ε. Γ. Κασσελάκη είναι σπουδαίο και θαυμαστό και πρέπει να αναδειχθεί ως τέτοιο, αφού δεν εμπνέεται από την καλλιτεχνική γλώσσα του ‘Ερωτόκριτου’ μόνο, δεν την αναπαράγει απλώς, μα συνθέτει και αναδημιουργεί ένα ολότελα νέο πρότυπο έργο λαϊκής δημιουργίας, κράμα της σύγχρονης ανθρώπινης αγωνίας, της αναζήτησης του ‘Επέκεινα’, καθώς και της συναισθηματικής-εμπειρικής επίδρασης του πρωτότυπου Έργου τέχνης του Βιτσέντζου Κορνάρου ‘Ερωτόκριτος’, που στην περίπτωση των απλών ανθρώπων εγγράφεται ως βίωμα και συνείδηση μέσω των έντονων συναισθημάτων και των εμπειριών της σκληρής καθημερινής ζωής. Λέει ο σύγχρονος ποιητής (Φ5):
“Και τ’ άλογα που άγρια ήταν, η δύναμή τους, όλη δεν ήτανε εκεί που δείχναν οι καπνοί τους,
θειάφι, φωτιά μα και ουρές είχανε που κεντίζαν, με κεφαλές σαν και φιδιών, όπου και να γυρίζαν, και δάγκαναν δεξιά, ζερβά ορμητικά και θέρμη, θανάτου μπόλιαζαν κακή που ο καθένας τρέμει.
όμως και όσοι μείνανε εις την ζωή και μέρα, άσπρη δεν είχαν κι από εκεί να πάνε παραπέρα
πάλι στα έργα τα στραβά, τα σκοτεινά που σήψη, κάνανε κι είναι αδύνατο άνθρωπος να τα κρύψει … (Ευάγγελος, Γ. Κασσελάκης)
Το αυθεντικό έργο του Ε. Κασσελάκη-παράδειγμα ζωής μιας Προσωπικότητας της Κοινότητας, βρέθηκε στο επίκεντρο της επικαιρότητας στη Συνδιάσκεψη «Κρήτη-Πλατανιάς, 2019» λόγω του «έτους Ερωτόκριτου» του ΥΠ.ΠΟ, και φάνηκε πως με τη δυναμική και χαρακτηριστικά του μπορεί το ίδιο να κινητοποιεί και να εμπνέει. Με τη σειρά του ενέπνευσε ανήλικους μαθητές του Γυμνασίου από το χωριό Μεσκλά, ένα πολύπαθο χωριό λόγω των πρόσφατων καιρικών συνθηκών στον Δήμο του Πλτανιά. Οι μαθητές που δεν μπορούσαν για μέρες να πάνε στο Σχολείο (το Γυμνάσιο του Αλικιανού), με τη συνειδητοποίηση της δύναμης που το Σχολείο τους οπλίζει, ακολουθούν το παράδειγμα Κασσελάκη. Παρακολουθώντας οι ίδιοι, μαζί με τους γονείς τους, το Πρόγραμμα άτυπης εκπαίδευσης «ΚΡΗΝΕΣ» από το 2017 μέχρι σήμερα, επιχειρούν να συνθέσουν σε 15 σύλλαβο ιαμβικό στίχο και κρητική διάλεκτο, τον “Ματωμένο Γάμο του Καντανολέοντα”. Πρόκειται για ένα πραγματικά συγκλονιστικό γεγονός της τοπικής ιστορίας της περιοχής τους. Όπως μας λένε τα παιδιά:
«Aκούστε για να μάθετε ακούστε να τα λέτε, Να μάθετε ήντα γινε να κάθεστε να κλαίτε.
Ο Πέτρος τ άρχοντόλουλο αγάπα τη Σοφία, κόρη του άρχοντα Ενετού, μα έγινε κηδεία.
Εσμίγανε το σούρουπο σαν πέφτει το σκοτάδι, Να μην τσοι δει ο αφέντης τση και παν κι οι δυο στον Άδη.
Σιγά σιγά δενότανε με έρωτα μεγάλο και η κόρη μας δεν ήθελε από τον Πέτρο άλλο…» (Δημητρουλάκης, Γιώργος, Δημητρουλάκης Μανούσος, Στυλιανουδάκης Νίκος, Στυλιανουδάκης Μάνος, Βουρακης, Γιώργος, Βουράκη Μαρία)
Παραδείγματα Ανθρώπων Κρηνών, όπως αυτή του κ. Ε. Γ. Κασσελάκη και του Έργου του με την πηγαιότητα, τη δύναμη, την αυθεντικότητα -γι αυτό και την βιωσιμότητα- αποκαλύπτουν περίτρανα πως -πέρα από το αυτονόητο της επίδρασης του σπουδαίου έπους της κρητικής Λογοτεχνίας του Βιτσέντζου Κορνάρου «Ερωτόκριτος» ακόμη και στις μέρες μας-, υπάρχει μία αδήριτη αναγκαιότητα για διαφύλαξη όλων των Ανθρώπινων Μαρτυριών ‘Κρηνών’ του τόπου ως παρακαταθήκη Υλικής και Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς που οφείλουμε όλοι οι πνευματικοί άνθρωποι και οι θεσμικοί φορείς να εντοπίζουμε, να ενθαρρύνουμε-επιβραβεύουμε-προβάλλουμε, να διαφυλάττουμε και να την παραδίδουμε στις επόμενες γενεές διά βίου. Ευχαριστούμε θερμά, όλη η επιστημονική ομάδα του Προγράμματος ‘ΚΡΗΝΕΣ’ τον Αντιπεριφερειάρχη Χανίων κ. Απόστολο Βουλγαράκη και τον Δήμαρχο Πλατανιά κ. Ιωάννη Μαλανδράκη που ανέλαβαν να υποβάλλουν το έργο ετούτο στην Επιτροπή Πολιτισμού της Περιφέρειας Κρήτης για το «Έτος Ερωτόκριτου, 2019» προκειμένου να ενισχυθεί με λαϊκό αυθεντικό υλικό το αποθετήριο της ελληνικής αποστολής στην UNESCO, για την κατάταξη του «Ερωτόκριτου» του Βιτσέντζου Κορνάρου στον κατάλογο με τα έργα της Πολιτιστικής της Κληρονομιάς.
